Globalne łańcuchy wartości zamienią się w regionalne

Krajobraz światowego handlu i inwestycji ulegnie gruntownej przemianie na skutek restrukturyzacji globalnych łańcuchów wartości i w wyniku powstania powiązań nowych, regionalnych. To ogromne wyzwania, które zarazem niosą wielką szansę, zarówno dla przedsiębiorstw, jak i krajów.
Globalne łańcuchy wartości zamienią się w regionalne

Globalne łańcuchy wartości (GŁW) ucierpiały poważnie na skutek kryzysu COVID-19. W kilku artykułach opublikowanych ostatnio w VoxEU ostrzegano przed ryzykiem odwrotu od globalizacji w gospodarce i radykalnej redukcji istniejącego transnarodowego aparatu produkcji. Ale COVID-19 nie jest jedynym czynnikiem tych radykalnych zmian. Wywołany przez pandemię kryzys nałożył się na wcześniejsze potężne wyzwania, przed którymi stanął transnarodowy system produkcji w związku z nową rewolucją przemysłową, szerzącym się nacjonalizmem gospodarczym i koniecznością zrównoważenia rozwoju.

Raport UNCTAD (World Investment Report, WIR20) nie tylko podsumowuje wpływ COVID-19 na bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), lecz także wybiega w przyszłość, ku potencjalnej ewolucji międzynarodowego systemu produkcji w ciągu dziesięciolecia 2021-2030. Autorzy raportu starają się zaproponować kompleksowe ramy analityczne do nakreślenia prawdopodobnych ścieżek rozwoju i rozwiązań w zakresie polityki gospodarczej.

Rok 2030 to również termin realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju Narodów Zjednoczonych. Raport WIR20 pojawia się w krytycznej chwili, przez co ocena wpływu oczekiwanych zmian na krajobraz BIZ w ciągu najbliższych lat nabiera tym większej wagi.

UNCTAD analizuje bezpośrednie inwestycje zagraniczne i działania korporacji transnarodowych od 30 lat. W tym czasie międzynarodowa produkcja zaliczyła dwadzieścia lat dynamicznego wzrostu, a potem dziesięć lat zastoju. Transgraniczne przepływy z tytułu inwestycji w rzeczowy majątek produkcyjny przestały wzrastać w drugiej dekadzie XXI w., dynamika handlu osłabła, a wymiana w ramach globalnych łańcuchów wartości (GŁW) wręcz zmniejszyła się.

Dziesięciolecie, które zakończy się w roku 2030 może okazać się dekadą przemian w międzynarodowej produkcji.

Gospodarka globalna bardziej lokalna

Kierunki przemian po pandemii

Tendencje w handlu i inwestycjach mają trzy zasadnicze wymiary: stopień rozczłonkowania i długość łańcucha dostaw (od krótkich do długich), geograficzne rozproszenie wartości dodanej (skoncentrowana czy rozproszona) oraz decyzje korporacji transnarodowych w zakresie nadzoru, które przesądzają o prowadzeniu handlu z niezależnymi kontrahentami – albo też o realizacji inwestycji bezpośrednich. Można wyróżnić siedem archetypowych konfiguracji branż, które wspólnie generują lwią część globalnego handlu i inwestycji. Obejmują one kapitało- i pracochłonne branże sektora pierwszego; branże wysoko- i niskotechnologiczne z dużym udziałem GŁW; rozproszone geograficznie branże przetwórcze i branże działające na zasadzie systemu piasty i szprych (hub-and-spoke); branże usługowe o wysokiej lub niższej wartości dodanej.

Zależnie od punktu wyjścia każdej branży – jej archetypowej konfiguracji międzynarodowej produkcji – będzie ona ciążyła ku jednej z czterech trajektorii.

  • Powrót do macierzy (ang. reshoring) będzie skutkował krótszym, mniej rozczłonkowanym łańcuchem wartości i wyższą koncentracją geograficzną wartości dodanej. Ścieżka ta będzie dotyczyć przede wszystkim branż wysokotechnologicznych z dużym udziałem GŁW. Ten scenariusz wiąże się m.in. z pozbywaniem się majątku produkcyjnego (dezinwestycjami) na zwiększoną skalę i ze spadkiem inwestycji zagranicznych realizowanych w dążeniu do zwiększenia efektywności.
  • Dywersyfikacja doprowadzi do większego rozproszenia działalności gospodarczej. Będzie ona dotyczyć przede wszystkim branż usługowych i produkcyjnych z dużym udziałem produkcji w GŁW. Ten scenariusz otworzy szerzej drzwi do GŁW nowym uczestnikom rynku (krajom czy przedsiębiorstwom), natomiast jego zakładana zależność od cyfryzacji łańcucha dostaw sprawi, że zarządzanie tymi łańcuchami będzie mniej rygorystyczne i będzie sprawowane raczej przy pomocy platform niż aktywów.
  • Regionalizacja ograniczy fizyczną długość – choć nie rozdrobnienie – łańcuchów dostaw. Geograficzne rozproszenie wartości dodanej wzrośnie. Tą trajektorią będą podążać regionalne branże przetwórcze, niektóre branże z dużym udziałem GŁW, a nawet sektor pierwszy.
  • Efektem replikacji będzie skrócenie łańcuchów wartości i zmiana konfiguracji etapów produkcji. Będzie ona prowadzić do zwiększenia geograficznego rozproszenia działalności, ale też większej koncentracji wartości dodanej. Replikacja będzie w szczególności dotyczyć regionalnych branż przetwórczych o modelu piasty i szprych.

Rozmaitość tych trajektorii pokazuje, że oczekiwane przemiany w produkcji ponadnarodowej nie są jednokierunkowe. Jednak ogólny kurs przemian sugeruje następujące efekty:

  • skrócenie łańcuchów wartości i ograniczenie ich rozdrobnienia;
  • większą koncentrację wartości dodanej;
  • zarządzanie łańcuchem dostaw oparte w większym stopniu o platformy, przy szczupłości aktywów;
  • odejście od globalnych do regionalnych – a nawet funkcjonujących na niższym poziomie – łańcuchów wartości;
  • presję na zmniejszenie globalnych inwestycji zagranicznych zorientowanych na poprawę efektywności na rzecz regionalnych inwestycji zorientowanych na rynek;
  • presję na zmniejszenie globalnego handlu dobrami pośrednimi; mniejszą w przypadku handlu dobrami finalnymi;
  • w niektórych branżach – rezygnację z inwestycji na wielką skalę na rzecz rozproszonej produkcji na mniejszą skalę;
  • dalszy rozwój i rozdrobnienie łańcuchów wartości w usługach;
  • podniesienie roli odporności gospodarki i bezpieczeństwa narodowego w dywersyfikacji GŁW;
  • przejście od inwestycji w GŁW do transgranicznych inwestycji w infrastrukturę, usługi krajowe oraz w gospodarkę zieloną i niebieską (ekologiczną, w tym w odniesieniu do mórz) pod wpływem konieczności zrównoważenia rozwoju.

Implikacje dla polityki gospodarczej

Do wyzwań należą: pozbywanie się potencjału produkcyjnego (dezinwestycje), przywracanie działalności krajom macierzystym, kierowanie inwestycji w inne branże/obszary i coraz mniejsza pula inwestycji zorientowanych na poprawę efektywności, co pociąga za sobą nasilenie konkurencji o BIZ. „Wyciskanie” wartości z GŁW i rozwój oparty na specjalizacji pionowej staną się trudniejsze. Aparat przemysłowy skonstruowany na potrzeby GŁW będzie doświadczać spadku zysków. Zmiany w lokalizacyjnych uwarunkowaniach inwestycji będą często niekorzystnie wpływać na szanse krajów rozwijających się przyciągnięcia korporacji międzynarodowych.

Załamanie handlu zagranicznego na tle kryzysu z lat 2008-2009

Potencjalne korzyści wynikające z transformacji obejmują możliwość przyciągnięcia inwestorów zainteresowanych dywersyfikacją źródeł zaopatrzenia oraz potrzebę budowy potencjału zapasowego i odporności gospodarczej. Zwiększy się pula inwestycji regionalnych zorientowanych na rynek. Skrócenie łańcuchów wartości przyniesie wzrost inwestycji w produkcję rozproszoną i produkcję dóbr finalnych, czemu towarzyszyć będzie budowa potencjału przemysłowego na szerszą skalę geograficzną i tworzenie się klastrów. Natomiast cyfrowa infrastruktura i platformy umożliwią nowe zastosowania i usługi, a także ułatwią oddolny dostęp do GŁW.

Po to, by stawić czoła tym wyzwaniom i wykorzystać okazję konieczna jest zmiana ścieżki rozwoju inwestycji. Środek ciężkości powinien przesunąć się od zorientowanych na eksport i na poprawę efektywności inwestycji w wąsko wyspecjalizowane odcinki GŁW do szerszej strategii zorientowanej na eksport, która obejmie zasięgiem rynki regionalne i regionalne klastry przemysłowe. Podobnie istnieje potrzeba przeniesienia uwagi z konkurencji kosztowej na konkurencję o zróżnicowane inwestycje charakteryzujące się elastycznością i odpornością. Mniejsze może być faworyzowanie wielkich inwestorów przemysłowych, z „wielką infrastrukturą” na rzecz zakładów produkcyjnych o mniejszej skali i usług ze „szczupłą infrastrukturą”.

 

James Zhan – Director of Investment and Enterprise, UNCTAD

Richard Bolwijn – Head of Investment Research, Division on Investment and Enterprise, UNCTAD

Bruno Casella – Senior Economist, Investment and Enterprise Division, UNCTAD

Amelia U. Santos-Paulino –Chief of Investment Issues Section, Division on Investment and Enterprise, UNCTAD

 

Artykuł ukazał się na portalu VoxEU. Tam też zamieszczona jest jego pełna bibliografia.


Tagi


Artykuły powiązane

Największa na świecie umowa

Kategoria: Raporty
Umowa o wolnym handlu - Regionalne Kompleksowe Partnerstwo Gospodarcze (RCEP) weszła w życie 1 stycznia 2022 r. Zgodnie z jej zapisami, zniesionych zostanie 90 proc. ceł między 15 krajami Azji Wschodniej i Pacyfiku w ciągu 20 lat.
Największa na świecie umowa

Tydzień w gospodarce

Kategoria: Trendy gospodarcze
Przegląd wydarzeń gospodarczych ubiegłego tygodnia (30.05–03.06.2022) – źródło: dignitynews.eu
Tydzień w gospodarce

Rola Rosji w globalnych łańcuchach wartości

Kategoria: VoxEU
Zakłócenia w handlu wynikające z inwazji Rosji na Ukrainę ujawniły słabości polityki polegania na ograniczonej liczbie dostawców w przypadku towarów importowych z niewielką liczbą substytutów.
Rola Rosji w globalnych łańcuchach wartości