"Podróże Marco Polo. Azja" - ilustracja z Atlasu Katalonii Carlosa V. (CC By Meritxell Alvarez Mongay)
Nie brakuje w światowych mediach zarzutów, że Nowy Jedwabny Szlak (NJS) to propagandowa wydmuszka na potrzeby chińskiej polityki, a wielki chiński plan gospodarczy posłuży tylko Chinom, ponieważ jeszcze bardziej otworzy przed nimi rynki zbytu. Mamy ostatnio wysyp mocno krytycznych analiz tego chińskiego przedsięwzięcia.
Pekin niezłomnie wierzy, co potwierdzają kolejne posunięcia, że – jak to określa – „infrastrukturalny projekt stulecia”, obejmujący blisko 2/3 lądowego terytorium globu, zmieni światowy układ polityczny i gospodarczy. Ale właśnie tego obawia się Zachód.
Reprezentatywne dla wielu krytycznych opinii, jest opinia z Financial Times, że NJS „nie jest praktycznym planem inwestycji, lecz szeroko zakrojoną wizją polityczną”. Przy okazji w stronę padają oskarżenia Chin o gospodarczy neokolonializm, bo deklarowane hojne kredyty na inwestycje infrastrukturalne w ramach szlaku trzeba będzie kiedyś spłacić – jeśli nie w gotówce to np. surowcami naturalnymi, co jeszcze bardziej uzależni słabe państwa od Chin.
Krytycy NJS wskazują, że ma on przebiegać aż przez około pół setki państw, w których sytuacja polityczna jest niestabilna, szargane są wewnętrznymi konfliktami, co całe przedsięwzięcie może postawić pod znakiem zapytania. Znamienne, że utrzymane w podobnym tonie ostrzeżenia pojawiły się w eksperckiej debacie na temat NJS również w Chinach, gdzie dotąd na ten temat pisano wyłącznie w hurra optymistycznym tonie. Trzeba dodać, że nie tylko tzw. Zachód, ale również takie państwa jak Rosja, Indie (przeciwne inicjatywie Pekinu) czy Turcja, patrzą z obawą na chińską ekspansję promując własne interesy, które w wielu wypadkach kolidują z chińskimi. Często pojawia się też zarzut, że inicjatywa NJS jest zbyt ogólna i nieokreślona do końca.
Chiny muszą, zatem przy pomocy innej argumentacji rozwiewać obawy świata zachodniego odnośnie swych intencji, aniżeli w przypadku Rosji, Indii oraz pozostałych „sceptycznie” nastawionych państw, bez których udziału ich projekt skazany jest na niepowodzenie.
Przed utopieniem pieniędzy w projekty nietrafione i kosztowne (bardziej nawet w utrzymaniu niż w samej ich realizacji) ostrzega np. umiarkowanie sceptyczny wobec pomysłu NJS Joseph S. Nye, politolog z Uniwersytetu Harvarda, w artykule „Strategia Marco Polo Xi Jinpinga”.
Chiny są jednak przekonane, że ogromne koszty budowy NJS będą mimo wszystko niższe od potencjalnych korzyści. Przekonują konsekwentnie, że ich plan połączenia z Europą, z odgałęzieniami do Afryki czy na Bliski Wschód, to epokowa szansa gospodarcza dla wszystkich, nie tylko dla Chin.
Przywódca ChRL Xi Jinping podczas ostatniego forum Jedwabnego Szlaku w Pekinie przekonywał, że żaden kraj „nie poradzi sobie z rosnącymi wyzwaniami samodzielnie” więc „poszczególne państwa powinny koordynować między sobą strategie i szukać szans rozwoju na poziomie globalnym”. Przekonywał, że tylko taki cel przyświeca inicjatywie Pasa i Szlaku i nie ma mowy o „politycznych grach znanych z przeszłości”.
Co Polska przywiezie z pierwszego szczytu Nowego Jedwabnego Szlaku
Jeśli chodzi o przekonywanie Europy do tej koncepcji to o wiele łatwiej przychodzi to Pekinowi w przypadku tzw. nowych państw Unii, w tym Polski. Kraje z zachodniej Europy, choć handlują z Państwem Środka na wielką skalę (wartość handlu Chin z UE to ok. 560 mld dol.), obawiają się gospodarczego zdominowania przez Chiny i pod takim kątem patrzą na NJS. Wprawdzie tego wprost nie komunikują, ale chińską inicjatywę będą raczej sabotować niż wspierać.
Państwa regionu Europy Środkowej i Wschodniej Pekin przekonuje argument, że dzięki chińskiemu dofinansowaniu infrastruktury pojawi się szansa nie tylko, by zostać bramą do Europy Zachodniej, ale również zwiększyć wartość wymiany handlowej z Chinami, która w przypadku krajów naszego regionu stanowi zaledwie około 10 proc. (ponad 60 mld dol.) obrotów Chin z całą Unią. Mimo, że już od paru lat działają połączenia kolejowe między Europą a Chinami, w tym także z naszym krajem, to pociągi do Azji jeżdżą tylko w części wypełnione towarami.
Pekin argumentuje, że państwa biedniejsze odniosą relatywnie największe korzyści – inwestycje za chińskie kredyty. Będą one mogły zarabiać na tranzycie towarów przez własne terytoria, ożywią handel, zarobią na ruchu turystycznym, itp.
W wielu krajach Azji Środkowej, tych, przez które szlak ma przebiegać, nikt szczególnie nie pali się do inwestowania ze względu na gospodarcze i polityczne ryzyko. Pekin zaś deklaruje, że gotów jest je ponieść.
NJS to projekt rozpisany przynajmniej na kilkadziesiąt lat. Zachodni eksperci pytają więc, co będzie, kiedy obecny przywódca Chin, osobiście w projekt zaangażowany, ustąpi ze stanowiska (zapewne w 2023 r.)? Chiński wiceminister handlu Qian Keming uspokajał w wypowiedzi dla Reutersa, że nie jest to „projekt indywidualny czy wstępna propozycja”, a trwałość inicjatywy zależy od zaangażowania poszczególnych państw, a nie tylko Chin.
Na zarzut, że wciąż nie ma jasnej koncepcji NJS Pekin odpowiada, że przecież powstał Fundusz NJS z kapitałem 40 mld dol., a niektóre inwestycje już zostały zrealizowane, np. wspomniane połączenia kolejowe cargo z państwami UE. W inicjatywę włącza się utworzony pod auspicjami Chin Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB), ruszyły także fundusze prywatne, które mają przyciągać inwestycje w NJS. Agencja Xinhua podaje, że w latach 2014-2016 biznes z Państwa Środka zawarł umowy o wartości blisko 305 mld dolarów na projekty „realizowane wzdłuż lądowych i morskich korytarzy” Nowego Jedwabnego Szlaku. Pekin wskazuje, że te posunięcia jednoznacznie przeczą tezie, że ich pomysł jest ideą bez pokrycia.
Trzeba jednak zauważyć, że miliardy wyliczane przez Chiny, to często umowy i kontrakty rozpoczęte zanim w 2013 roku ogłoszono pomysł budowy NJS.
Pekin stara się pokazywać wizję. Przekonuje, że nie będzie to wyłącznie tylko biznes, czyli inwestycje w infrastrukturę, ułatwienia handlowe czy promowanie rozliczeń w lokalnych walutach, ale także wymiana międzyludzka, kulturalna, naukowa, turystyczna. Nie brakuje przy okazji nośnych odwołań historyczno-kulturowych do starożytnego Jedwabnego Szlaku, służącego nie tylko handlowym kontaktom między Chinami a Europą. Ta otoczka odwołująca się do emocji ma przekonać i uspokoić Zachód, że Pekinowi nie chodzi o ekspansję, ale o partnerstwo na wielu poziomach, zgodnie z oficjalną chińską koncepcją stosunków międzynarodowej, gdzie wygrywać mają wszyscy gracze.
Tyle, że Chiny trochę bardziej. Chińscy eksperci nie ukrywają bowiem, że NJS ułatwiłby ich krajowi częściową zamianę pokaźnych aktywów dewizowych z amerykańskich obligacji (3,3 bln dol.) w inwestycje infrastrukturalne o wyższej stopie zwrotu i stworzenie w ten sposób nowych rynków zbytu na chińskie produkty. To również szansa przed firmami chińskimi z branży stalowej czy budownictwa, dla których własny rynek stał się za ciasny.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
