Getty Images
Udział Niemiec w polskim eksporcie należy do najwyższych spośród krajów Unii Europejskiej. W 2023 r. do zachodniego sąsiada trafiło 27,9 proc. eksportu ogółem. Wyższy udział Niemiec w eksporcie notowały tylko Czechy (32,8 proc.) oraz Austria (28,7 proc.). Średnio w 26 gospodarkach UE udział Niemiec w eksporcie kształtował się na poziomie 18,2 proc.
Niemcy są najważniejszym rynkiem eksportowym dla Polski we wszystkich kategoriach, prócz paliw. Największe znaczenie nasz zachodni sąsiad ma w eksporcie środków transportu, w tym przede wszystkim części oraz w eksporcie dóbr konsumpcyjnych. W 2023 r. na Niemcy przypadało 30,5 proc. wartości eksportu środków transportu (w tym 35,1 proc. eksportu części) oraz 31,8 proc. eksportu dóbr konsumpcyjnych.
Na większą rolę Niemiec w polskim eksporcie niż wynika to tylko z udziału w eksporcie ogółem może wskazywać fakt, że w 2195 pozycjach sześciocyfrowej klasyfikacji towarowej HS spośród 4578, które były przedmiotem eksportu w 2023 r., Niemcy były najważniejszym rynkiem eksportowym. A w 583 spośród nich udział naszego zachodniego sąsiada przekraczał 50 proc. wartości eksportu ogółem.
Polska podwykonawcą dla niemieckich przedsiębiorstw
Niemieckie firmy jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE włączyły polskie zakłady do swoich łańcuchów dostaw, korzystając zarówno z bliskości geograficznej, jak i znacznie niższych kosztów produkcji. Tak ukształtowana współpraca wynikająca przede wszystkim z roli Polski jako podwykonawcy dla niemieckich przedsiębiorstw znalazła odzwierciedlenie w strukturze towarowej handlu. Szczególną rolę odegrała w tym branża motoryzacyjna. Wśród najważniejszych pozycji w eksporcie do Niemiec dominują obecnie części i podzespoły, a w przypadku dóbr gotowych są to przeważnie produkty firm niemieckich lub innych zagranicznych marek.
Na taki charakter współpracy wskazują także dane OECD o wartości dodanej w handlu międzynarodowym. Według nich wartość dodana wytworzona w Polsce i finalnie wykorzystywana w Niemczech stanowiła w 2020 r. 60 proc. całej wartości eksportu z Polski do Niemiec. Pozostałą część stanowiła zagraniczna wartość dodana w eksportowanych produktach na rynek niemiecki oraz wartość dodana wytworzona w Polsce stanowiąca wkład do eksportu niemieckich firm. W statystyce handlu zagranicznego znajduje to odzwierciedlenie z jednej strony w dużym udziale w eksporcie do Niemiec produktów o wysokiej importochłonności, a z drugiej w dużym znaczeniu dóbr pośrednich, głównie klasyfikowanych jako towary zaopatrzeniowe przetworzone, części dóbr inwestycyjnych (i konsumpcyjnych) oraz części środków transportu.
Także lista najważniejszych pozycji towarowych w eksporcie do Niemiec świadczy o dużej roli branży motoryzacyjnej. Uwzględniając sześciocyfrowe pozycje, najważniejszym produktem w eksporcie do tego kraju od 2020 r. są akumulatory litowo-jonowe (w 2023 r. przypadało na nie 5,8 proc. wartości eksportu do Niemiec). Obok nich wśród 10 produktów o najwyższej wartości eksportu znalazły się również pozostałe części do przemysłowego montażu samochodów (trzecie miejsce), silniki wysokoprężne do pojazdów drogowych (czwarte miejsce), samochody dostawcze z silnikami o pojemności skokowej nieprzekraczającej 2500 cm3 (piąte miejsce) oraz hamulce do montaży w pojazdach drogowych (10. miejsce). Łącznie wśród 10 najważniejszych pozycji – pięć reprezentuje branżę motoryzacyjną. Istotną różnicę między eksportem Polski i pozostałych krajów Europy Środkowej i Wschodniej stanowi brak wśród najważniejszych produktów aut osobowych. W 2023 r. w polskim eksporcie najwyżej sklasyfikowane były samochody z silnikami Diesla o pojemności od 1500 do 2500 cm3. Wartość ich eksportu wyniosła 650 mln euro, co dawało 23. miejsce wśród najważniejszych towarów. Łącznie samochody osobowe stanowiły jedynie 1,8 proc. polskiego eksportu do Niemiec. Na Słowacji natomiast przypadało na nie 28,7 proc., w Czechach – 8,4 proc., a na Węgrzech – 7,7 proc.
Silna pozycja polskiego eksportu towarów konsumpcyjnych
Drugą najważniejszą pozycją pod względem wartości eksportu do Niemiec w 2023 r. były papierosy zawierające tytoń. Wartość ich eksportu przekroczyła 2 mld euro. To zdecydowanie najważniejszy przedstawiciel eksportu rolnego do naszego zachodniego sąsiada. Łącznie produkty rolne stanowiły 13,5 proc. polskiego eksportu do Niemiec. Dużą grupą były również produkty mięsne. Ogólnie Polska jest drugim po Holandii najważniejszym dostawcą produktów rolnych do Niemiec.
Zobacz również:
Przemysł motoryzacyjny w RFN jest tak ważny jak futbol i pełni podobną funkcję
Ważną polską specjalnością eksportową są także towary konsumpcyjne trwałego użytku. W 2023 r. obejmowały one 7,0 proc. eksportu. Największe znaczenie w tej kategorii mają meble drewniane. Wśród najważniejszych pozycji jest dwóch reprezentantów branży meblarskiej. Duże znaczenie w eksporcie do Niemiec mają także odbiorniki telewizyjne. W wyniku jednak dużego spadku wartości sprzedaży w 2023 r. wypadły, prawdopodobnie na krótki czas, z pierwszej dziesiątki. Pozostałe produkty reprezentują towary zaopatrzeniowe. Wśród 10 najważniejszych znalazły się konstrukcje i części konstrukcji z żelaza i stali oraz miedź rafinowana w postaci katod.
Inwestycje zagraniczne, które były głównym czynnikiem kreacji polskiego eksportu sprawiały, że rósł on znacznie szybciej niż wynikałoby to tylko z popytu w krajach będących najważniejszymi partnerami handlowymi. Odzwierciedla to szybki wzrost znaczenia Polski jako dostawcy towarów do Niemiec. Od 2020 r. Polska jest czwartym pod względem wartości eksporterem towarów na rynek niemiecki po Chinach, Holandii i Stanach Zjednoczonych. W 2023 r. udział naszego kraju w niemieckim imporcie zwiększył do 6,0 proc.
Rosnąca konkurencja obniża polski eksport motoryzacyjny
W dłuższej perspektywie widoczne jest jednak zmniejszanie się różnicy między dynamiką importu z Polski i całego niemieckiego importu. Z kolei duże spadki przywozu obserwowane w pierwszych pięciu miesiącach 2024 r. pokazują, że obecnie popyt rynku niemieckiego jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na nasz eksport. Według danych Federalnego Urzędu Statystycznego (DESTATIS) w okresie styczeń–maj 2024 r. wartość importu z Polski zmniejszyła się o 5,0 proc. rdr, a więc w podobnej skali, jak cały niemiecki import (spadek o 5,4 proc. rdr).
Według danych GUS głęboki spadek eksportu do naszego zachodniego sąsiada przyczynił się do obniżenia dynamiki polskiego eksportu ogółem o około 2 pkt proc. W ciągu pierwszych pięciu miesięcy 2024 r. spadek eksportu do tego kraju odpowiadał za 75 proc. spadku eksportu ogółem.
I kwartał 2024 r. był trzecim z kolei, kiedy nastąpił spadek wartości eksportu do Niemiec. Na początku 2024 r. wartość eksportu do naszego zachodniego sąsiada wyrażona w euro zmniejszyła się o 8,7 proc. rdr (po spadku o 3,3 proc. w IV kwartale 2023 r.). Spadek eksportu nastąpił we wszystkich sześciu głównych kategoriach. Najsilniej zmniejszyła się sprzedaż towarów klasyfikowanych jako środki transportu – zwłaszcza części, co wskazuje, że głównym czynnikiem spadków polskiego eksportu jest dekoniunktura w niemieckiej branży motoryzacyjnej. W I kwartale 2024 r. produkcja samochodów osobowych w Niemczech zmniejszyła się o 10,1 proc. rdr. Był to pierwszy spadek, po siedmiu kolejnych kwartałach wzrostów. Złożyło się na to m.in. zmniejszenie produkcji aut elektrycznych.
Zobacz również:
Niemiecka motoryzacja na rozdrożu
Spadek produkcji samochodów, w tym aut elektrycznych wynikał z zakończenia w grudniu 2023 r. rządowego programu dopłat do samochodów elektrycznych i jednocześnie rosnącej konkurencji na europejskim rynku motoryzacyjnym ze strony aut pochodzących z Chin. Przyczyniło się to do zmniejszenia popytu na części ze strony niemieckich fabryk. Dokładniejsza analiza zmian w eksporcie do Niemiec wskazuje, że spadek eksportu części motoryzacyjnych wynikał przede wszystkim z silnego zmniejszenia eksportu akumulatorów litowo-jonowych.
Oprócz zmniejszenia produkcji, na spadek importu akumulatorów z Polski wpłynęła rosnąca konkurencja ze strony dostawców z innych krajów. Od III kwartału 2020 r. do końca 2021 r. Polska była najważniejszym dostawcą akumulatorów litowo-jonowych do Niemiec. Po uruchomieniu jednak fabryki Tesli pod Berlinem ponownie silnie zwiększył się import z Chin. W połowie 2023 r. natomiast, po uruchomieniu fabryki akumulatorów pod Debreczynem, należącej do chińskiej firmy CATL, drugim największym dostawcą baterii do niemieckich fabryk stały się Węgry. Począwszy od sierpnia 2023 r. import akumulatorów z Polski znalazł się w wyraźnym trendzie spadkowym. W I kwartale 2024 r. wartość importu z Polski była o 63,1 proc niższa w porównaniu z 2023 r. W tym czasie import z Chin obniżył się o 8,5 proc. rdr, a import z Węgier zwiększył się o 10,9 proc.
Rosnąca konkurencja ze strony Chin na europejskim rynku motoryzacyjnym stanowi nie lada wyzwanie nie tylko dla producentów aut, ale w równiej mierze również dla ich dostawców. Szczególnie dotyczy to Polski, która jest jednym z największych eksporterów części motoryzacyjnych w Unii Europejskiej. Może to również wpłynąć na pogorszenie perspektyw dla polskiego eksportu.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
