Przedsiębiorstwa japońskie nie schodzą z rynku

W obliczu pandemii COVID-19 podkreśla się, że przetrwanie przedsiębiorstw oraz ich ewentualne wycofywanie się z rynku ma bezpośrednie przełożenie na życie ludzi. W ramach istniejących badań od dawna utrzymuje się pogląd, że odejście nieproduktywnych przedsiębiorstw z rynku sprzyja wzrostowi dobrobytu dzięki tzw. „efektom oczyszczania rynku” (Foster i in. 2014). Wpływ schodzenia przedsiębiorstw z rynku na dobrobyt należy jednak rozważać całościowo, ponieważ zjawisko to może generować negatywne skutki zewnętrzne z długoterminowymi stratami w zakresie zatrudnienia w sytuacji, gdy wejście nowych produktywnych przedsiębiorstw na rynek wymaga czasu. Ponieważ przedsiębiorstwa funkcjonują w ramach skomplikowanych i wzajemnie połączonych sieci, ich odejście z rynku może mieć wpływ na pozostające na rynku zdrowe przedsiębiorstwa. Co więcej, schodzenie przedsiębiorstw z rynku może zakłócać proces przejmowania wartości niematerialnych, które mają kluczowe znaczenie dla wartości przedsiębiorstw.

W niniejszym artykule analizujemy trendy w zakresie schodzenia z rynku przedsiębiorstw japońskich, wykorzystując w tym celu szczegółowy zestaw danych na poziomie przedsiębiorstw przygotowany przez Tokyo Shoko Research (TSR) i obejmujący około miliona przedsiębiorstw rocznie. Ten zestaw danych dostarcza nam cennych informacji na temat przyczyn zejść przedsiębiorstw z rynku poprzez rozróżnienie przypadków bankructwa, dobrowolnego zejścia z rynku lub zejścia z rynku wskutek połączenia z innym przedsiębiorstwem (fuzji). Korzystając z tych informacji, dokumentujemy to zjawisko w tzw. „normalnych czasach”, jak również w czasie poważnych kryzysów i określając, w jaki sposób przedsiębiorstwo schodzi z rynku.

We wcześniejszych badaniach nie rozróżniano tego, w jaki sposób przedsiębiorstwo schodzi z rynku (oraz czy takie zejścia są związane z upadłością lub niewypłacalnością). Uważamy jednak, że nieuwzględnianie informacji o rodzaju zejścia z rynku utrudnia zrozumienie cyklu życia przedsiębiorstw w Japonii. Chociaż pewna niewielka ich liczba rzeczywiście schodzi z rynku z powodu upadłości, większość przedsiębiorstw wycofuje się rynku dobrowolnie – ich właściciele decydują się na zaprzestanie działalności (Hong i in. 2020a).

Mało prawdopodobne jest, aby polityka publiczna skoncentrowana na poprawie wypłacalności i kwestiach dotyczących płynności wpływała na stopy schodzenia przedsiębiorstw z rynku związane z dobrowolnym jego opuszczeniem lub z fuzjami przedsiębiorstw. Jak wyjaśniamy poniżej, cechy charakterystyczne przedsiębiorstw również odgrywają ważną rolę w określaniu sposobu, w jaki opuszczają one rynek.

 Charakterystyka zjawiska

Ogólna stopa schodzenia przedsiębiorstw z rynku jest w Japonii bardzo niska (poniżej 2 proc.) i od 2008 roku wykazuje tendencję spadkową. Jest ona znacznie niższa od tej obserwowanej w innych państwach, takich jak Stany Zjednoczone (10 proc.) czy kraje europejskie (średnio 7 proc.), co sugeruje, że w Japonii dynamizm biznesu jest raczej uśpiony.

W Japonii dominującą formą zejścia przedsiębiorstw z rynku jest dobrowolne wycofanie się, gdzie właściciele decydują się na zaprzestanie działalności, nawet jeśli nie są zmuszeni do jej zamknięcia z przyczyn finansowych. Stosunkowo wysoki udział dobrowolnych zejść przedsiębiorstw z rynku w Japonii jest skorelowany ze starzeniem się społeczeństwa, gdzie starsi właściciele nie mogą znaleźć następców (Hong i in. 2020a, 2020b). Z drugiej strony, stopy niewypłacalności przedsiębiorstw – wskazywane przez bankructwa – są na niskim poziomie i spadają z upływem czasu. Są również acykliczne.

Stopa schodzenia przedsiębiorstw z rynku wskutek fuzji jest na bardzo niskim poziomie (około 0,1 proc.). W 2020 roku łączna liczba pracowników dotkniętych fuzją przedsiębiorstw była ponad dwukrotnie większa od całkowitej liczby pracowników, których dotknęły dobrowolne zejścia przedsiębiorstw z rynku, mimo że stopa dobrowolnych zejść z rynku jest ponad siedem razy wyższa od stopy zejść z rynku wskutek fuzji.

Jaki jest wpływ pandemii COVID-19 na stopę schodzenia przedsiębiorstw z rynku?

Proste porównanie stóp schodzenia przedsiębiorstw z rynku między 2019 a 2020 rokiem może nie dać nam przekonującej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ na zmiany wpływać mogą inne czynniki. Dlatego w niniejszym artykule skupiamy się na cechach przedsiębiorstw opuszczających rynek i analizujemy, czy zmieniły się korelacje między charakterystyką przedsiębiorstw a stopami schodzenia z rynku.

Najpierw analizujemy miesięczne stopy zejścia przedsiębiorstw z rynku wraz ze zmianami w miesięcznej mierze aktywności gospodarczej. W szczególności skupiamy się na trzech głównych wydarzeniach gospodarczych związanych ze znacznymi spadkami koniunktury gospodarczej w Japonii: szoku związanym z bankructwem Lehman Brothers (czyli globalnym kryzysie finansowym), trzęsieniu ziemi w Tōhoku z 2011 roku oraz pandemii COVID-19.

Jako miarę aktywności gospodarczej wykorzystujemy indeks produkcji przemysłowej, czyli powszechnie stosowany wskaźnik publikowany przez japońskie Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu (METI) w oparciu o badanie poziomu produkcji w (stosunkowo dużych) zakładach produkcyjnych.

W każdym analizowanym epizodzie obserwujemy spadek produkcji i następujące później odbicia, choć mają one różne kształty.

Co ciekawe, ogólna liczba przedsiębiorstw schodzących z rynku spadła w miesiącach po wybuchu pandemii COVID-19. W przypadku wszystkich trzech epizodów stopa schodzenia przedsiębiorstw z rynku pozostaje stosunkowo przytłumiona w miesiącach następujących po wstrząsach. Podobny trend można zaobserwować, jeśli ograniczymy próbkę do sektora produkcyjnego, co znacznie kontrastuje z dużymi wahaniami w wielkości produkcji. Pokazuje to, że przedsiębiorstwa japońskie zazwyczaj reagują na wstrząsy gospodarcze głównie poprzez zmiany w aktywności produkcyjnej, a nie poprzez zejścia z rynku.

Schodzenia przedsiębiorstw z rynku i efekty oczyszczania gospodarki

Następnie skupiamy się na trendach w zakresie schodzenia przedsiębiorstw z rynku, koncentrując się na doborze cech przedsiębiorstw, które są często wykorzystywane do oceny efektów oczyszczania gospodarki (Foster i in. 2014). Przyglądamy się prostej korelacji między charakterystyką przedsiębiorstw a stopą ich schodzenia z rynku. Robimy to, kategoryzując przedsiębiorstwa w oparciu o ich wielkość (liczba pracowników), wydajność pracy (wartość sprzedaży na pracownika) i zdrowie (zmienna „score”, zdefiniowana przez Tokyo Shoko Research i odzwierciedlająca kondycję finansową, jakość zarządzania i inne informacje dotyczące przedsiębiorstwa).

Ogólnie rzecz biorąc, mniejsze przedsiębiorstwa wykazują większe prawdopodobieństwo zejścia z rynku. Z drugiej strony, stopy schodzenia z rynku wskutek fuzji są pozytywnie skorelowane z wielkością przedsiębiorstwa, podczas gdy stopy schodzenia z rynku wskutek bankructw nie różnią się w zależności od wielkości przedsiębiorstw. Mniej produktywne i mniej „zdrowe” firmy mają wyższe stopy schodzenia z rynku.

Efekt ten nie jest oczywisty w przypadku stóp schodzenia z rynku wskutek bankructw, natomiast obserwujemy dodatnią korelację w przypadku stóp schodzenia z rynku wskutek fuzji. Różnice w stopach schodzenia z rynku w poszczególnych grupach są bardziej wyraźne, gdy stosujemy miarę „zdrowia przedsiębiorstwa”.

W 2020 roku stopy schodzenia przedsiębiorstw z rynku wzrosły bardzo łagodnie.

Wnioski

Zwolennicy teorii o efektach oczyszczania gospodarki twierdzą, że nieproduktywne przedsiębiorstwa powinny schodzić z rynku podczas recesji w celu zwiększenia całkowitej produktywności w dłuższej perspektywie (poprzez utrzymywanie na rynku tylko przedsiębiorstw produktywnych). Z drugiej strony, istnieje pogląd, że interwencje rządowe w celu wsparcia przedsiębiorstw w recesji pomagają zapobiec fali bankructw. Nasze dane sugerują, że stopy schodzenia przedsiębiorstw z rynku były podczas pandemii COVID-19 przytłumione. Oznacza to, że w Japonii efekty oczyszczania nie wzrosły w tym okresie.

Uwaga od autorów: W niniejszym artykule wyrażone zostały wyłącznie opinie autorów. Nie muszą one odzwierciedlać stanowiska MFW lub RIETI, ich zarządu albo kierownictwa.

Gee Hee Hong – Ekonomista, Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Yukiko Saito – Profesor nadzwyczajny, Uniwersytet Waseda; Starszy pracownik naukowy, RIETI

Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU.

Zamknij pokaz zdjęć