Paul Samuelson, noblista z 1970 r., nie żyje

14.12.2009 17:30

Był drugą osobą na świecie i pierwszym Amerykaninem, który otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Zmarł w wieku 94 lat. Chociaż od kilku lat nie prowadził już zajęć na uczelni, to nigdy oficjalnie nie przeszedł na emeryturę i jego rodzima uczelnia Massachusetts Institute of Technology (MIT) do końca uważała go za gwiazdę swojego wydziału ekonomii.

Profesor Samuelson był ostatnim żyjącym bliskim współpracownikiem brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa. Z czasem jego poglądy ewaluowały w stronę tradycyjnej ekonomii, ale do końca życia uważał, że państwo powinno brać na siebie większą odpowiedzialność w walce z bezrobociem.

Samuelson otrzymał nagrodę Nobla w 1970 roku za wykorzystanie matematyki w prowadzeniu badań ekonomicznych. Pole zainteresowań profesora Samuelsona było bardzo szerokie, ale do historii przejdzie przede wszystkim jako wielki teoretyk i twórca modeli ekonometrycznych dobrobytu i teorii pieniądza. Ogromny był też jego wkład w uporządkowanie historii ekonomii i ewolucję myśli ekonomicznej. Do niego należy sławne już zdanie: „Jak coś już wejdzie do podręcznika ekonomii, to nie sposób tego wyjąć. I to jest najważniejsza przestroga historii”.

Kilka dni po przyznaniu mu nagrody Nobla Samuelson napisał w „New York Timesie”: „W dawnym świecie dobrobyt był faktycznie czymś niezwykle rzadkim i kruchym, ale w dzisiejszym świecie płynnej ekonomii mądra polityka monetarna i fiskalna może uchronić nas przed chronicznymi kryzysami i zapaściami. Państwo, mając do dyspozycji ogromne środki, może zapewnić ciągłość pracy i bezpieczeństwo”. Samuelson od 1952 roku bez przerwy pisał felietony, najpierw w „New York Timesie,” a potem w „Newsweeku”, gdzie co drugi tydzień odstępował kolumnę Miltonowi Friedmanowi.

Był jednym z niewielu ekonomistów, laureatów nagrody Nobla, którzy oprócz pracy naukowej zasłynęli jako aktywni uczestnicy życia politycznego. Samuelson był jednym z najbliższych doradców prezydenta Johna Kennedy’ego. Razem z dwoma innymi keynistami, Johnem Kennethem Galbraithem i Walterem Hellerem, opracował pierwszy projekt ulg podatkowych, mający stymulować wzrost gospodarczy. Na miesiąc przed wyborami Samuelson napisał do Kennedy’ego: „Czasowa redukcja podatków indywidualnych może być potężną bronią w walce z recesją”. Ustawa podatkowa została przyjęta przez Kongres w 1964 roku, kilka miesięcy po zamachu na prezydenta i uważana była za jedno z największych dziedzictw politycznych, jakie Kennedy zostawił po sobie potomnym.

Do dziś ekonomiści uważają, że ogromna przenikliwość Samuelsona i umiejętność dostrzegania zagrożeń rynkowych pozwoliła Ameryce wymknąć się recesji w 1960 roku. Sam pomysł aktywnego mobilizowania społeczeństwa i wspomagania obywatelskich postaw podatkami i obecnie uważany jest za fundament polityki ekonomicznej Demokratów. Republikanie z kolei często odwołują się do Samuelsona, który mimo swoich lewicowych poglądów rozumiał, że najlepszym sposobem ożywienia gospodarki jest oddanie pieniędzy konsumentom.

W 1948 roku Samuelson opublikował pierwszy podręcznik do ekonomii „Ekonomics” . Książka była w zasadzie zapisem jego wykładów. Kilka miesięcy temu ukazała się już 19. edycja podręcznika, który choć wzbogacony pracami innych autorów wciąż uważany jest za podstawowy uniwersytecki podręcznik w USA. W 1998 roku w wywiadzie prasowym Samuelson żartował: „Wiedziałem, że to niezła książka, ale nie wiedziałem, że papier będzie tak dobry, żeby tyle lat wytrwał” . Podręcznik sprzedał się w 4 milionach egzemplarzy.

Dorobił się nawet swojej własnej biografii. Dziennikarz „Forbesa”, Mark Skousen, analizował wszystkie kolejne edycje i zwrócił uwagę, że w każdym kolejny wydaniu Samuelson stawał się większym liberałem. W 1997 roku napisał okładkowy tekst: „Witamy z powrotem Panie profesorze”. To aluzja do młodzieńczych poglądów Samuelsona jako twardego wyznawcy niezależności rynku od interwencji państwa. Jeszcze na studiach w Chicago w swojej pracy magisterskiej z 1935 roku krytykował zbyt agresywną politykę monetarną Roosvelta.

W swoich felietonach dla „Newsweeka” Samuelson w ostatnim czasie był adwokatem ostrożnej interwencji. Tylko w najbardziej krytycznych sytuacjach. Zachęcał prezydenta Clintona do polityki słów, a nie czynów. Twierdził, że w ekonomii deklaracje rządu często warte są więcej niż rządowe pieniądze. Prezydent Clinton nagrodził Samuelsona Narodowym Medalem Nauki za „określanie kierunku i rozwój światowej ekonomii”.

Samuelson doktorat obronił na Harvardzie i w tym samym, 1940 roku podjął pracę na MIT. Sławę przyniosła mu pierwsza książka „Fundamenty Analizy Ekonomicznej”, wydana w 1947 roku. Rok później wydana została jako podręcznik akademicki. Zapytany w 1997 roku przez dziennikarza „New York Timesa”, dlaczego przy każdej edycji sprawdza wszystkie swoje teorie od nowa i weryfikuje powszechne już prawdy ekonomiczne, odpowiedział: „Ekonomia to moje dziecko. Nigdy nie przestanę jej doglądać”. Ekonomia faktycznie płynęła w żyłach nie tylko Samuelsona, ale całej jego rodziny. Najbliższy doradca ds. ekonomii prezydenta Obamy, Lawrence Summers, jest jego bratankiem.