Firmy europejskie w obliczu ryzyka geopolitycznego: dowody z ostatnich badań Eurosystemu
Getty Images
Bieżące napięcia geopolityczne wywierają presję na międzynarodowe łańcuchy dostaw, zwiększając prawdopodobieństwo fragmentacji handlu w obliczu szeroko zakrojonych inicjatyw w zakresie polityki, mających na celu zmniejszenie narażenia na czynniki zewnętrzne (Aiyar i in., 2023). Eskalacja napięć między gospodarkami zachodnimi a Chinami może prowadzić do znaczących zakłóceń w globalnym handlu i działalności gospodarczej. Chiny dominują w światowej produkcji znaczącej liczby produktów strategicznych, które są niezbędne dla globalnej produkcji i trudne do zastąpienia (Baldwin 2024, Komisja Europejska, 2020).
W ramach wspólnych wysiłków Eurosystemu mających na celu lepsze zrozumienie poziomu uzależnienia gospodarek europejskich od krytycznych czynników produkcji z Chin w 2023 roku banki centralne Włoch, Hiszpanii i Niemiec -Banca d’Italia, Banco de España i Deutsche Bundesbank – przeprowadziły wśród firm badania ankietowe zawierające zestaw jednakowych pytań. Te same pytania zostały również włączone do ankiety przeprowadzonej przez Europejski Bank Centralny (EBC). Badania obejmujące różne kraje, mające na celu zrozumienie narażenia firm i ich reakcji na ryzyka geopolityczne, są rzadkie. Warte podkreślenia wyjątki obejmują badania Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB) z 2023 roku oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD) (Kitzmüller i in., 2022) firm europejskich, które dotyczą zakłóceń w łańcuchach dostaw i działań podejmowanych przez firmy w celu zwiększenia odporności. Z kolei przedstawione tu dane z ankiet Eurosystemu koncentrują się w szczególności na ekspozycji na ryzyko geopolityczne i strategiach ograniczania ryzyka przez firmy. Ankiety mają również na celu zrozumienie kanałów, za pośrednictwem których zarówno napięcia geopolityczne, jak i reakcje na nie mogą wpływać na gospodarkę. Główne pytania koncentrują się wokół ryzyka związanego z pozyskiwaniem z Chin czynników produkcji, które firmy uznają za „krytyczne” dla swojej działalności.Próba firm objętych ankietami krajowymi, licząca w sumie około 14 000 przedsiębiorstw, jest reprezentatywna dla gospodarek niemieckiej, włoskiej i hiszpańskiej. Wyniki skupiają się na firmach produkcyjnych zatrudniających co najmniej 20 pracowników (około 4 500 przedsiębiorstw) i są uzupełnione odpowiedziami z ankiety telefonicznej EBC (ang. Corporate Telephone Survey, CTS) przeprowadzonej wśród 65 dużych podmiotów – głównie międzynarodowych – prowadzących znaczącą działalność w UE.
Według trzech krajowych ankiet przeprowadzonych wśród przedsiębiorstw, znaczna część gospodarki jest potencjalnie narażona na nagłe przerwanie dostaw krytycznych czynników produkcji z Chin. Jest to szczególnie widoczne w przypadku Niemiec, gdzie na takich czynnikach polega ponad jedna trzecia firm produkcyjnych. Odsetek narażonych hiszpańskich i włoskich firm produkcyjnych jest również stosunkowo wysoki i wynosi odpowiednio 20 proc. i 17 proc. firm. Jest on również zróżnicowany w zależności od firm, przy czym największe firmy są prawie dwukrotnie bardziej uzależnione od czynników produkcji z Chin, niż najmniejsze firmy.
Dowody z ankiet są zgodne ze zbiorczymi danymi z handlu, sugerującymi, że Niemcy posiadają większy udział w imporcie kluczowych czynników produkcji z Chin, niż pozostałe dwa kraje. Jednak wspomniane udziały w imporcie wahają się od zaledwie 2 proc. do 5 proc., co sugeruje, że zbiorcze dane z handlu mogą nie w pełni oddawać znaczenie tych krytycznych produktów – w kontekście ich zastępowalności i ryzyka geopolitycznego – dla procesów produkcyjnych firm.
Podobnie dane z ankiety EBC pokazują, że Chiny są dominującym źródłem krytycznych czynników produkcji dla dużych międzynarodowych korporacji. Niemal 40 proc. respondentów wskazało Chiny jako eksportera krytycznych czynników produkcji cechującego się wysokim ryzykiem , a ponad 60 proc. uznało Chiny za (potencjalne) zagrożenie dla łańcuchów dostaw w ich sektorze. Stopień uzależnienia od innych partnerów, jak również postrzeganie związanych z tym ryzyk, są znacznie niższe.
Ankiety krajowe pokazują, że znaczna część firm wdrożyła już strategie mające na celu zmniejszenie ryzyka związanego z pozyskiwaniem zaopatrzenia z Chin, przy czym odsetek ten jest wyższy w Niemczech (40 proc.) niż we Włoszech (30 proc.) i Hiszpanii (22 proc.). Kolejna duża część rozważa podjęcie takich działań do końca 2024 r. (około 20 proc. w Niemczech i we Włoszech oraz 27 proc. w Hiszpanii; wykres).
Niemniej jednak nadal istnieje wysoki odsetek zagrożonych przedsiębiorstw, zwłaszcza we Włoszech i Hiszpanii, które ani nie podejmują działań w celu zmniejszenia ryzyka, ani nie rozważają takich działań. Przedsiębiorstwa te często mają do czynienia z trudnymi do zastąpienia krytycznymi czynnikami produkcji, których zastąpienie zajęłoby najwięcej czasu. Najczęstszą strategią zmniejszania ryzyka we wszystkich trzech krajach jest zastąpienie chińskich dostawców dostawcami z UE (ang. EU-shoring) , przy czym znaczna część przedsiębiorstw w Niemczech i we Włoszech również zastępuje krytyczne czynniki produkcji pochodzące z Chin czynnikami z krajów spoza UE (wykres).
Zwiększenie dywersyfikacji i odporności łańcuchów dostaw wiąże się z kosztami (Baldwin i Freeman 2022), które zostaną przeniesione – przynajmniej częściowo – na konsumentów. Około połowa ankietowanych przez EBC dużych przedsiębiorstw międzynarodowych wdrażających strategie zmniejszania ryzyka spodziewa się presji na wzrost cen sprzedaży w ciągu najbliższych pięciu lat, chociaż odsetek ten jest niższy niż w ciągu minionych pięciu lat. Może to sugerować, że w przeszłości firmy były zmuszone do nagłej zmiany swoich strategii na mniej optymalną i bardziej kosztowną ze względu na nieoczekiwane wstrząsy takie jak pandemia i inwazja Rosji na Ukrainę, które nadwyrężyły łańcuchy dostaw. Zatem w obliczu przyszłych wstrząsów wcześniejsze wdrożenie strategii zmniejszania ryzyka – choć początkowo kosztowne – może być pomocne w łagodzeniu potencjalnej presji cenowej wynikającej z zakłóceń łańcucha dostaw. Toteż w dłuższej perspektywie ogólny wpływ ograniczania ryzyka na presje cenowe niekoniecznie musi rosnąć.
Eskalacja napięć geopolitycznych prowadząca do barier w handlu i inwestycjach zagranicznych między Chinami a Zachodem miałaby negatywne skutki dla działalności dużej części europejskich przedsiębiorstw. Około 40 proc. włoskich i hiszpańskich firm produkcyjnych wskazało, że wzrost napięć mógłby negatywnie wpłynąć na ich działalność. Ten odsetek jest znacznie wyższy dla firm niemieckich (75 proc.), co odzwierciedla ich większe uzależnienie od Chin (wykres). Jednym z głównych kanałów zakłócających działalność biznesową byłaby utrata dostępu do czynników produkcji z Chin. Jednak najistotniejszym kanałem dla wszystkich trzech państw jest wzrost niepewności co do przyszłego rozwoju sytuacji gospodarczej . W rezultacie wiele firm bez bezpośrednich powiązań z Chinami również spodziewa się negatywnego wpływu na swoją działalność. Kanał ten jest szczególnie istotny, ponieważ często nie jest uwzględniany w symulacjach modeli makroekonomicznych, które zazwyczaj podkreślają kanał handlowy. Wreszcie, mógłby on również działać jako mechanizm wzmacniający w całej gospodarce.
Podsumowanie
Ankiety przeprowadzone niedawno wśród przedsiębiorstw przez trzy europejskie banki centralne przedstawiają unikalne i porównywalne dane z różnych krajów na temat krytycznego uzależnienia europejskich firm od Chin i ich strategii zmniejszania ryzyka. Dane te ujawniają wysoką zależność europejskich firm od krytycznych czynników produkcji z Chin, a także widoczne różnice między krajami i firmami. Po kilku globalnych wstrząsach związanych z dostawami istnieją obecnie wyraźne dowody na to, że ważną strategią wśród europejskich firm, mającą na celu zwiększenie odporności ich łańcuchów dostaw, jest pozyskiwanie dostawców z UE (ang. EU-shoring) , mimo że ten niezbędny proces reorganizacji prawdopodobnie będzie wymagał czasu i wiązał się z kosztami.
Zgodnie z opinią wyrażoną przez firmy w telefonicznej ankiecie przedsiębiorstw przeprowadzonej przez EBC, procesowi temu – zakładając niezmienność pozostałych czynników – w ciągu najbliższych pięciu lat prawdopodobnie będzie towarzyszyć rosnąca presja cenowa, choć skromniejsza niż w ciągu ostatnich pięciu lat. Niemniej jednak wdrożone strategie ograniczania ryzyka mogą w przyszłości złagodzić podwyższoną presję cenową wynikającą z nagłych wstrząsów geopolitycznych, takich jak zakłócenia w łańcuchu dostaw obserwowane podczas pandemii i kryzys energetyczny po rosyjskiej inwazji na Ukrainę, które to w znacznym stopniu przyczyniły się do ostatniej fali inflacji.
Monitorowanie tych zmian ma kluczowe znaczenie dla banków centralnych. Zatem konieczne jest przeprowadzanie częstych ankiet obejmujących różne kraje. Aby przewidywać i oceniać wpływ wstrząsów związanych z fragmentacją, poza badaniami ankietowymi konieczne są dalsze narzędzia analityczne i monitorujące. W związku z tym mający się wkrótce ukazać Raport Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ang. IRC Trade Expert Network 2024) na temat fragmentacji handlu ma na celu wzbogacenie zestawu narzędzi dostępnych dla banków centralnych, aby lepiej rozumieć i przewidywać dynamikę i wpływ procesu fragmentacji handlu.
Irina Balteanu – Head of the European and International Policies Unit at Bank Of Spain
Powodzenie procesu całkowitego przestawienia gospodarki na ekologiczne rozwiązania jest uzależnione przede wszystkim od dostępności szeregu surowców krytycznych. Obecnie produkcja oraz przetwarzanie wielu z nich jest zdominowana przez Chiny, a większość złóż znajduje się w krajach, których polityka nie jest zbieżna z polityką gospodarczą Zachodu. Celem felietonu jest próba omówienia obecnej sytuacji oraz możliwych rozwiązań strategicznych.
Pandemia COVID-19 oraz trwająca wojna rosyjsko-ukraińska przerwały globalne łańcuchy dostaw i spowodowały ich znaczne opóźnienia, niedobory środków produkcji oraz powstanie ryzyka wyczerpania zapasów. Firmy narażone na te ryzyka zostały zmuszone do przemyślenia swoich strategii zarządzania produkcją i zapasami, od dostaw „dokładnie na czas” po dostawy „na wszelki wypadek”.
Pandemia COVID-19 wywołała znaczny wzrost napięć w globalnych łańcuchach dostaw. W artykule zbadaliśmy wpływ tych podażowych zawirowań na inflację bazową w strefie euro. Wykazujemy, że wstrząsy wywołane napięciami w globalnych łańcuchach dostaw były głównym czynnikiem wzrostu inflacji bazowej w strefie euro w 2022 r., a ich wpływ na inflację jest długotrwały i ma profil garbu. Symulacje modelowe sugerują, że optymalna reakcja polityki pieniężnej na inflację wywołaną globalnymi czynnikami podażowymi zależy w sposób nieliniowy od uzależnienia gospodarki od globalnych łańcuchów dostaw. Wstrząsy te bowiem stawiają nas przed dylematem wyboru między stabilizowaniem inflacji a produkcją.
Stany Zjednoczone po raz pierwszy wykorzystały „półprzewodniki jako broń” w 2018 r. Nałożyły wtedy ścisłą kontrolę eksportu na chińską spółkę technologiczną ZTE, ponieważ ta dostarczała nielegalnie amerykańską technologię do Iranu. Blokada dostępu do niezbędnych komponentów produkcyjnych spowodowała to, że chińska spółka stanęła przed ryzykiem bankructwa. Ostatecznie jednak ZTE uratowała interwencja Donalda Trumpa, ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, który złagodził sankcję na prośbę chińskiego prezydenta Xi Jinpinga.
Ostatni przegląd strategii polityki pieniężnej EBC, po którym przyjęto nową strategię, miał miejsce w 2021 r., tuż przed bezprecedensowym wzrostem inflacji. Po trzech latach i trzech kryzysach staram się w tym artykule ocenić, na ile skutecznie nowa strategia się sprawdziła w warunkach wysokiej inflacji. Nowa formuła celu inflacyjnego pomogła EBC wykonać główne zadanie, czyli opanować inflację w średnim okresie. Biorąc pod uwagę nieustanną ewolucję globalnych warunków, w tym środowiska geopolitycznego, EBC powinien regularnie poddawać rewizji swoją strategię polityki pieniężnej, opierając się na dokładnej analizie czynników kształtujących dynamikę inflacji.
Dane wykorzystywane do szkolenia modeli GenAI często są bezkrytycznie pobierane z internetu. Firmy technologiczne nie traktują zbyt serio kwestii pochodzenia danych i licencjonowania. W konsekwencji borykają się z procesami sądowymi wytaczanymi przez twórców o naruszenie prawa własności intelektualnej.
Celem nauki – w tym także ekonomii – jest dążenie do prawdy, niezależnie od opinii. Jednym z takich nieoczywistych i nieczęsto spotykanych twierdzeń jest korzystna zależność między monarchią a stanem gospodarki. Monarchie mogą sprzyjać stabilności i rozwojowi ekonomicznemu, a tak się dzieje za sprawą ich podobieństwa do firm rodzinnych.
„W III kwartale dynamika cen przejściowo się obniży pod wpływem statystycznych efektów bazy, jednak w IV kwartale może ponownie znacząco przyspieszyć. W efekcie pod koniec roku inflacja może być niemal tak samo wysoka, jak obecnie” – mówił prof. Adam Glapiński.
W globalnej gospodarce 2025 r. zapowiada się jako czas pełen wyzwań i przełomowych zmian. Narastające wojny handlowe, napięcia geopolityczne na Bliskim Wschodzie, deflacja w Chinach, rozwój technologii – to zjawiska, które mogą przekształcić rynki na całym świecie. Eksperci wskazują na kluczowe trendy i zagrożenia, które zdominują przyszły rok.
Rosja przyjęła kolejny „wojenny” budżet na 2025 r. i lata 2026–2027. Wbrew wcześniejszym założeniom sytuacja się nie normalizuje, wydatki rosną w galopującym tempie, a deficyt narasta. Budżet nie jest w stanie wspierać innych sfer życia społeczno-gospodarczego decydujących o przyszłej pozycji Rosji, a jego stan pokazuje wymierne koszty wojny, te bieżące, jak również te, które będą obciążać rosyjską gospodarkę przez następnych wiele lat.
Dla wielu osób praca jest nie tylko źródłem dochodu, ale także źródłem tożsamości i osobistego spełnienia. Wypieranie miejsc pracy przez sztuczną inteligencję może podważyć sens życia, pozostawiając wielu zwolnionych pracowników w poczuciu dewaluacji własnej wartości – ostrzega Daniel Marques w książce „AI and the Lost Work”.
Przykładem jednej z najbardziej udanych transformacji gospodarczych na świecie jest Korea Południowa. Kraj zajmuje wysokie miejsce w globalnych rankingach konkurencyjności i innowacyjności. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne coraz bardziej będą jednak wymuszać zmianę jego modelu wzrostu. Wewnętrzna sytuacja polityczna może to utrudniać.
Ryzyko towarzyszy ludzkości od zawsze. Na świecie średnio ponad 80 tys. osób rocznie ginie na skutek klęsk żywiołowych, dodatkowo dochodzi ryzyko wypadków komunikacyjnych, chorób czy wojen. Jako gatunek jesteśmy narażeni każdego dnia na zdarzenia przypadkowe, mniej lub bardziej od nas zależne.
Kwestia wejścia Polski do strefy euro powraca regularnie. Temat na jakiś czas znika, po czym pojawia się ni z tego ni z owego. Czasami ma to związek z wypowiedziami polityków, wątek ten jest często poruszany przy okazji kampanii wyborczej. Innym razem publikowany jest jakiś sondaż pokazujący społeczne poparcie dla przyjęcia unijnej waluty. W ślad za tym pojawiają się opinie i komentarze o wadach oraz zaletach integracji monetarnej. Zarysowany powyżej schemat trwa nieprzerwanie w zasadzie od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Dlaczego zatem wątpliwości nie zostały rozwiane raz na zawsze, a pytania o euro wciąż są stałym elementem debaty publicznej w Polsce?
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Przełomowym pomysłem ekonomicznym zrywającym z dotychczasowym paradygmatem opieki społecznej okazuje się bezwarunkowy dochód podstawowy. Część osób uznaje go za klucz do pokonania bolączek stechnicyzowanej gospodarki. Zdaniem innych – to idea tyleż kosztowna co utopijna.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Banki centralne w 2023 r. kontynuowały politykę zwiększania rezerw złota. Trend ten trwa nieprzerwanie od globalnego kryzysu finansowego, pod wpływem którego nastąpiła decydująca zmiana nastawienia banków do złota.
Unia Europejska od ponad 20 lat prowadzi z Mercosur rozmowy o umowie handlowej, która pozwoliłaby zbliżyć gospodarczo obydwa regiony. Kolejna kilkuletnia tura rozmów zakończyła się fiaskiem. Na przeszkodzie stoją przede wszystkim aspekty środowiskowo-klimatyczne i dotyczące konkurencyjności wybranych branż. Szanse na wznowienie rozmów jednak istnieją, szczególnie w obecnych uwarunkowaniach geopolitycznych.
