Kombinacja wskaźników składa się na miesięczny indeks aktywności gospodarczej o funkcji wyprzedzającej oraz kontrolnej w stosunku do oficjalnych publikacji danych statystycznych. Indeks ten sugeruje, że krajowa aktywność gospodarcza w Rosji doświadczyła kolejnych spadków pod koniec 2022 r., nieodzwierciedlanych w pełni w oficjalnych statystykach.
Rosyjska inwazja na Ukrainę i bezprecedensowe sankcje nałożone w efekcie przez wiele krajów zwiększyły wagę monitorowania sytuacji gospodarczej w Rosji. Aktualna wiedza nt. rozwoju sytuacji w tym kraju pomaga ocenić wpływ sankcji, a w ostatecznym rozrachunku przyczynia się do kształtowania dalszej polityki sankcyjnej.
Trzeba tu jednak zaznaczyć, że rosyjski rząd stopniowo utrudnia to zadanie, ograniczając zakres dostępnej zagranicą informacji statystycznej dotyczącej sytuacji gospodarczej kraju. Włożono dotąd wiele wysiłku w rozpoznanie rosyjskiej sytuacji gospodarczej, a usiłowania te zwielokrotniono po inwazji z 24 lutego 2022 r. Jest to szczególnie widoczne w przypadku rosyjskich przepływów handlowych, gdzie uznanym benchmarkiem stało się używanie danych dostarczanych przez rosyjskich partnerów handlowych (Conteduca i in. 2022), oraz w przypadku międzynarodowych przepływów finansowych (Somola 2022b, Coccoza i in. 2022).
Mimo to wciąż jednak istnieje luka informacyjna w zakresie wewnętrznej sytuacji gospodarczej w tym kraju. Kaiser i in. (2022) badają transakcje z dziedziny e-commerce zawarte między rosyjskimi firmami po inwazji, podczas gdy Avila-Uribe i Nigmatulina (2023) analizują migracje przy użyciu danych dotyczących sprzedaży biletów lotniczych. Aby zwiększyć wiarygodność analizy, rozszerzamy pulę badanych obszarów. Wyodrębniamy i zestawiamy ze sobą 15 różnych wskaźników, konstruując indeks krajowej działalności gospodarczej. Indeks ten wykazuje wysoką korelację z danymi dotyczącymi miesięcznego wzrostu PKB publikowanymi przez Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego Rosji, co sugeruje jego użyteczność jako narzędzia analizy zmian zagregowanych w rosyjskiej gospodarce.
Jednocześnie indeks aktywności gospodarczej uzupełnia kluczowe wskaźniki o wysokiej częstotliwości (dotyczące takich zjawisk jak produkcja przemysłowa, sprzedaż detaliczna i nastroje w sektorze przedsiębiorstw) publikowane przez Główny Urząd Statystyczny Federacji Rosyjskiej, Rosstat. Stanowiąc niezależne od Rosstatu narzędzie, indeks pozwala na weryfikację informacji oficjalnie podawanych przez Rosję.
Alternatywne wskaźniki aktywności gospodarczej
Naszym podstawowym kryterium dla wyboru składowych wskaźników indeksu jest ich niezależność od Rosstatu. Określiliśmy 15 takich wskaźników. W pierwszej kolejności używamy danych nt. eksportu towarów do Rosji ze strony jej głównych partnerów handlowych, co daje nam dane z 38 krajowych urzędów centralnych. Ponadto bierzemy pod uwagę indeks usług PMI publikowany przez S&P Global oraz dane nt. sprzedaży pojazdów ze Stowarzyszenia Przedsiębiorców Europejskich (Association of European Businesses). Z Banku Rosji wzięliśmy dane dotyczące kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, jak też wolumenu transakcji finansowych zawieranych w krajowym systemie płatniczym.
Spośród wskaźników, które wymagały zgromadzenia i kompilacji większej liczby danych należy wymienić ceny nieruchomości i listy transakcji kupna-sprzedaży mieszkań, odpowiednio na rynku pierwotnym i wtórnym, pochodzące z jednego z największych portali nieruchomościowych DomClick.ru. Z jednego z największych (i państwowych) rosyjskich banków, tj. ze Sberbanku, zaciągamy dane nt. prywatnych wydatków na usługi, sprzedaży detalicznej na rzecz klientów korporacyjnych oraz liczby aktywnych terminali sprzedażowych zarejestrowanych na klientów korporacyjnych. Używamy również Google’a, by zmierzyć popularność w wyszukiwarce haseł związanych z produkcją przemysłową i bezrobociem. W celu wyłonienia trendów zakupowych wśród konsumentów używamy Indeksu FMCG z konsumenckiego panelu komercyjnego jednej z rosyjskich firm badań marketingowych o nazwie Romir. Na ostatnim miejscu należy wymienić dane satelitarne dotyczące zanieczyszczenia środowiska w 15 najludniejszych regionach Rosji oraz informacje nt. krajowych i międzynarodowych lotów w rosyjskiej przestrzeni powietrznej, dostarczane w obu przypadkach przez niezależnego dostawcę danych, firmę QuantCube. Początkowo włączyliśmy do naszego indeksu zagregowaną konsumpcję energii elektrycznej, jednak dane te przestały być publikowane przez rosyjskiego operatora sieci energetycznej w czasie przygotowywania niniejszego artykułu.
Przyznajemy, że istnieje szereg problemów dotyczących używanych przez nas danych. Np. choć naszym celem było uniknięcie statystyk publikowanych przez Rosstat ze względu na możliwe zastrzeżenia co do ich wiarygodności, używamy w zamian danych z niektórych innych oficjalnych źródeł krajowych, np. kilku wskaźników z Banku Rosji i Sberbanku. W ostatecznym rozrachunku w procesie selekcji źródeł przeważyło kryterium pragmatyczne, jako że liczba dostępnych alternatywnych wskaźników jest w najlepszym razie ograniczona. Skupiamy się na wolumenie danych i okresie za jaki są dostępne, bardziej niż na jakości tych danych, choć świadomi jesteśmy problemów dotyczących wiarygodności, jak to już zaznaczyliśmy powyżej.
Konstrukcja indeksu
Opierając się na wszystkich tych zmiennych, indeks krajowej aktywności odzwierciedla ich składowe główne. Przed wdrożeniem analizy głównych składowych przetwarzamy dane pod kątem zmian w ujęciu rok do roku, wyeliminowawszy uprzednio trend i poddawszy dane standaryzacji. Takie podejście jest inspirowane klasyczną literaturą na temat indeksów aktywności gospodarczej, takich jak np. San Francisco Fed’s China Cyclical Activity Tracker (Fernald i in. 2021). W celu zrównoważenia zestawu danych i przeprowadzenia analizy głównych składowych stosujemy autoregresję, zwiększając w ten sposób czasowy zakres wskaźników, które są publikowane z większym opóźnieniem.
Zakres czasowy wielu wskaźników jest z reguły bardzo ograniczony. Proponujemy obejście tego problemu przez przyjęcie dwóch różnych konstrukcji indeksu. Pierwsza z nich opiera się na sześciu wskaźnikach o większym zakresie czasowym (eksport do Rosji, wyniki wyszukiwania Google związane z produkcją przemysłową, wolumen kredytów, indeks usług PMI, sprzedaż samochodów i ruch lotniczy), zaś druga z nich korzysta ze wszystkich 15 wymienionych wskaźników. Indeks oparty o wskaźniki o większej długości próbki ma tę przewagę, że pozwala na jego bardziej wszechstronne porównanie z rzeczywistym rozwojem sytuacji gospodarczej. Porównanie indeksów sugeruje, że oba wskazują na podobną dynamikę aktywności gospodarczej. Dlatego zdecydowaliśmy się na razie używać konstrukcji z większą długością próbek jako indeksu odniesienia.
Interpretacja indeksu
Skonstruowany przez nas indeks aktywności gospodarczej wskazuje na gwałtowne spowolnienie aktywności gospodarczej w marcu, po rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Po początkowym spadku, aktywność ta latem ustabilizowała się, co odzwierciedlają oficjalne dane dotyczące produkcji przemysłowej i sprzedaży detalicznej. W ostatnich miesiącach oficjalne wskaźniki produkcji były stabilne, a nawet poprawiły się dzięki produkcji na potrzeby wojny. Dane te stoją jednak w sprzeczności z naszym indeksem, którego wartości stopniowo malały, co sygnalizuje utratę dynamiki przez gospodarkę rosyjską nie znajdującą odzwierciedlenia w oficjalnych statystykach. Rozbieżność ta prawdopodobnie bierze się stąd, że nasz indeks oddaje dynamikę krajowego popytu prywatnego, gdzie efekty sankcji zdają się kumulować, zaś w mniejszym stopniu popyt publiczny w sektorach związanych z zapotrzebowaniem wojennym.
W celu interpretacji otrzymanych wyników rozpatrujemy wkład poszczególnych wskaźników. Grupujemy wskaźniki w trzech obszarach: wydatki gospodarstw domowych (eksport do Rosji, sprzedaż samochodów), działalność przedsiębiorstw (wyszukiwania Google związane z produkcją przemysłowe, wskaźnik usług PMI oraz dane nt. ruchu lotniczego) oraz rynek nieruchomości (ceny nieruchomości). Przeprowadzona dekompozycja pokazuje, że kategoria wydatków gospodarstw domowych była odpowiedzialna za początkowe spowolnienie w marcu i że od tamtego czasu wydatki gospodarstw pozostały niskie. U podstaw tego zjawiska leży gwałtowny spadek importu spowodowany sankcjami, a co za tym idzie poważne ograniczenie możliwości konsumpcji zachodnich towarów. Potwierdza to tezę, że sankcje spełniły swoją rolę w ograniczeniu krajowej aktywności gospodarczej w Rosji. Podobne wnioski można wysnuć z indeksu opartego na wszystkich wskaźnikach opisanych powyżej.
Dekompozycja pokazuje ponadto, że działalność przedsiębiorstw przyczyniła się do stabilizacji gospodarczej latem, pomimo że wraz z wybuchem wojny początkowo odnotowano spadek w tej kategorii. Jednakże ponowne pogorszenie wskaźników w ostatnich miesiącach wskazuje na spadek aktywności przedsiębiorstw i stagnację cen nieruchomości w Rosji. To z kolei może w jakiejś mierze odzwierciedlać wpływ sankcji na zdolności produkcyjne rosyjskich firm, ale także skutki częściowej mobilizacji ogłoszonej we wrześniu 2022 r., która prawdopodobnie zmniejszyła zasób siły roboczej i w ten sposób odbiła się na zdolnościach produkcyjnych.
Jako sposób weryfikacji naszych wniosków porównujemy nasz indeks z indeksem opartym wyłącznie na kluczowych miesięcznych wskaźnikach gospodarczych publikowanych przez Rosstat. Konstruujemy go podobnie jak poprzednio, z użyciem informacji nt. sprzedaży detalicznej, produkcji przemysłowej, klimatu w sektorze przedsiębiorstw, konsumpcji usług, zarejestrowanego bezrobocia oraz wykorzystania mocy produkcyjnych w przemyśle. Po porównaniu okazuje się, że zaproponowany przez nas alternatywny indeks wychwytuje większość zmian widocznych w danych oficjalnych, a nawet wydaje się z wyprzedzeniem informować o nadchodzących znacznych szokach.
Wnioski
W oparciu o alternatywne wskaźniki w ujęciu miesięcznym skonstruowaliśmy indeks rosyjskiej aktywności gospodarczej niezależny od publikacji oficjalnych służb statystycznych Federacji Rosyjskiej. Indeks ten pozwala nam ocenić głębokość i czas trwania bieżącej recesji w gospodarce rosyjskiej. Jego obecne wartości wskazują na dalsze pogorszenie kondycji gospodarczej uzewnętrzniające się w stagnacji cen nieruchomości i zmniejszonej aktywności gospodarczej przedsiębiorstw w ostatnich miesiącach, co nie znalazło jeszcze odbicia w oficjalnych danych statystycznych.
Uwaga autorów: opinie wyrażone w artykule są poglądami autorów i nie muszą odzwierciedlać opinii Europejskiego Banku Centralnego.
Adrian Schmith – Ekonomista w Europejskim Banku Centralnym
Hanna Sakhno – Praktykantka w Europejskim Banku Centralnym; Doktorantka na Uniwersytecie w Groningen
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
