Jak handel międzynarodowy może wpływać na innowacyjność i wzrost?

Autorzy przedstawiają cztery kluczowe mechanizmy, poprzez które handel międzynarodowy wpływa na innowacje i wzrost: wielkość rynku, konkurencję, przewagę komparatywną i rozprzestrzenianie się wiedzy. Każdy z tych mechanizmów oferuje potencjalne statyczne i dynamiczne korzyści w zakresie wzrostu dobrobytu.
Jak handel międzynarodowy może wpływać na innowacyjność i wzrost?

(©Envato)

Jednym z głównych wniosków z ostatnich badań nad innowacjami i wzrostem jest to, że tempo innowacji jest określane endogennie przez oczekiwania dotyczące przyszłych zysków, co jest ideą sięgającą czasów Schumpetera (1942) i Schmooklera (1966). Ponieważ handel międzynarodowy jest kluczowym czynnikiem decydującym o rentowności przedsiębiorstw, zarówno poprzez wielkość rynku, jak i zakres konkurencji na rynku produktów, naturalne jest oczekiwanie, że będzie on odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu innowacji i wzrostu gospodarczego. W nowej pracy dokonujemy przeglądu literatury teoretycznej i empirycznej na temat handlu i innowacji, koncentrując się na spostrzeżeniach z perspektywy schumpeterowskiej. Zgodnie z tym poglądem wzrost następuje poprzez proces twórczej destrukcji, w ramach którego istniejące najnowocześniejsze technologie są stopniowo zastępowane przez nową generację technologii.

Poprzez endogenizację tempa wzrostu innowacji teorie te otwierają całkowicie nowy kanał dla potencjalnego wzrostu dobrobytu wynikającego z handlu. Oprócz konwencjonalnych, statycznych zysków w zakresie dobrobytu wynikających z handlu – teorie te wskazują na możliwość dynamicznego wzrostu dobrobytu w wyniku zwiększenia stopy innowacji i wzrostu gospodarczego. Dążenie do określenia wielkości tych dynamicznych zysków w zakresie dobrobytu z handlu, względnego znaczenia różnych potencjalnych mechanizmów tych zysków oraz tego, czy wiążą się one z trwałą zmianą w zakresie wzrostu gospodarczego (wzrost endogenny), czy też tymczasową zmianą na ścieżce przejścia do stanu równowagi (wzrost półendogenny) pozostaje głównym przedmiotem badań nad innowacjami i wzrostem.

Nowe teorie handlu międzynarodowego podkreślają znaczenie zróżnicowania produktów i korzyści skali, które mogą generować wzrost dobrobytu w wyniku handlu zarówno poprzez zwiększenie różnorodności produktów, jak i poprzez obniżenie kosztów produkcji.

W istniejącej literaturze dotyczącej handlu międzynarodowego istnieje silny konsensus odnośnie do statycznego wzrostu dobrobytu w wyniku handlu, definiowanego jako wzrost poziomu użyteczności przepływów wynikających z uczestnictwa danego kraju w rynkach międzynarodowych. Tradycyjne teorie handlu międzynarodowego wskazują na występujące między poszczególnymi krajami różnice w zakresie kosztów alternatywnych produkcji różnych towarów jako źródło przewagi komparatywnej i źródło wzrostu dobrobytu w wyniku handlu. Specjalizacja w celu wykorzystywaniu tych różnic w kosztach alternatywnych prowadzi do rozwoju handlu międzybranżowego, gdzie kraje eksportują dobra w branżach, w których mają przewagę komparatywną, a importują dobra w branżach, w których nie mają takiej przewagi.

Nowe teorie handlu międzynarodowego podkreślają znaczenie zróżnicowania produktów i korzyści skali, które mogą generować wzrost dobrobytu w wyniku handlu zarówno poprzez zwiększenie różnorodności produktów, jak i poprzez obniżenie kosztów produkcji. Wynikająca z tego specjalizacja w celu realizacji tych korzyści skali prowadzi do rozwoju handlu wewnątrzbranżowego, w ramach którego różne kraje jednocześnie eksportują i importują podobne produkty w obrębie tej samej branży.

Ekspozycja na rynki eksportowe sprzyja innowacjom

Istnieją wreszcie teorie heterogenicznych firm na zróżnicowanych rynkach produktowych, przedstawione w pracach Melitza oraz Bernarda i in. Wskazują one na nielosową selekcję najbardziej produktywnych przedsiębiorstw do handlu międzynarodowego i wynikającą z tego wewnątrzbranżową realokację zasobów. Najbardziej produktywne przedsiębiorstwa wkraczają na rynki eksportowe, podczas gdy zwiększona konkurencja skłania najmniej produktywne przedsiębiorstwa do zejścia z rynku. Prowadzi to do wzrostu dobrobytu poprzez zwiększoną średnią produktywność przemysłu.

Podczas gdy teorie endogennych innowacji i handlu otwierają możliwość dynamicznego wzrostu dobrobytu w wyniku handlu, konsensus co do istnienia i wielkości takich zmian w stopach innowacji i wzrostu w poszczególnych krajach jest znacznie słabszy. Zaproponowano dotychczas cztery główne mechanizmy dynamicznego wzrostu dobrobytu w wyniku handlu.

Po pierwsze handel międzynarodowy zwiększa rozmiary rynku dostępnego dla przedsiębiorstw. W zakresie, w jakim innowacje wiążą się z kosztami stałymi, takie zwiększenie rozmiarów rynku może wzmocnić motywacje do innowacji, ponieważ te koszty stałe mogą zostać rozłożone na większą liczbę jednostek produkcji.

Po drugie handel międzynarodowy zwiększa konkurencję na rynku produktów w miarę, jak producenci z różnych krajów wzajemnie wchodzą na swoje rynki. W zakresie, w jakim ta zwiększona konkurencja na rynku produktów zmniejsza zyski przedsiębiorstw, może to osłabić motywację do wdrażania innowacji, jak w przypadku klasycznego kompromisu w organizacji przemysłowej między wydajnością statyczną i dynamiczną. Jednak ważnym wkładem podejścia schumpeterowskiego było odkrycie bogatego splotu dróg, poprzez które zwiększona konkurencja może mieć odwrotny skutek w postaci zwiększenia motywacji do innowacji lub generowania relacji między poziomem innowacji i poziomem konkurencji na rynku produktów przyjmującej kształt odwróconej litery U, jak opisywali w swojej pracy Aghion i in.

Po trzecie handel międzynarodowy prowadzi do specjalizacji w oparciu o przewagę komparatywną, jak w konwencjonalnych teoriach handlu omówionych powyżej. Jeżeli sektory różnią się pod względem tempa innowacji i wzrostu, ta specjalizacja według przewagi komparatywnej może, poprzez zmiany w kompozycji sektorowej, wpływać na zagregowane stopy wzrostu. Jednak implikacje tej specjalizacji dla dobrobytu są bardziej subtelne, ponieważ w gospodarce otwartej wzrost produkcji i wzrost konsumpcji nie są sobie równe. Nawet jeśli jakiś kraj specjalizuje się w sektorach o powolnym wzroście produkcji, może cieszyć się owocami szybszego wzrostu produkcji swoich partnerów handlowych dzięki ciągłej poprawie warunków międzynarodowej wymiany handlowej (terms of trade).

Po czwarte na tempo wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach może bezpośrednio wpływać międzynarodowe rozprzestrzenianie się wiedzy (knowledge spillovers), a sam międzynarodowy handel towarami może być kanałem, poprzez który idee rozprzestrzeniają się po całym świecie. To zjawisko rozprzestrzeniania się wiedzy może sprzyjać procesowi doganiania przez kraje biedniejsze najnowszych osiągnięć technologicznych i może zarazem przyspieszyć tempo światowego postępu technologicznego. Handel może wpływać na rozprzestrzenianie się wiedzy poprzez zmianę zarówno zbioru przedsiębiorstw sprzedających na danym rynku, jak i zbioru przedsiębiorstw produkujących w danym kraju.

Globalna stagnacja: co ją powoduje i jak ją przezwyciężyć?

Rozpowszechnianie się wiedzy może nastąpić przypadkowo lub w wyniku bezpośredniej inwestycji w pozyskiwanie wiedzy, albo bardziej pośrednio, poprzez imitację bardziej zaawansowanych produktów (prowadzącą do cykli produktowych, w których produkty są najpierw wymyślane w niektórych częściach świata, a następnie imitowane w innych).
Badając te różne mechanizmy, poprzez które handel międzynarodowy może wpływać na innowacyjność i wzrost, rozróżniamy trzy kluczowe klasy modeli endogennych innowacji.

Po pierwsze, istnieją modele endogennych innowacji poprzez zwiększenie różnorodności produktów (zróżnicowanie poziome lub horyzontalne), które rozwijają ramy gospodarki zamkniętej Romera (1990) i zostały przedstawione w pracach Rivery-Batiza i Romera oraz Grossmana i Helpmana.

Po drugie, istnieje schumpeterowskie podejście endogennych innowacji poprzez poprawę jakości produktów (zróżnicowanie pionowe lub wertykalne), które przedstawione zostało w pracach Aghiona i Howitta oraz Grossmana i Helpmana.

Po trzecie, w ostatnich latach doszło do rozwoju modeli łączących elementy obu tych podejść. W znacznej części tej najnowszej literatury przedsiębiorstwa dostarczają produkty zróżnicowane poziomo, ale te produkty systematycznie różnią się od siebie także pod względem produktywności lub jakości.

Rozpowszechnianie się wiedzy może nastąpić przypadkowo lub w wyniku bezpośredniej inwestycji w pozyskiwanie wiedzy, albo bardziej pośrednio, poprzez imitację bardziej zaawansowanych produktów (prowadzącą do cykli produktowych, w których produkty są najpierw wymyślane w niektórych częściach świata, a następnie imitowane w innych).

Niektóre siły ekonomiczne odgrywają rolę zarówno w modelach endogennych innowacji opartych na różnorodności produktów, jak i jakości produktów. W obu tych podejściach innowacje różnią się od konwencjonalnych dóbr gospodarczych pod dwoma kluczowymi względami, jak omówiono w pracy Jonesa.

Po pierwsze, mają one charakter nierywalizujący (non-rivalrous), co oznacza, że po powstaniu jakiegoś pomysłu może on być wykorzystany przez każdego przy zerowych kosztach krańcowych.

Po drugie, są one częściowo wykluczalne (partially excludable), co oznacza, że prawa własności intelektualnej lub niematerialna wiedza na temat wdrażania innowacji umożliwiają badaczom przywłaszczenie przynajmniej części płynących z nich zysków ekonomicznych. Co więcej liczne siły wpływające na przyszłe zyski z innowacji są wspólne dla obu grup modeli, w tym choćby rola wielkości rynku i konkurencji na rynku produktów.

Występuje także pewne zróżnicowanie pod względem sił ekonomicznych odgrywających kluczowe role w modelach innowacji opartych na różnorodności i jakości produktów. W szczególności twórcza destrukcja jest znacznie bardziej widoczna w podejściu schumpeterowskim. Ponieważ produkty są zróżnicowane wertykalnie, wszyscy konsumenci zgadzają się co do tego, który produkt jest preferowany przy danych cenach. Dlatego też, gdy pojawia się innowacja, istniejąca wcześniej najnowocześniejsza technologia zostaje wyparta. Ta właściwość ma szereg konsekwencji ekonomicznych.

Po pierwsze, twórcza destrukcja wpływa na strukturę motywacji do innowacji w przypadku przedsiębiorstw zasiedziałych na rynku, jak i firm wchodzących na rynek. W podstawowym modelu schumpeterowskim fakt, że istniejący strumień zysków jest niszczony przez innowacje (tzw. efekt zastąpienia), implikuje większe motywacje do innowacji po stronie podmiotów wchodzących na rynek, które następnie wypierają podmioty zasiedziałe na rynku.

Po drugie, twórcza destrukcja wpływa na wielkość i siłę oddziaływania efektów zewnętrznych innowacji, a tym samym na rozbieżność między prywatnymi i społecznymi stopami zwrotu. Dokonując endogennych inwestycji w innowacje, nowi uczestnicy rynku nie internalizują efektów zewnętrznych związanych ze zniszczeniem zysków istniejących przedsiębiorstw.

Po trzecie, wertykalny charakter innowacji ma ważne implikacje dla związku między motywacją do innowacji a konkurencją na rynku produktów. W zależności od odległości między przedsiębiorstwami w przestrzeni technologicznej zwiększona konkurencja na rynku produktów może albo osłabić motywację do innowacji (poprzez tzw. efekt zniechęcenia), albo wzmocnić motywację do innowacji (gdy przedsiębiorstwa starają się uciec konkurencji).

Chociaż istnieją powszechnie stosowane ramy do kwantyfikacji (ilościowego określenia) wzrostu dobrobytu w wyniku handlu w klasie modeli handlu, które wykorzystują zaobserwowane udziały w handlu krajowym i szacunki elastyczności przepływów handlowych w odniesieniu do kosztów handlu, kwantyfikacja tego dynamicznego wzrostu dobrobytu w wyniku handlu jest znacznie bardziej zależna od struktury modelu. Patrząc w przyszłość, ekscytującym obszarem dla dalszych badań pozostaje w dalszym ciągu rozróżnianie alternatywnych mechanizmów dynamicznego wzrostu dobrobytu w wyniku handlu oraz opracowywanie solidnych metod do kwantyfikacji ich wielkości.

Marc Melitz
Profesor ekonomii politycznej imienia Davida A. Wellsa, Uniwersytet Harvarda
Stephen Redding
Profesor ekonomii, Wydział Ekonomii i Szkoła Spraw Publicznych i Międzynarodowych (School of Public and International Affairs) na Uniwersytecie Princeton; Pracownik naukowy Ośrodka Badań Polityki Gospodarczej CEPR (Centre for Economic Policy Research); Dyrektor programu Handlu Międzynawowego i Inwestycji (International Trade and Investment Program) amerykańskiego Krajowego Biura Badań Ekonomicznych NBER (National Bureau of Economic Research)

 

Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.

(©Envato)

Tagi


Artykuły powiązane

Wpływ konfliktów geopolitycznych na handel i wzrost gospodarczy

Kategoria: Trendy gospodarcze
Badanie pokazało, że rozdzielenie światowego systemu handlu na dwa bloki – amerykański i chiński – spowodowałoby w 2040 r. obniżenie światowego dobrobytu o około 5 proc. w porównaniu z sytuacją wyjściową. Straty byłyby największe (ponad 10 proc.) w regionach o niskich dochodach.
Wpływ konfliktów geopolitycznych na handel i wzrost gospodarczy