Politycy oczekują od naukowców konkretnych recept – powiedziała kanclerz Angela Merkel podczas spotkania noblistów z ekonomii w Lindau. Nobliści skrytykowali kanclerz za dotychczasową politykę, ale rozwiązania przedstawili nieliczne i politycznie niemożliwe do zastosowania. Przyszłość unii walutowej rysuje się więc w czarnych barwach.
Angela Merkel, (Fot. Rolf Schultes/Lindau Nobel Laureate Meetings)
Angela Merkel nie wyglądała na skruszoną. W przemówieniu otwierającym spotkanie w Lindau przyznała co prawda, że trudno wdrożyć jakąkolwiek wspólną politykę w 18 krajach strefy euro ze względu na opór narodowych parlamentów. Bardziej wyglądało to jednak na żal, że Bundestag działa tylko w Niemczech niż na usprawiedliwianie się. Przecież w Niemczech udało się pogodzić oszczędności ze wzrostem gospodarczym i dobrze byłoby – nie są to dosłowne słowa kanclerz, ale takie można było odnieść wrażenie – żeby 18 noblistów wymyśliło jak powtórzyć to w Grecji, Hiszpanii, Portugalii i we Włoszech.
„Polityka oszczędności w Europie była ponurą pomyłką” – odpowiadał Merkel za pośrednictwem dziennikarzy prof. Joseph Stiglitz (laureat z 2001 roku). „Gdy kraj po kraju wpada w kłopoty to jest problem systemowy, a nie problem jednego zgniłego jabłka” – wyjaśniał. „Historycy wytarzają w smole i pierzu europejskich bankierów centralnych” – dodawał w rozmowie z „The Telegraph” prof. Peter Diamond (laureat z 2010 roku).
Ostre opinie mają swoje uzasadnienie. Gospodarka strefy euro wciąż pozostaje mniejsza niż przed upadkiem Lehman Brothers w 2008 roku, a dane za drugi kwartał tego roku są szokująco złe. Nie tylko we Francji i we Włoszech nie udało się zanotować wzrostu PKB, ale także w Niemczech. Do tego inflacja w czerwcu wyniosła zaledwie 0,4 proc., a więc znacznie poniżej 2 proc. celu Europejskiego Banku Centralnego. Bezrobocie przekroczyło 11,5 proc. Ożywienie, przełożone na ten rok z zeszłego, znowu trzeba będzie przełożyć na przyszły.
Znając te fakty łatwo mówić o błędach, ale znamienne, że latem 2011 roku, podczas czwartego spotkania noblistów z ekonomii i apogeum kryzysu europejskiego, ani Joseph Stiglitz ani Peter Diamond tak radykalni ani pewni swego nie byli. Mam wrażenie, że jedyną konstruktywną krytyką strefy euro podczas tegorocznego spotkania była ta w wykonaniu prof. Cristophera Simsa (laureata z 2011 roku).
Sims miał w Lindau inspirujący wykład pod tytułem „Inflacja, strach przed inflacją i dług publiczny”. Jego konkluzja brzmiała: „Połączenie obaw przed tym, że EBC może być zmuszony na dopuszczenie inflacji, bo nie ma wsparcia fiskalnego i niekompletny zestaw instytucji fiskalnych mogą sprawić, że Europa będzie w środowisku niskiej inflacji albo deflacji przez długi czas”.
Zdaniem Simsa społeczeństwa Zachodu spodziewają się bowiem, że za utrzymywane latami deficyty kiedyś trzeba będzie zapłacić wyższymi podatkami, czują się przez to uboższe i ograniczają aktywność. Gospodarstwa domowe wstrzymują zakupy, a firmy nie zamierzają inwestować. W takich warunkach Europejski Bank Centralny może zrobić niemal wszystko, łącznie z luzowaniem ilościowym, a i tak nie zmieni pesymistycznego nastawienia Europejczyków.
Co zatem zrobić, aby obronić obecny poziom cen przed deflacją? „Potrzebna jest teraz ekspansywna polityka fiskalna, bez zobowiązania, że w przyszłości oznacza ona cięcie wydatków albo podwyżkę podatków”.
Przełóżmy teorię na praktykę – czy możliwe aby Angela Merkel obiecała, że kończymy z restrykcyjną polityką i każdy kraj w strefie euro musi wydawać więcej, a jej następcy deklarowali, że podwyżki podatków będą tylko po ich trupie? Załóżmy nawet, że jakimś cudem tak się dzieje. Czy mieszkańcy strefy euro uwierzyliby w te zapewnienia, czy raczej nadal niechętnie wyjmowaliby portfele?
Pytania są rzecz jasna retoryczne. Sims przyznaje zresztą, że to rozwiązanie „łatwe do opisania, ale nie do wdrożenia”. Co gorsze, jeśli teoria Simsa jest prawdziwa to oznacza, że deficyty stały się teraz deflacyjne, w przeciwieństwie do tego, co głoszą podręczniki ekonomii. Nawet ich znaczne zwiększanie może przegrać z kolektywnymi obawami wynikającymi z tego, co się stanie gdy dzisiejsza góra długów zderzy się z jutrzejszą demografią.
Jeśli tak jest w rzeczywistości to emitowanie euroobligacji aby strefa euro jako całość mogła pożyczać tak tanio jak USA (pomysł Stiglitza) nie pomoże. Sensowniejszy wydaje się pomysł Diamonda, który w strefie euro, podobnie jak po drugiej stronie Atlantyku, wzywa do państwowego finansowania dużych inwestycji infrastrukturalnych.
Niestety wszelkie pewne rozwiązania odnoszą się do przeszłości. Strefy euro nie należało powoływać w takim składzie, a jeśli już, to nie poprzestać tylko na polityce monetarnej. A jeśli i to nie, na peryferiach należało przeprowadzić znacznie dalej idące reformy niż Agenda 2010, którą w Niemczech realizował rząd Schrödera. Było, minęło. Teraz teoretycznie można wprowadzić euroobligacje, zwiększyć deficyty budżetowe i bilans EBC, ale może to być za mało aby wygrać z deflacją i następującą po niej recesją.
Angela Merkel, (Fot. Rolf Schultes/Lindau Nobel Laureate Meetings)
W tym roku ogłoszenie przyznania kolejnej, już 56., Nagrody pamięci Alfreda Nobla z nauk ekonomicznych (The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel), potocznie nazywanej Nagrodą Nobla z dziedziny ekonomii, miało miejsce 14 października 2024. Otrzymali ją (w podziale na trzy równe części): Daron Acemoglu (Massachusetts Institute of Technology), Simon Johnson (Massachusetts Institute of Technology), James A. Robinson (University of Chicago).
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Polska stoi u progu największej zmiany w systemie energetycznym od dekad. – Bez elektrowni jądrowych nie da się odejść od węgla w sposób bezpieczny i stabilny – powiedział prof. Michał Kowal z Narodowego Centrum Badań Jądrowych. W rozmowie z „Obserwatorem Finansowym” tłumaczył, dlaczego atom to już nie opcja, lecz fundament transformacji energetycznej oraz jakie wyzwania stoją przed realizacją tej wizji.
Nazywany był bankierem bankierów. Mowa o Enrico Cucci, legendzie, a jednocześnie nieco tajemniczej postaci włoskiego kapitalizmu. Po II wojnie światowej współtworzył słynny bank inwestycyjny – Mediobanca i kierował nim żelazną ręką przez ponad trzy dekady. Od jego śmierci 23 czerwca 2000 r. minęło właśnie 25 lat.
Polska zbyt mocno koncentruje się na redystrybucji, zaniedbując predystrybucję, czyli działania zapobiegające powstawaniu nierówności – przekonują Jakub Sawulski, Michał Brzeziński i Paweł Bukowski w książce „Nierówności po polsku”.
Po gwałtownym choć krótkotrwałym epizodzie inflacyjnym z lat 2021-2023 walka z inflacją w strefie euro zasadniczo zakończyła się zwycięstwem. Nasz artykuł przekonuje, że inflacja była w większym stopniu kształtowana przez ceny energii niż politykę stóp procentowych EBC.
Konflikt między Izraelem a Iranem jest kolejną fazą Wielkiej Wojny Bliskowschodniej, która miała swój początek 7 październiku 2023 r., gdy Hamas zaatakował Izrael w pobliżu Strefy Gazy. Jaka była reakcja rynków surowców strategicznych na eskalację tej wojny? Jakie też są przewidywania w tym zakresie na najbliższy okres?
Inflacja CPI w 2025 r. ma być aż o 1 punkt procentowy niższa niż zakładana w marcowej projekcji i wyniesie 3,9 proc. W 2027 r. spadnie nawet do 2,4 proc. – wynika z lipcowego „Raportu o inflacji”. Co roku wolniejszy będzie także wzrost PKB Polski.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
„Ambitna etyka nie prywatyzuje, ona polityzuje” – przekonuje niemiecki filozof i matematyk Rainer Mühlhoff w książce, która na nowo stawia pytanie o to, kto i w jaki sposób ma prawo kształtować przyszłość technologii.
Główny doradca ekonomiczny prezydenta Trumpa, Stephen Miran, stwierdził, że międzynarodowy system monetarny, w którym Stany Zjednoczone zapewniają reszcie świata bezpieczne i płynne aktywa, jest „niesprawiedliwy”, ponieważ rzekomo uniemożliwia USA wyeliminowanie deficytu na rachunku obrotów bieżących. Proponowanym przez niego rozwiązaniem jest obniżenie wartości dolara poprzez skoordynowaną interwencję na rynku walutowym przez zagraniczne banki centralne.
Liczba imigrantów z Ukrainy w Polsce mocno się już nie zwiększy, bo granicą jest choćby demografia Ukrainy. A trudno znaleźć inne kierunki, z których napływ do Polski byłby tak oczywisty – powiedzieli „Obserwatorowi Finansowemu” dr Beata Dudek, dr hab. Paweł Strzelecki i Adam Panuciak z Departamentu Statystyki NBP.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
