Mit o szczytowej globalizacji: Część 2 – Dlaczego wskaźnik handlu towarami spadł?

(©Envato)

Debatę publiczną na temat globalizacji zazwyczaj cechuje obsesja na punkcie towarów przemysłowych. W drugim z serii czterech artykułów autor prezentuje dowody, że spadek wskaźnika handlu towarami do PKB można wyjaśnić w bardziej przyziemny sposób, mający znacznie mniej wstrząsające światem implikacje dla handlu światowego. Za około 60 proc. spadku odpowiada spadek wskaźnika paliw i towarów przemysłu wydobywczego, który dobrze koreluje z ogromnym spadkiem cen surowców od ok. 2010 roku. Za pozostałe 40 proc. odpowiada spadek wskaźnika produktów przemysłowych do PKB.

Ten artykuł bardziej szczegółowo analizuje przyczyny spadku handlu towarami w tak wielu krajach o największym udziale w handlu. Skupia się on głównie się na dostarczeniu pewnych dowodów dla najczęstszych wyjaśnień przyczyn spadku wskaźnika od roku 2008. Rozpoczniemy od dekompozycji globalnego punktu szczytowego na ceny i ilości.

Ceny względne są ważne, ponieważ struktury handlu i PKB światowego są bardzo różne

Na światowy handel towarami składają się w trzech czwartych wyroby przemysłowe – resztę zaś stanowią, w równych częściach, towary rolne i produkty przemysłu wydobywczego. Natomiast światowy PKB obejmuje w około dwóch trzecich usługi i tylko w jednej trzeciej towary. Biorąc pod uwagę to niedopasowanie, zmiany cen względnych mogą mieć duży wpływ na poziom wskaźnika udziału handlu towarami w światowym PKB, a dane historyczne potwierdzają, że tak rzeczywiście było.

Dane pokazują, że wzrost realnego eksportu wyprzedzał wzrost realnego PKB od wczesnych lat 80. XX wieku do roku 2008 r. – ale po roku 2008 r. tendencja ta odwróciła się. Właśnie dlatego obserwujemy wartość szczytową tego wskaźnika w roku 2008. W naszym rozumowaniu kwestią kluczową jest to, że wskaźnik handlu towarami do PKB spadł, ponieważ PKB rósł w szybszym tempie, a nie – jak można by wnosić z debaty publicznej na ten temat – ponieważ spadał handel towarami.

Przy zastosowaniu wartości nominalnych pomiędzy rokiem 2008 a rokiem 2020 wskaźnik spada o 8 pkt proc.; przy wykorzystaniu cen stałych spadek wynosi tylko 4 pkt proc.

Wahania wskaźnika występujące w latach 1970. XX w. są efektem zmian cen względnych, a nie zmian wolumenu handlu. Natomiast gwałtowne przyspieszenie wzrostu tego wskaźnika około roku 2001 jest efektem zmian cen, a nie zmian rzeczywistej aktywności gospodarczej. Wzrost światowego handlu towarami w ujęciu realnym był raczej stały pomiędzy rokiem 1982 a rokiem 2008.

Obserwacja, że ceny względne mają wielki wpływ na nasze wnioski dotyczące wskaźnika przybliża nas do następnej grupy ważnych kwestii – struktury surowcowej szczytu roku 2008.

Dane pokazują, że około 60 proc. spadku udziału handlu towarami w PKB jest efektem spadku wartości handlu towarami przemysłu wydobywczego i paliwami (jako udziału w światowym PKB). Reszta wynika z mniejszego handlu towarami przemysłowymi. Mówiąc bardziej precyzyjnie, udział w PKB dla wszystkich towarów handlowych pomiędzy rokiem 2008 a rokiem 2020 spadł z ok. 50 proc. do 42 proc. Udział handlu towarami przemysłu wydobywczego i paliwami w światowym PKB obniżył się z 11 proc. w roku 2008 do 6 proc. w roku 2020. W tym samym okresie udział handlu towarami przemysłowymi w światowym PKB spadł z 33 proc. do 30 proc.

Aby uchwycić obraz zmian w handlu w oderwaniu od światowego PKB, wykres  pokazuje przepływy handlowe w mld dol., bez normalizacji do światowego PKB. Widać, że handel towarami przemysłu wydobywczego i paliwami po roku 2008 w istocie spadł w ujęciu nominalnym, podczas gdy pozostałe dwa szeregi wzrosły.

Ważna rola supercyklu surowcowego lat 1998-2014

Fakt, że za ponad połowę spadku wskaźnika handlu odpowiadają towary związane z przemysłem wydobywczym i paliwami to znak ostrzegawczy dla wielkich teorii deglobalizacji. Ogólnikowe analizy, według których szczyt roku 2008 wynika z końca multilateralizmu lub końca neoliberalnego porządku, nie bardzo radzą sobie z wyjaśnieniem prostego faktu, że 60 proc. spadku jest efektem zjawiska nazywanego „supercyklem surowcowym” (Cuddington i Jarrett 2008).

Wykres przedstawia światowe ceny towarów handlowych od roku 1950 do roku 2020.

Supercykl surowcowy widoczny jest gołym okiem. Od późnych lat 1990. XX wieku do połowy drugiej dekady XXI wieku cena paliw i towarów przemysłu wydobywczego najpierw gwałtownie rosła, a potem gwałtownie spadała. Ponieważ wartość handlu we wskaźniku w globalnym punkcie szczytowym znajduje się w liczniku, ceny względne mają znaczenie. W szczególności znaczenie paliw i przemysłu wydobywczego w handlu towarami ogółem znacznie wzrosło (w ujęciu wartościowym) podczas fazy trwającej od najniższego punktu do szczytu supercyklu, z 8 proc. handlu towarami do 24 proc. Równie ważny jest fakt, że ceny towarów przemysłowych spadają od roku 2008, tak więc wolniejszy wzrost obrotów handlowych tymi towarami jest częściowo efektem raczej niższych cen, niż spowolnienia rzeczywistej aktywności gospodarczej. To samo dotyczy towarów rolnych.

W miarę słabnięcia tempa ekspansji offshoringu oraz wzrostu dostaw surowców w reakcji na dynamicznie rosnący popyt, presja na globalne ceny surowców również osłabła.

Jak na supercykl wpłynęło drugie „uwolnienie” globalizacji

Offshoring napędzany rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych przemienił wpływ globalizacji na świat, ponieważ firmy produkcyjne państw grupy G-7 zaczęły – w ramach offshoringu – łączyć zaawansowane technologiczne know-how z siłą roboczą w krajach o niskim poziomie płac (Baldwin 2016). Połączenie zaawansowanej technologii z niskimi płacami wywróciło świat konkurencji przemysłowej do góry nogami. Garstka krajów o wschodzących gospodarkach (szczególnie Chiny) konkurowała w wytwarzaniu towarów przemysłowych dzięki specjalistycznej wiedzy i niskim zarobkom pracowników. Robotnicy przemysłowi w krajach grupy G-7, pracujący w środowisku wysokich technologii i dobrych zarobków, mieli problem, by za nimi nadążyć. Robotnicy przemysłowi w krajach rozwijających się, do których nie przemieszczano produkcji ani towarzyszącego jej know-how, konkurowali w warunkach niskiego poziomu technologii i niskich zarobków. Trudno im było doścignąć siłę roboczą pracującą w środowisku wysokich technologii i niskich zarobków w Chinach i kilku innych krajach.

To gwałtowne uprzemysłowienie w kilku wschodzących gospodarkach wywołało niespotykany dotychczas wzrost dochodów. A ponieważ wśród krajów doświadczających szybkiego uprzemysłowienia były Indie i Chiny, rosnący popyt na surowce wywołał supercykl surowcowy w latach 1998-2014.

Uwagi końcowe

Debatę publiczną na temat globalizacji zwykle cechuje obsesja na punkcie towarów przemysłowych. W wielu analizach przyjmuje się domyślnie, że spadek jest w przeważającej części efektem mniejszego handlu wyrobami przemysłowymi. Za winnych tego stanu rzeczy uznaje się zwykle wojnę handlową rozpoczętą przez prezydenta Trumpa w roku 2018 (w szczególności serię środków odwetowych zastosowanych przez Stany Zjednoczone i Chiny), wyjście Wielkiej Brytanii z UE, wzrost populizmu i spadek poparcia dla otwartego handlu wśród państw grupy G-7. Część analityków wzmacnia tę narrację, by zademonstrować wielki odwrót od multilateralizmu i otwartego systemu liberalnego (Foroohar 2022).

Niniejszy artykuł przedstawia dowody na to, że spadek wskaźnika handlu towarami do PKB można wyjaśnić w bardziej przyziemny sposób, mający znacznie mniej wstrząsające światem implikacje dla handlu światowego. Około 60 proc. spadku jest efektem obniżenia się wskaźnika paliw i towarów przemysłu wydobywczego, co dobrze koreluje z ogromnym spadkiem cen surowców od około 2010 roku. Reszta to efekt spadku wskaźnika towarów przemysłowych do PKB.

Richard Baldwin – Associate Member, Nuffield College Department of Economics, University of Oxford; Professor of International Economics Graduate Institute of International and Development Studies; Founder & Editor-in-Chief VoxEU.org.

 Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.

(©Envato)

Poprzednie zdjęcie> Następne zdjęcie Zamknij pokaz zdjęć