Nierównowaga zewnętrzna Polski systematycznie się obniża
Polska w ostatniej dekadzie w zauważalnym stopniu zmniejszyła skalę nierównowagi zewnętrznej, przy jednoczesnej poprawie struktury przepływów kapitałowych z resztą świata. Przejawem tego jest m.in. wzrost udziału inwestycji bezpośrednich w napływie kapitału zagranicznego, co sprzyja zwiększeniu bezpieczeństwa finansowego gospodarki narodowej. Spadek nierównowagi zewnętrznej oraz poprawa struktury finansowania polskiej gospodarki zostały pozytywnie ocenione przez Komisję Europejską, która monitoruje sytuację zewnętrzną w państwach członkowskich.
Getty Images
W raporcie poświęconym corocznej ocenie zakłóceń równowagi makroekonomicznej (2025 European Semester: Alert Mechanism report), opublikowanym w grudniu 2024 r., Komisja Europejska stwierdziła, że w obszarze nierównowagi zewnętrznej osiem państw członkowskich (Grecja, Irlandia, Cypr, Portugalia, Słowacja, Hiszpania, Węgry, Rumunia) nie spełnia kryterium dla wskaźnika międzynarodowej pozycji inwestycyjnej (MPI) netto. Oznacza to, że w tych krajach poziom MPI netto w relacji do PKB przekracza wartość progową (-35 proc.) ustaloną przez Komisję. Według danych na koniec 2023 r., które zostały wykorzystane do oceny nierównowagi zewnętrznej, wartość MPI netto w relacji do PKB w wymienionych państwach kształtowała się następująco: Grecja (-139,3 proc.); Irlandia (-101,4 proc.), Cypr (-92,7 proc.), Portugalia (-72,3 proc.), Słowacja (-54,9 proc.), Hiszpania (-51,7 proc.), Węgry (- 36,8 proc.), Rumunia (-39,5 proc.).
Interpretacja MPI netto
Czym de facto jest wskaźnik MPI netto i jaka jest jego interpretacja ekonomiczna? Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto to różnica pomiędzy wielkością zagranicznych aktywów a pasywów finansowych państwa, podawana na koniec okresu sprawozdawczego (kwartału lub roku). Jeżeli MPI netto jest ujemna, to wartość aktywów podmiotów krajowych (rezydentów) za granicą jest mniejsza niż wartość pasywów względem podmiotów zagranicznych (nierezydentów). Dany kraj jest wówczas dłużnikiem netto w stosunku do zagranicy, zaś w przeciwnym razie jest wierzycielem netto względem reszty świata. Mimo, że MPI netto jest jednym z wielu mierników służących do oceny sytuacji zewnętrznej kraju, to jednak ma ona szczególnie istotne znaczenie z punktu widzenia określenia siły powiązań finansowych gospodarki krajowej z gospodarką światową.
Do pogłębionej oceny skali nierównowagi zewnętrznej danej gospodarki oprócz poziomu MPI netto należy również znać strukturę tego wskaźnika. Warto przyjrzeć się definicji i rodzajom aktywów oraz pasywów zagranicznych.
Aktywa zagraniczne informują o całkowitej wielkości inwestycji rezydentów zrealizowanych za granicą. Pasywa zagraniczne przedstawiają natomiast całkowitą wielkość inwestycji nierezydentów ulokowanych w danym państwie. Aktywa i pasywa zagraniczne są prezentowane w podziale na kilka rodzajów inwestycji: inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, inwestycje pozostałe, instrumenty pochodne. Inwestycje bezpośrednie to forma lokaty kapitału w gospodarce innego kraju w celu osiągnięcia korzyści w dłuższym okresie. Dla przykładu, tego rodzaju inwestycją jest m.in. budowa fabryki baterii do samochodów elektrycznych w Polsce przez koreański koncern motoryzacyjny lub przejęcie przez chiński państwowy fundusz inwestycyjny 25 proc. akcji francuskiej spółki energetycznej.
Inwestycje portfelowe, w przeciwieństwie do inwestycji bezpośrednich, polegają na zaangażowaniu kapitału przez inwestora na krótki okres z zamiarem osiągnięcia zysku w wyniku zmiany cen rynkowych zagranicznych papierów wartościowych. Dla przykładu, zakup polskich obligacji skarbowych przez zagraniczne fundusze inwestycyjne będzie traktowany jako inwestycja portfelowa nierezydenta w Polsce. Pochodne instrumenty finansowe to zaś instrumenty, których wartość kształtuje się pod wpływem zmian wartości tzw. instrumentów bazowych (akcji, obligacji, kursów walutowych, stóp procentowych, itd.).
Pozostałe inwestycje obejmują transakcje, które nie zostały zaklasyfikowane do żadnej z wcześniej wymienionych kategorii inwestycji, tj. inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych czy pochodnych instrumentów finansowych. Dla przykładu, tego typu inwestycją będzie udzielenie polskiej spółce surowcowej kredytu przez konsorcjum banków zagranicznych. Dodatkowo do aktywów zagranicznych wchodzą tzw. oficjalne aktywa rezerwowe, czyli płynne aktywa w walutach obcych posiadane i zarządzane przez władze monetarne danego kraju (zazwyczaj bank centralny), do których należą m.in. złoto monetarne, specjalne prawa ciągnienia (SDR), gotówka i depozyty oraz papiery wartościowe.
Poszczególne kategorie inwestycji, które wchodzą w skład aktywów i pasywów zagranicznych, obejmują różne rodzaje instrumentów finansowych (niedłużne i dłużne). Do instrumentów niedłużnych należą m.in. akcje i inne formy udziałów kapitałowych w spółkach notowanych i nienotowanych na giełdzie. Do instrumentów dłużnych zalicza się natomiast m.in. kredyty handlowe, kredyty bankowe i pożyczki, rachunki bieżące i depozyty w bankach oraz dłużne papiery wartościowe.
Struktura MPI netto na przykładzie Polski
Jak zatem kształtuje się międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto w Polsce i jaka jest jej struktura w podziale na główne kategorie aktywów i pasywów zagranicznych?
Analiza danych rocznych pokazuje, że na koniec 2023 r. MPI netto była ujemna i, podobnie jak w latach ubiegłych, wyniosła -1108 mld zł, co w relacji do PKB stanowiło -32,6 proc. Oznacza to, że Polska pozostaje dłużnikiem netto w stosunku do zagranicy, gdyż całkowite zobowiązania rezydentów względem nierezydentów przekraczają całkowite należności od nierezydentów. Wartość aktywów zagranicznych na koniec 2023 r. wyniosła 1918 mld zł, czyli 56,2 proc. PKB, zaś wartość pasywów zagranicznych była równa 3026 mld zł, czyli 88,7 proc. PKB. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. aktywa zagraniczne stanowiły 40 proc. wartości pasywów zagranicznych i utrzymywały się na tym poziomie aż do 2014 r. Dopiero po 2014 r. aktywa zagraniczne zaczęły rosnąć w szybszym tempie niż pasywa zagraniczne i w rezultacie na koniec 2023 r. osiągnęły poziom 63 proc. wartości pasywów. Największy udział wśród aktywów zagranicznych miały oficjalne aktywa rezerwowe NBP i pozostałe inwestycje, które na koniec ub.r. stanowiły odpowiednio 40 proc. i 24 proc. Dominującymi kategoriami wśród pasywów zagranicznych były natomiast inwestycje bezpośrednie i pozostałe inwestycje, których udział na koniec 2023 r. wyniósł odpowiednio 53 proc. i 26 proc.
Źródła poprawy MPI netto w Polsce
Do 2014 r. wartość MPI netto (zarówno w ujęciu nominalnym, jak i w relacji do PKB) wyraźnie się pogarszała, co było konsekwencją finansowania wzrostu polskiej gospodarki w znacznym stopniu importem oszczędności z zagranicy w sytuacji niedoboru oszczędności krajowych w stosunku do potrzeb inwestycyjnych. Obrazuje to względnie wysokie ujemne saldo na rachunku bieżącym w bilansie płatniczym Polski, które w latach 2004–2014 wyniosło średnio -4,6 proc. PKB. Nawet jeśli uwzględni się rachunek kapitałowy, na którym Polska notuje dodatnie saldo transferów z Unii Europejskiej, wówczas całkowite zagraniczne potrzeby pożyczkowe byłyby niższe, choć nadal dość wysokie (-3,2 proc. PKB). Polska, we wspomnianym okresie, doświadczyła względnie dużej skali napływu kapitału zagranicznego, co powodowało wzrost zobowiązań rezydentów względem nierezydentów, przy jednoczesnej znacznie mniejszej skali polskich inwestycji za granicą. Świadczy o tym wysokie ujemne saldo rachunku finansowego w bilansie płatniczym Polski, które w latach 2004–2014 kształtowało się przeciętnie na poziomie -3,9 proc. PKB.
Po 2014 r. nominalna wartość MPI netto zaczęła się stopniowo stabilizować, co było związane ze spadkiem zapotrzebowania polskiej gospodarki na finansowanie zagraniczne wraz z poprawą salda rachunku bieżącego (w latach 2015–2023 deficyt na tym rachunku obniżył się i wyniósł średnio -0,6 proc. PKB, zaś saldo na łącznym rachunku bieżącym i kapitałowym było dodatnie oraz kształtowało się przeciętnie na poziomie 0,6 proc. PKB). Odzwierciedla to m.in. rosnącą konkurencyjność gospodarki krajowej, co w połączeniu z coraz większym uczestnictwem Polski w globalnych sieciach produkcyjnych, umożliwiło ekspansję eksportową polskich przedsiębiorstw. W latach 2015–2023 saldo rachunku finansowego ukształtowało się przeciętne na nieznacznie dodatnim poziomie i wyniosło 0,3 proc. PKB. Oznacza to, że tym okresie w wyniku transakcji rezydentów z nierezydentami aktywa zagraniczne Polski zwiększyły się w większym stopniu niż jej pasywa zagraniczne.
Znaczenie efektów wyceny
Co poza transakcjami bilansu płatniczego wpłynęło na widoczną poprawę relacji międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto Polski do PKB na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia?
Do zmniejszenia skali nierównowagi zewnętrznej Polski w ostatniej dekadzie przyczynił się w głównej mierze wysoki wzrost polskiej gospodarki w cenach bieżących obserwowany w tym czasie. Ponadto zgodnie z metodyką Międzynarodowego Funduszu Walutowego (obecnie obowiązuje szóste wydatnie podręcznika, w którym opisano standardy metodologiczne statystyki bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej – „Balance of Payments and International Investment Position Manual 6th edition”), na zmianę wartości zagranicznych aktywów i pasywów finansowych – oprócz transakcji rezydentów z nierezydentami – wpływają różnice kursowe, wahania cen instrumentów finansowych oraz inne zmiany (m.in. reklasyfikacje, storna, itd.). Wahania kursów walutowych oraz zmiany rynkowych cen instrumentów finansowych determinują bowiem aktualną wycenę aktywów i pasywów zagranicznych wyrażoną w walucie narodowej. W poszczególnych latach pozytywny wpływ na ograniczenie ujemnej wartości międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto miała zmiana wyceny aktywów i pasywów zagranicznych. Dla przykładu, w 2022 r. na skutek wahań złotego względem koszyka walut (m.in. dolara amerykańskiego i euro) wartość aktywów i pasywów zagranicznych wyrażonych w złotych się obniżyła, przy czym skala spadku pasywów była większa, co wpłynęło na poprawę międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto, łagodząc tym samym wpływ ujemnego salda transakcji bilansu płatniczego. Z kolei w 2023 r. zmiana wyceny związana z wahaniami kursowymi przyczyniła się do pogorszenia wskaźnika MPI w relacji do PKB, gdyż tym razem wartość aktywów zagranicznych się zmniejszyła bardziej niż wartość pasywów.
Mimo, że w ostatnim dziesięcioleciu relacja międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do PKB systematycznie się poprawia, to dopiero od 2022 r., gdy wskaźnik osiągnął poziom -34,9 proc., Polska spełnia kryterium ustalone przez Komisję Europejską. W poprzednich latach Komisja w swoich raportach nie oceniła negatywnie tego, że wartość MPI netto dla naszego kraju była poniżej poziomu referencyjnego, ze względu na korzystną strukturę aktywów i pasywów zagranicznych. KE zwróciła natomiast uwagę na to, że po stronie pasywów zagranicznych istotną część stanowią inwestycje bezpośrednie oraz obniża się udział instrumentów dłużnych, co jest korzystne z punktu widzenia oceny stabilności źródeł finansowania zagranicznego. Można zaryzykować zatem stwierdzenie, że wraz ze wzrostem dobrobytu w naszej gospodarce wskaźnik międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto będzie się dalej poprawiać, co pozwoli utrzymać status kraju, który spełnia kryterium Komisji w procedurze zakłóceń nierównowag makroekonomicznych. Prawdopodobny jest również taki scenariusz, w którym w dającej się przewidzieć przyszłości Polska z państwa, które obecnie jest dłużnikiem netto względem zagranicy, stanie się wierzycielem netto.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Spowolnienie gospodarcze, napięcia geopolityczne, obawy dotyczące bezpieczeństwa łańcucha dostaw i szerzej bezpieczeństwa narodowego prowadzące do wzrostu protekcjonizmu i fragmentacji handlu, bardziej restrykcyjne otoczenie regulacyjne biznesu, trudniejsze globalne warunki finansowe i rosnące koszty negatywnych skutków zmian klimatu to wybrane czynniki podważające stabilność i przewidywalność globalnych przepływów inwestycyjnych. Nie pozostają bez wpływu na przepływy zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB), zarówno w rozwiniętych, jak i w rozwijających się krajach.
Wybitny amerykański ekonomista John Kenneth Galbraith w napisanej w wieku 96 lat, dwa lata przed śmiercią, ostatniej swej książce „Gospodarka niewinnego oszustwa: prawda naszych czasów”, zauważa, że w ekonomii i polityce rzeczywistość bardziej niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie jest zaciemniana przez obiegowe i nawykowe poglądy. Tak naprawdę jest inaczej niż się powszechnie i zwyczajowo mówi – mamy zatem do czynienia z rutynowym zakłamaniem rzeczywistości. Oszustwem jest, jak twierdzi, że mamy kapitalizm, bo władzę nad gospodarką dzierżą nie właściciele kapitału, lecz menedżerowie; nie istnieje system rynkowy, bo jest poddawany takim manipulacjom, że faktycznie nie istnieje; a w ogóle kłamstwem są opowieści o gospodarce rynkowej, w której konsument jest suwerenem – bo przecież jest manipulowany przez wyrafinowane systemy sterujące jego wyborami.
Jesteśmy świadkami dużych zmian w inwestycjach chińskich przedsiębiorstw na rynku europejskim, nie tylko w ich skali, ale przede wszystkim w strukturze. Prowadzenie działalności gospodarczej na rynku europejskim stało się dla chińskich inwestorów trudniejsze, ale rynek ten jest dla nich wciąż atrakcyjny i perspektywiczny.
Odkładanie gratyfikacji wymaga wysiłku i dyscypliny, ale gwarantuje stabilność finansową. Systematyczne oszczędzanie i unikanie złych długów odróżniają przyszłych milionerów od ludzi zmierzających ku bankructwu. W obliczu narastających problemów finansowych Polaków nauka odkładania przyjemności powinna się stać istotnym elementem edukacji finansowej.
Mijają dwa lata od bezprecedensowego wydarzenia, które wstrząsnęło światem finansów. Po 167 latach działalności z krajobrazu bankowego zniknął 19 marca 2023 r. Credit Suisse, który w pośpiesznie przygotowanej akcji ratunkowej został przejęty przez swojego rywala, UBS.
Książka Michaela Pettisa i Matthew C. Kleina o długim tytule: „Wojny handlowe to wojny klasowe. Jak narastające nierówności zakłócają rozwój globalnej gospodarki i zagrażają pokojowi na świecie” Yale University Press, napisana przed wyborami w Stanach Zjednoczonych, daje spojrzenie na obecne działania nowej amerykańskiej administracji bez politycznej otoczki i z dystansem na jej bieżące decyzje.
Spodziewaliśmy się, że projekcja marcowa będzie trochę bardziej optymistyczna jeśli chodzi o przewidywania na najbliższe kwartały. Taka się nie okazała – powiedział prof. Adam Glapiński podczas konferencji prasowej.
Chiny nie dążą do objęcia roli globalnego lidera klimatycznego poprzez podejmowanie zobowiązań, które mogłyby osłabić ich wzrost i rozwój gospodarczy. W zamian, kraj ten pozycjonuje się jako orędownik wspólnych wysiłków społeczności międzynarodowych w dążeniu do osiągnięcia globalnych celów klimatycznych przy znaczącym chińskim wkładzie i jednocześnie jako wiodący partner dla krajów globalnego Południa.
Wzrost opłat za ogrzewanie zmusza największe miasta do szukania oszczędności. Żeby przeprowadzić ważne inwestycje potrzebne są jednak znaczne nakłady finansowe.
Wiceprezydentami Stanów Zjednoczonych najczęściej zostawały postacie dość bezbarwne. Stanowisko to ustanowiono na wypadek, gdyby nagle z jakichś przyczyn głowa państwa nie mogłaby pełnić swojej funkcji. Godność ta rzadko też wiązała się z większym zakresem rzeczywistej władzy. W przypadku J.D. Vance’a może być zasadniczo inaczej.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Jak obiecał, tak też czyni. Donald Trump, po powrocie na stanowisko prezydenta Stanów Zjednoczonych, rozpoczął realizację jednej z kluczowych obietnic wyborczych – zakończenia wojny między Ukrainą a Rosją. W połowie lutego 2025 r. ruszyły negocjacje między USA a Federacją Rosyjską, zaś Europa, nie chcąc zostać pominięta, rozpoczęła własne działania dyplomatyczne, by się włączyć w proces pokojowy. Wiele wskazuje na to, że jeszcze w 2025 r. dojdzie do jakiejś formy zawieszenia broni w Ukrainie. Jak te nowe uwarunkowania wpłyną na gospodarkę Rosji?
Jakie są zalety i wady energetyki jądrowej? Jak ocenić efektywność finansową inwestycji polegającej na budowie i eksploatacji elektrowni atomowej? Monografia „Elektrownie jądrowe w nowoczesnej gospodarce” odpowiada na te i wiele innych pytań.
W ciągu ostatnich lat systematycznie rośnie zagrożenie atakami cybernetycznymi w systemie finansowym. Banki centralne jako kluczowe ogniwo w infrastrukturze krytycznej systemu finansowego są szczególnie „łakomym kąskiem” dla hakerów. W jaki sposób hakerzy najczęściej atakują banki centralne i czy są one odporne na ataki?
Analizując innowacyjność europejskiej gospodarki, można zauważyć jej złożoność, wynikającą z różnorodności krajów członkowskich, ich sektorów gospodarczych oraz strategii. Unia Europejska nie stanowi jednolitej całości, lecz raczej dynamiczną mozaikę współpracujących podmiotów. To, co jednoczy tę różnorodność, to wspólny cel: budowanie innowacyjnej, zielonej i konkurencyjnej gospodarki.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Odbudowa gospodarcza kraju i opanowanie chaosu walutowego należały do największych wyzwań, jakie stanęły przed władzami niepodległego państwa polskiego w 1918 r. Sanacja gospodarcza zależała zarówno od skutecznie przeprowadzonych reform finansów publicznych i skarbu państwa, jak również od szybkiego wprowadzenia do obiegu nowej, pełnowartościowej polskiej waluty. A to właśnie dobrze zorganizowany aparat skarbowy, sprawny obieg pieniądza i jego stabilna wartość stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i społecznego odrodzonej Polski.
W ciągu najbliższych 30 lat rynek pracy będzie podlegał rozmaitym trendom. Do najważniejszych należą rozwój sztucznej inteligencji, starzenie się społeczeństw i ekologiczna transformacja. Każdy z nich będzie się wiązał z nowymi zagrożeniami, ale też i zawodowymi szansami.
