Nowy wskaźnik geopolitycznej fragmentacji globalnych bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield
Globalne przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) coraz wyraźniej odzwierciedlają podziały geopolityczne na świecie. Nasz artykuł przedstawia nowy wskaźnik fragmentacji BIZ, który rozdziela przepływy w ramach i pomiędzy trzema odrębnymi blokami: blokiem zachodnim, blokiem wschodnim i neutralnym blokiem państw niezaangażowanych. Przynależność dwóch krajów do odmiennych bloków geopolitycznych zmniejsza przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield pomiędzy nimi o prawie dwie trzecie.
Getty Images
Ten wzorzec wynika nie tylko ze spadku inwestycji między Chinami i Rosją a ich zachodnimi partnerami, ale także z pewnego bardziej powszechnego zjawiska zmieniającego krajobraz globalnych inwestycji.
„Friendshoring” czy „nearshoring” produkcji to dziś szeroko dyskutowane działania na rzecz zwiększenia odporności łańcuchów dostaw w obliczu napięć geopolitycznych. Każda poważna reorganizacja globalnego handlu i sieci łańcucha wartości może powodować zmiany poziomu globalnych bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Chociaż w wielu pracach analizowano wpływ fragmentacji geopolitycznej na handel (Aiyar i in. 2023a, Attinasi i in. 2023, Campos i in. 2023, Bosone i in. 2024), to ostatnio równie dużo uwagi poświęca się wpływowi tej fragmentacji na strumienie BIZ (IMF 2023, Casella i in. 2024, Gopinath i in. 2024, ECB 2024).
W artykule badamy tendencje w globalnych przepływach bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield w kontekście fragmentacji geopolitycznej. W przeciwieństwie do poprzednich analiz przedstawiamy stałą miarę empiryczną, która ujawnia, w jaki sposób układy geopolityczne wpływają na te przepływy w czasie. W naszej analizie wykorzystujemy firmowe dane fDi Markets dotyczące przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych greenfield, które dają wgląd w transgraniczne inwestycje w nowe projekty fizyczne lub rozbudowę istniejących inwestycji. Aby przeanalizować fragmentację BIZ, przyjmujemy techniczne założenie, że gospodarkę światową można egzogennie podzielić na trzy odrębne bloki: blok zachodni (skupiony wokół USA), blok wschodni (skupiony wokół Chin) oraz blok neutralny obejmujący kraje niezaangażowane. Należy podkreślić, że założenie to – szeroko przyjmowane w najnowszej literaturze (ESCB 2024, Gopinath i in. 2024, Gopinath 2023, Aiyar i in. 2023, Felbermayr i in. 2023) – jest dużym uproszczeniem, ponieważ fragmentacja BIZ może wystąpić również w ramach tego samego bloku. W związku z tym podział globalnej gospodarki na bloki powinien być traktowany jako narzędzie czysto opisowe, nie będące wyrazem jakiegokolwiek stanowiska politycznego. Stosowana przez nas klasyfikacja opiera się na wskaźniku geopolitycznym opracowanym przez den Besten i in. (2023).
Wpływ fragmentacji geopolitycznej na kierunek przepływów BIZ jest ex ante niejednoznaczny. Z jednej strony firmy i decydenci mogą dążyć do friendshoringu i/lub nearshoringu produkcji, aby łańcuchy dostaw były mniej wrażliwe na napięcia geopolityczne albo po to by chronić swoje aktywa przed potencjalnymi naruszeniami praw własności w przyszłości. Z drugiej strony, firmy mogą zwiększać inwestycje w krajach odległych geopolitycznie – tych o zauważalnie odmiennym stanowisku w kwestiach polityki zagranicznej – jeśli sądzą, że przyszłe napięcia handlowe mogą utrudnić im dostęp do lokalnych rynków.
Analiza opisowa wskazuje, że łączne przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield coraz wyraźniej dzielą się według geopolitycznych linii podziału. Zachodnie firmy zwiększają inwestycje w przyjaznych krajach (zachodnich), jednocześnie redukując inwestycje w odległych geopolitycznie krajach (wschodnich). Przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield wewnątrz bloku zachodniego rosną od 2016 r., podczas gdy przepływy między blokiem wschodnim i zachodnim spadły (wykres poniżej). Wzrost inwestycji greenfield dokonywanych przez firmy zlokalizowane w bloku zachodnim w krajach przyjaznych i neutralnych jest zbieżny z danymi z raportów finansowych, które pokazują zauważalny wzrost liczby odniesień do „friendshoringu”, co sugeruje, że zachodnie firmy coraz częściej przenoszą swój potencjał produkcyjny do krajów zaprzyjaźnionych lub bliskich geograficznie.
Polityka gospodarcza może być kolejnym czynnikiem obecnej ewolucji przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Dla przykładu, uchwalenie Ustawy o redukcji inflacji (Inflation Reduction Act – IRA) mogło przyspieszyć napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych typu greenfield do USA i sektorów objętych IRA, stymulowanych przez związane z IRA zachęty dla firm do przenoszenia produkcji do USA.
Następnie przechodzimy do analizy ekonometrycznej, która pozwoli kontrolować wyniki pod kątem potencjalnych czynników zakłócających, które mogłyby wyjaśniać zmienność czasową przepływów BIZ wzdłuż geopolitycznych linii podziału. Tworzymy model grawitacyjny, wprowadzając określone zmienne zastępcze, aby określić przepływy BIZ w ramach bloków geopolitycznych i między nimi (wykres poniżej). Symbol „wewnątrz” jest przypisany do przepływów BIZ wewnątrz bloku zachodniego lub wschodniego, podczas gdy symbol „pomiędzy” oznacza przepływy BIZ pomiędzy blokiem zachodnim i wschodnim. Kategoria „inne”, która służy jako kategoria rezydualna (pominięta), obejmuje przepływy (1) między krajami zachodnimi a neutralnymi, (2) między krajami wschodnimi i neutralnymi oraz (3) w ramach bloku neutralnego.
Nasza analiza regresji obejmuje również kilka zmiennych kontrolnych, takich jak tradycyjne niezmienne w czasie zmienne grawitacyjne (odległość geograficzna, wspólny język, wspólna tradycja prawna i dawne związki kolonialne), zmienna fikcyjna dla preferencyjnych umów handlowych, kolejna dla inwestycji wewnątrz UE oraz stałe efekty dla czasu źródła i czasu przeznaczenia. Model ten jest podobny do modelu opisanego przez Gopinath i in. (2024). Jednak zamiast szacowania panelu w całym horyzoncie przeprowadzamy regresje przy użyciu kroczącego okna 12 kwartałów, obejmującego okres od I kwartału 2003 r. do I kwartału 2024 r. (podobnie jak w modelu grawitacyjnym dla handlu w ESBC 2024, który wykorzystuje szacunki dla poszczególnych okresów). Podstawową zaletą tego podejścia jest ciągłość pomiaru wpływu fragmentacji na BIZ w czasie. Zmienną zależną są szacowane skumulowane przepływy BIZ w dolarach między dwoma krajami, obejmujące zarówno ekstensywne, jak i intensywne marginesy BIZ typu greenfield.
Nasze ustalenia sugerują, że przepływy BIZ między krajami należącymi do tego samego bloku (wschodniego lub zachodniego) były historycznie wyższe niż te z krajami z innego bloku. Wykres poniższy przedstawia ewolucję współczynników regresji zmiennych dla BIZ pomiędzy blokami geopolitycznymi oraz w ich obrębie na przestrzeni czasu.Od 2005 r. zmienne „wewnątrz” są dodatnie. I odwrotnie, w całym okresie próby współczynniki dla zmiennych „pomiędzy” były ogólnie mniejsze, a czasami nawet ujemne lub bliskie zeru. W ostatnich latach współczynniki „pomiędzy” spadły jeszcze bardziej, podczas gdy współczynniki „wewnątrz” pozostały zasadniczo stabilne, co spowodowało rosnącą różnicę między nimi.
Wprowadzamy wskaźnik fragmentacji geopolitycznej w przepływach BIZ (wskaźnik fragmentacji BIZ) oparty na stosunku współczynników „wewnątrz” i „pomiędzy”. Wskaźnik sugeruje, że w ciągu trzech lat do pierwszego kwartału 2024 r. przepływy BIZ w ramach bloków geopolitycznych były prawie trzykrotnie wyższe niż między blokami, niezależnie od takich czynników jak wielkość gospodarcza czy odległość geograficzna. Kilka lat temu według wskaźnika stosunek ten był niższy niż dwa, a czasami zbliżał się do wartości jeden, co sugeruje, że geopolityczne dostosowanie było wówczas znacznie mniej ważne w wyjaśnianiu globalnych przepływów BIZ.
Konstruujemy zestaw alternatywnych wskaźników geopolitycznej fragmentacji BIZ, aby ocenić, czy niedawny spadek przepływów BIZ między blokami wschodnim i zachodnim wynikał głównie z poziomu przepływów z udziałem Chin lub Rosji. W tym celu wyodrębniamy konkretne pary krajów, które należą do kategorii „pomiędzy”, aby określić ich wpływ na obserwowany wzrost wskaźnika fragmentacji. Jedna regresja wyklucza przepływy BIZ między Chinami a ich głównymi zachodnimi odpowiednikami inwestycyjnymi – USA, Japonią, UE i Tajwanem – w celu oceny, czy obserwowany wzrost wskaźnika fragmentacji może być spowodowany przesunięciem przepływów BIZ wcześniej kierowanych do Chin. Inna specyfikacja wyklucza przepływy BIZ między Rosją a jej kluczowymi zachodnimi odpowiednikami – USA, UE, Japonią i Koreą Południową – biorąc pod uwagę, że zmiany geopolityczne po inwazji Rosji na Ukrainę mogą wpływać na łączny wskaźnik fragmentacji. Alternatywne wskaźniki fragmentacji wykazują jednak bardzo podobną dynamikę do wariantu bazowego, co sugeruje, że obecne trendy w przepływach BIZ między blokami wschodnimi i zachodnimi nie zależą wyłącznie od przepływów z udziałem Chin lub Rosji i ich głównych zachodnich partnerów, ale raczej odzwierciedlają szersze zjawisko (wykres poniżej).
Nasze wyniki potwierdzają wcześniejsze badania, zgodnie z którymi podziały geopolityczne mają coraz większy wpływ na BIZ typu greenfield. Dane opisowe sugerują, że BIZ tego typu utrzymywały się na stałym poziomie lub wzrosły w ramach bloków geopolitycznych, natomiast ostatnio zmniejszyły się między blokami. Potwierdza to analiza ekonometryczna z wykorzystaniem modelu grawitacyjnego, która pokazuje, że przepływy BIZ w ramach bloków geopolitycznych były prawie trzykrotnie wyższe niż przepływy między blokami w ciągu trzech lat poprzedzających I kwartał 2024 r., niezależnie od cech specyficznych dla danego kraju, takich jak wielkość gospodarki lub odległość. Te zmiany w globalnej sieci BIZ typu greenfield mogą zapowiadać rekonfigurację globalnego handlu i sieci łańcucha wartości, które stają się coraz bardziej podzielone wzdłuż linii geopolitycznych.
Uwagi autorów: Poglądy tutaj wyrażone są poglądami autorów. Nie muszą one odzwierciedlać stanowiska EBC lub Eurosystemu i nie powinny być podawane jako takie.
Spowolnienie gospodarcze, napięcia geopolityczne, obawy dotyczące bezpieczeństwa łańcucha dostaw i szerzej bezpieczeństwa narodowego prowadzące do wzrostu protekcjonizmu i fragmentacji handlu, bardziej restrykcyjne otoczenie regulacyjne biznesu, trudniejsze globalne warunki finansowe i rosnące koszty negatywnych skutków zmian klimatu to wybrane czynniki podważające stabilność i przewidywalność globalnych przepływów inwestycyjnych. Nie pozostają bez wpływu na przepływy zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB), zarówno w rozwiniętych, jak i w rozwijających się krajach.
Jesteśmy świadkami dużych zmian w inwestycjach chińskich przedsiębiorstw na rynku europejskim, nie tylko w ich skali, ale przede wszystkim w strukturze. Prowadzenie działalności gospodarczej na rynku europejskim stało się dla chińskich inwestorów trudniejsze, ale rynek ten jest dla nich wciąż atrakcyjny i perspektywiczny.
Zachodnie firmy przenoszą część produkcji z Chin do innych państw – tańszych lub uznanych za bardziej bezpieczne. Zdarzają się też powroty do krajów macierzystych, lecz nie na masową skalę.
Odkładanie gratyfikacji wymaga wysiłku i dyscypliny, ale gwarantuje stabilność finansową. Systematyczne oszczędzanie i unikanie złych długów odróżniają przyszłych milionerów od ludzi zmierzających ku bankructwu. W obliczu narastających problemów finansowych Polaków nauka odkładania przyjemności powinna się stać istotnym elementem edukacji finansowej.
Mijają dwa lata od bezprecedensowego wydarzenia, które wstrząsnęło światem finansów. Po 167 latach działalności z krajobrazu bankowego zniknął 19 marca 2023 r. Credit Suisse, który w pośpiesznie przygotowanej akcji ratunkowej został przejęty przez swojego rywala, UBS.
Książka Michaela Pettisa i Matthew C. Kleina o długim tytule: „Wojny handlowe to wojny klasowe. Jak narastające nierówności zakłócają rozwój globalnej gospodarki i zagrażają pokojowi na świecie” Yale University Press, napisana przed wyborami w Stanach Zjednoczonych, daje spojrzenie na obecne działania nowej amerykańskiej administracji bez politycznej otoczki i z dystansem na jej bieżące decyzje.
Spodziewaliśmy się, że projekcja marcowa będzie trochę bardziej optymistyczna jeśli chodzi o przewidywania na najbliższe kwartały. Taka się nie okazała – powiedział prof. Adam Glapiński podczas konferencji prasowej.
Chiny nie dążą do objęcia roli globalnego lidera klimatycznego poprzez podejmowanie zobowiązań, które mogłyby osłabić ich wzrost i rozwój gospodarczy. W zamian, kraj ten pozycjonuje się jako orędownik wspólnych wysiłków społeczności międzynarodowych w dążeniu do osiągnięcia globalnych celów klimatycznych przy znaczącym chińskim wkładzie i jednocześnie jako wiodący partner dla krajów globalnego Południa.
Wzrost opłat za ogrzewanie zmusza największe miasta do szukania oszczędności. Żeby przeprowadzić ważne inwestycje potrzebne są jednak znaczne nakłady finansowe.
Wiceprezydentami Stanów Zjednoczonych najczęściej zostawały postacie dość bezbarwne. Stanowisko to ustanowiono na wypadek, gdyby nagle z jakichś przyczyn głowa państwa nie mogłaby pełnić swojej funkcji. Godność ta rzadko też wiązała się z większym zakresem rzeczywistej władzy. W przypadku J.D. Vance’a może być zasadniczo inaczej.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Jak obiecał, tak też czyni. Donald Trump, po powrocie na stanowisko prezydenta Stanów Zjednoczonych, rozpoczął realizację jednej z kluczowych obietnic wyborczych – zakończenia wojny między Ukrainą a Rosją. W połowie lutego 2025 r. ruszyły negocjacje między USA a Federacją Rosyjską, zaś Europa, nie chcąc zostać pominięta, rozpoczęła własne działania dyplomatyczne, by się włączyć w proces pokojowy. Wiele wskazuje na to, że jeszcze w 2025 r. dojdzie do jakiejś formy zawieszenia broni w Ukrainie. Jak te nowe uwarunkowania wpłyną na gospodarkę Rosji?
Jakie są zalety i wady energetyki jądrowej? Jak ocenić efektywność finansową inwestycji polegającej na budowie i eksploatacji elektrowni atomowej? Monografia „Elektrownie jądrowe w nowoczesnej gospodarce” odpowiada na te i wiele innych pytań.
W ciągu ostatnich lat systematycznie rośnie zagrożenie atakami cybernetycznymi w systemie finansowym. Banki centralne jako kluczowe ogniwo w infrastrukturze krytycznej systemu finansowego są szczególnie „łakomym kąskiem” dla hakerów. W jaki sposób hakerzy najczęściej atakują banki centralne i czy są one odporne na ataki?
Analizując innowacyjność europejskiej gospodarki, można zauważyć jej złożoność, wynikającą z różnorodności krajów członkowskich, ich sektorów gospodarczych oraz strategii. Unia Europejska nie stanowi jednolitej całości, lecz raczej dynamiczną mozaikę współpracujących podmiotów. To, co jednoczy tę różnorodność, to wspólny cel: budowanie innowacyjnej, zielonej i konkurencyjnej gospodarki.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Odbudowa gospodarcza kraju i opanowanie chaosu walutowego należały do największych wyzwań, jakie stanęły przed władzami niepodległego państwa polskiego w 1918 r. Sanacja gospodarcza zależała zarówno od skutecznie przeprowadzonych reform finansów publicznych i skarbu państwa, jak również od szybkiego wprowadzenia do obiegu nowej, pełnowartościowej polskiej waluty. A to właśnie dobrze zorganizowany aparat skarbowy, sprawny obieg pieniądza i jego stabilna wartość stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i społecznego odrodzonej Polski.
W ciągu najbliższych 30 lat rynek pracy będzie podlegał rozmaitym trendom. Do najważniejszych należą rozwój sztucznej inteligencji, starzenie się społeczeństw i ekologiczna transformacja. Każdy z nich będzie się wiązał z nowymi zagrożeniami, ale też i zawodowymi szansami.
