(©Envato)
Pandemia COVID-19 wywołała bezprecedensową recesję gospodarczą w większości krajów na całym świecie. Ze względu na charakter tego wstrząsu, początek załamania został wyraźnie określony. Na przykład Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego przy amerykańskim Krajowym Biurze Badań Ekonomicznych (National Bureau of Economic Research – NBER) szybko ustalił, że szczyt cyklu koniunkturalnego w Stanach Zjednoczonych miał miejsce w IV kwartale 2019 roku. Jednak kwestia wyjścia z recesji COVID-19 jest mniej jednoznaczna.
W niedawnej publikacji z 2021 r. J. D. Hamilton twierdzi, że recesja w Stanach Zjednoczonych zakończyła się w II kwartale 2020 roku, ale jak dotąd nie pojawił się oficjalny komunikat NBER w tym zakresie. W odniesieniu do innych krajów, zwłaszcza europejskich, sytuacja związana z cyklem koniunkturalnym również pozostaje niejasna, ponieważ aktywność gospodarcza jest raczej uzależniona od oddziaływania kolejnych fal pandemii, na co zwrócił uwagę Komitet ds. Datowania Cykli Koniunkturalnych przy Centrum Badań Polityki Gospodarczej (Centre For Economic Policy Research – CEPR) oraz Sieci Cyklu Koniunkturalnego Strefy Euro (Euro Area Business Cycle Network – EABCN).
Analiza historyczna cykli gospodarczych jest od dawna ważnym przedmiotem badań ekonomicznych, co zapoczątkowały przełomowe prace prowadzone w NBER. Możliwość datowania cykli koniunkturalnych ma wielowymiarowy pozytywny wpływ na analizy ekonomiczne.
W makroekonomii taka chronologia cykli koniunkturalnych jest przydatna do celów odczytywania i przewidywania przyszłych wahań w aktywności gospodarczej. Jest to również podstawowe narzędzie wykorzystywane przez specjalistów w zakresie prognozowania gospodarczego w celu badania i klasyfikowania wskaźników ekonomicznych (wyprzedzających, opóźnionych i bieżących) w odniesieniu do cyklu referencyjnego. Na poziomie międzynarodowym posiadanie wiedzy na temat historycznej chronologii w zakresie datowania cykli koniunkturalnych pozwala badaczom na prowadzenie globalnych porównań cyklicznych i badanie synchronizacji cykli między poszczególnymi krajami. Wiedza ta jest również pomocna w badaniach dotyczących związków między cyklami koniunkturalnymi w sferze realnej i sferze finansowej oraz w porównywaniu tych dwóch płaszczyzn.
Na poziomie międzynarodowym posiadanie wiedzy na temat historycznej chronologii w zakresie datowania cykli koniunkturalnych pozwala badaczom na prowadzenie globalnych porównań cyklicznych i badanie synchronizacji cykli między poszczególnymi krajami.
Posiadanie referencyjnej chronologii punktów zwrotnych w cyklu koniunkturalnym jest zatem dobrem publicznym i jest niezwykle cennym elementem składowym w zestawie narzędzi dostępnych ekonomistom, zwłaszcza w kontekście wspierania wdrażania polityki gospodarczej.
Jakie są dostępne daty referencyjne?
Stany Zjednoczone były pierwszym krajem, który zaproponował – już w 1978 roku – oficjalną chronologię punktów zwrotnych cyklu koniunkturalnego. Dokonano tego poprzez powołanie Komitetu ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego przy NBER, składającego się obecnie z ośmiu ekonomistów, których rolą jest określenie dat początku i końca recesji w Stanach Zjednoczonych. Ta chronologia recesji cieszy się znaczącym autorytetem wśród ekonomistów i służy jako punkt odniesienia dla wielu analiz empirycznych.
Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego przy NBER składa się z ośmiu ekonomistów, których rolą jest określenie dat początku i końca recesji w Stanach Zjednoczonych. W Europie pięciu ekonomistów zajmuje się tą tematyką w ramach CEPR i EABCN.
W Europie Centrum Badań Polityki Gospodarczej zainspirowało się doświadczeniami amerykańskimi i w 2003 roku utworzyło własny komitet ds. datowania cyklu koniunkturalnego złożony obecnie z pięciu ekonomistów, który zajmuje się ustalaniem chronologii punktów zwrotnych cykli koniunkturalnych dla strefy euro. Od 2009 roku komitet ten jest wspólnym przedsięwzięciem CEPR i EABCN.
Inne kraje, takie jak Brazylia, Hiszpania i Kanada, również ustanowiły własne komitety ds. datowania cyklu koniunkturalnego, ale ich publiczność pozostaje stosunkowo ograniczona wśród ogółu społeczeństwa.
We Francji Francuski Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego, utworzony przez Francuskie Stowarzyszenie Nauk Ekonomicznych (Association Française de Science Economique – AFSE) i składający się z dziewięciu ekonomistów, zaproponował niedawno kwartalną chronologię datowania okresów recesji i ekspansji gospodarki francuskiej. Jak wskazano w szczegółach w niedawnej publikacji celem Komitetu jest identyfikowanie punktów zwrotnych we francuskim cyklu koniunkturalnym oraz ustalenie historycznej chronologii, która będzie następnie aktualizowana.
Jaka jest definicja cyklu koniunkturalnego?
Definicja cyklu koniunkturalnego przyjęta przez francuski Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego pokrywa się z definicją stosowaną przez NBER dla Stanów Zjednoczonych oraz przez EABCN-CEPR dla całej strefy euro. Cykl koniunkturalny definiowany jest jako ciąg następujących po sobie faz wzrostu aktywności gospodarczej – tj. dodatniego wzrostu gospodarczego (ekspansji) – i faz spadku aktywności gospodarczej – tj. ujemnego wzrostu gospodarczego (recesji). Te różne okresy rozgraniczane są szczytami (najwyższy poziom aktywności) i dołkami (najniższy poziom aktywności), odpowiadającymi punktom zwrotnym w cyklu koniunkturalnym.
Cykl koniunkturalny definiowany jest jako ciąg następujących po sobie faz wzrostu aktywności gospodarczej – tj. dodatniego wzrostu gospodarczego (ekspansji) – i faz spadku aktywności gospodarczej – tj. ujemnego wzrostu gospodarczego (recesji).
Jak zidentyfikować i datować recesje?
Datowanie faz cyklu koniunkturalnego nie jest łatwym zadaniem. Głównym tego powodem jest to, że cykle koniunkturalne są ze swej natury nieobserwowalne. Dlatego muszą one być szacowane przy użyciu różnych metod statystycznych i ekonometrycznych.
Prosta charakterystyka recesji, często stosowana przez media i opinię publiczną, sprowadza się do identyfikowania recesji, gdy tylko dojdzie do spadku tempa wzrostu PKB przez dwa kolejne kwartały. Jednak tzw. „zasada dwóch kwartałów” nie wystarcza do pełnego scharakteryzowania recesji. Przede wszystkim w istniejących chronologiach dla innych państw ta zasada czasami nie pokrywa się z oficjalnie przyjętymi datami.
Na przykład recesja w Stanach Zjednoczonych w 2001 roku, związana z pęknięciem bańki internetowej (tzw. bańki dotcomów), nie zostałaby obecnie zidentyfikowana w oparciu o zasadę dwóch kwartałów. Chociaż ta zasada może pomóc w określaniu daty początku recesji gospodarczych, nie wskazuje ona ich końca. Ponadto ogólnie rzecz biorąc, zasada ta skupia się tylko na jednej z cech charakterystycznych wejścia w recesję i pomija inne ważne atrybuty cykli gospodarczych.
W szczególności, Burns i Mitchell charakteryzują recesję gospodarczą jako „znaczący spadek aktywności gospodarczej w różnych branżach trwający dłużej niż kilka miesięcy. Ten znaczący spadek generalnie powinien być zauważalny we wskaźnikach PKB, zatrudnienia, produkcji przemysłowej, produkcji i sprzedaży”. Autorzy wielu badań akademickich przyjęli ten opis recesji, podkreślający jej trzy główne cechy: czas trwania, głębokość i rozprzestrzenienie w obrębie gospodarki. Jest to tzw. „zasada trzech D” (duration – czas trwania; depth – głębokość; diffusion – rozprzestrzenienie).
Autorzy wielu badań akademickich przyjęli opis recesji, podkreślający jej trzy główne cechy: czas trwania, głębokość i rozprzestrzenienie w obrębie gospodarki.
Kryterium czasu trwania wskazuje, że recesja powinna trwać kilka miesięcy. Ogólnie przyjmuje się, że minimalny czas trwania recesji wynosi sześć miesięcy, stąd wspomniana wcześniej zasada dwóch kwartałów. Jednak ten warunek musi być powiązany z dwoma pozostałymi: głębokością i rozprzestrzenieniem w gospodarce.
Kryterium głębokości lub amplitudy odnosi się do faktu, że dwa kwartały z bardzo nieznacznie ujemnym tempem wzrostu PKB niekoniecznie zostałyby uznane za recesję. Natomiast wydarzenie, które trwa zaledwie trzy miesiące, ale ma bardzo dużą amplitudę, z istotnymi konsekwencjami makroekonomicznymi, mogłoby zostać uznane za recesję.
Kryterium rozprzestrzenienia odnosi się do idei, że recesja musi być szeroko rozprzestrzeniona w różnych sektorach (częściach składowych) gospodarki. Dlatego też analiza PKB sama w sobie nie jest wystarczająca do oceny występowania recesji. W procesie analizy muszą zostać uwzględnione inne zmienne, takie jak zatrudnienie, produkcja przemysłowa lub dochód gospodarstw domowych.
Podsumowując, to właśnie połączenie kryteriów wskazywanych w „zasadzie trzech D” pozwoli Komitetowi na oszacowanie dat wyznaczających poszczególne fazy recesji.
Metodologia wdrożona przez Francuski Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego w celu opracowania historycznej chronologii punktów zwrotnych cyklu koniunkturalnego opiera się na dwóch filarach.
Pierwszy filar ma charakter ilościowy i polega na pomiarze cyklu koniunkturalnego różnymi metodami ekonometrycznymi, w wyniku czego powstaje wstępna lista możliwych dat recesji w gospodarce francuskiej.
Drugi filar ma charakter jakościowy i opiera się na podejściu narracyjnym, bazującym na opiniach ekspertów wchodzących w skład Komitetu (ekonomistów, ekspertów w zakresie badania koniunktury gospodarczej, ekonometryków, historyków). Taki filtr „opinii ekspertów” jest niezbędny w tego typu działaniach: chociaż metody ilościowe są cennym elementem pomocniczym w decyzji, którą ostatecznie podejmie Komitet, ich wyników nie należy stosować bezpośrednio, bez uwzględnienia dokładnej jakościowej analizy ekonomicznej. Podejście narracyjne pozwala na potwierdzenie – w świetle sytuacji gospodarczej panującej w rozpatrywanych epizodach – że okresy zidentyfikowane we wcześniejszych analizach ekonometrycznych jako potencjalne recesje rzeczywiście należy sklasyfikować w ten sposób.
Pięć recesji od początku lat 70. XX wieku
Po zastosowaniu tej metodologii zidentyfikowano cztery epizody recesji we Francji począwszy od 1970 roku: wstrząsy naftowe z lat 1974-1975 i 1980 roku, cykl inwestycyjny z lat 1992-1993, wielka recesja z lat 2008-2009 związana z globalnym kryzysem finansowym oraz szok w obszarze zdrowia publicznego związany z pandemią COVID-19.
Chociaż francuski Komitet ds. Datowania Cyklu Koniunkturalnego określił, że szczyt cyklu koniunkturalnego przed recesją związaną z obecną pandemią COVID-19 przypadł na ostatni kwartał 2019 roku, jest jeszcze za wcześnie, aby określić datę wyjścia z tej recesji, która jest bezprecedensowa pod względem źródeł i profilu. Ponieważ jednym z celów Komitetu jest ciągła aktualizacja przygotowanej chronologii, przyszłe aktualizacje będą dostępne na stronie internetowej Francuskiego Stowarzyszenia Nauk Ekonomicznych.
Więcej szczegółowych informacji znaleźć można tutaj.
Laurent Ferrara
Profesor ekonomii międzynarodowej, SKEMA Business School
Valérie Mignon
Profesor, University of Paris Nanterre
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
