Putin nie docenił siły oporu przeciwko rosyjskiej agresji na Ukrainę. W rezultacie Rosja poniosła wyższe koszty militarne i gospodarcze niż oczekiwano. Niektóre koszty gospodarcze są zauważalne od razu w postaci spadku produktu krajowego brutto.
GettyImages
Ubóstwo i zacofanie gospodarcze w Rosji
Straty gospodarcze okazały się szczególnie dotkliwe w kraju, który przed wojną należał do najuboższych w Europie, a po agresji stał się jeszcze biedniejszy. Rosja w 2021 r. była jednym z krajów o najniższych dochodach w Europie, według obliczeń Banku Światowego (dot. parytetu siły nabywczej), jeśli chodzi o dochód narodowy brutto na mieszkańca (27 223 dol.). Jeszcze uboższe były: sojusznik Rosji, Białoruś (18 335 dol.) oraz Ukraina (12 540 dol.). We wszystkich sąsiadujących krajach nadbałtyckich zanotowano wyższe dochody na mieszkańca niż w Rosji: na Litwie – 36 074 dol., w Estonii – 34 873 dol., na Łotwie – 31 129 dol. W krajach europejskich graniczących z Rosją DNB również był wyższy: w Polsce wynosił 32 817 dol., w Finlandii – 50 349 dol., a w Norwegii – 72 011 dol.
Urodzony w Odessie rosyjski historyk gospodarki Alexander Gerschenkron napisał w roku 1951 słynną pracę pt. „Economic Backwardness in Historical Perspective” („Zacofanie gospodarcze w ujęciu historycznym”). Umieścił Rosję w kategorii krajów zacofanych gospodarczo tak wówczas, jak i w XIX wieku. Niski dochód na mieszkańca w Rosji również i dzisiaj wydaje się przejawem zacofania gospodarczego. Skoro jednak w kraju tym nie brakuje cennych źródeł energii, a także gleb i warunków klimatycznych sprzyjających uprawom roli, dlaczego przeciętny Rosjanin jest tak ubogi? Czy winę ponoszą instytucje gospodarcze i polityka prowadzona przez, nierzadko autokratycznych, włodarzy Rosji? Kiedy kraje nadbałtyckie oddzieliły się od ZSRR, zaczęły czerpać korzyści z dostępu do zachodnich instytucji takich jak Unia Europejska i NATO. Obywatele tych państw uzyskali także możliwość kontaktu z innymi zachodnimi podmiotami. Przykładem jest Sztokholmska Szkoła Ekonomii w Rydze kształcąca studentów z Łotwy, Litwy i Estonii.
Polityka rosyjska sprzyja oligarchom
Niski dochód przeciętnego Rosjanina ostro kontrastuje z wysokimi dochodami rosyjskich elit. Kilku analityków, w tym Bill Browder, inwestor w Rosji i autor książki „Red Notice” („Czerwony alert”), szacuje, że Putin może być najbogatszym człowiekiem na świecie. Polityka Rosji przyczyniła się do bogacenia oligarchów, ze szkodą dla zwykłych obywateli. Rosyjscy rządzący usprawiedliwiają agresję, twierdząc, że gdyby Ukraina dołączyła do lub stała się sojusznikiem NATO, zagroziłaby w ten sposób suwerenności Rosji. Innym, czy też dodatkowym powodem, może być fakt, iż gdyby demokratyczna Ukraina zaczęła lepiej prosperować, uwypukliłoby to zacofanie rosyjskich instytucji i polityki gospodarczej.
Rosja poświęciła wiele lat na promowanie eksportu energii, a wielu oligarchów i miliarderów wzbogaciło się na sektorze energetycznym. Obecnie, gdy Rosja ograniczyła eksport energii, niektórzy z tych samych przedsiębiorców krytykują to posunięcie. Wielu z nich spotkała za to kara. Padli oni ofiarami zastraszenia czy zabójstwa. Przykładem był Rawił Maganow, który wypadł z szóstego piętra szpitala. Maganow był przewodniczącym zarządu firmy Lukoil, największego prywatnego koncernu naftowego w Rosji i krytykował rosyjską agresję na Ukrainę. „The Guardian” pisze: „Od wybuchu wojny w Ukrainie sześciu przedsiębiorców powiązanych z rosyjskim przemysłem energetycznym zmarło na skutek domniemanego samobójstwa lub w tajemniczych okolicznościach. Żadnej z tych śmierci nie uznano za morderstwo”.
Rosja traci niemiecki rynek energetyczny
Atak Rosji na państwo sąsiedzkie i wykorzystanie przez nią polityki handlowej w charakterze broni stwarza zarówno bezpośrednie, jak i długofalowe koszty gospodarcze. Kosztami w krótszej perspektywie czasowej są spadki aktualnego produktu krajowego brutto. Koszty długofalowe obejmują zmniejszenie rynku eksportowego, ponieważ klienci reagują negatywnie na rosyjskie próby szantażu. Od czasu agresji Niemcy radykalnie zmieniły swoją, silnie uzależnioną od importu energii z Rosji, politykę. Wcześniej, przychylni Rosji Niemcy, w tym Gerhard Schroeder i Matthias Warnig, promowali niemiecko-rosyjską wymianę handlową, mającą rzekomo przyczynić się do nawiązania pokojowych relacji pomiędzy niegdyś zwaśnionymi narodami. Warnig, były funkcjonariusz Stasi, czyli tajnej policji w NRD, w nagrodę otrzymał posadę dyrektora generalnego Nord Stream 1.
Po rozpoczęciu agresji premier Niemiec Olaf Scholz nie zezwolił na otwarcie ukończonego gazociągu Nord Stream 2. Rosja poniosła wysokie koszty związane z budową gazociągu, jednak nie rozpoczęła dostaw gazu ziemnego. Czy rosyjscy sabotażyści mogli wysadzić rosyjski gazociąg? Niemiecka spółka Uniper poniosła poważne straty w związku ze zobowiązaniem do importu gazu z Rosji i ogłosiła upadłość. Ten niemiecki gigant energetyczny poniósł największe straty w historii swojego kraju i jedne z największych w historii Europy. Uniper był największym niemieckim importerem rosyjskiego gazu, został jednak znacjonalizowany przez rząd Niemiec, a ostateczną cenę za to płacą niemieccy podatnicy.
Zmiana polityki Szwecji i Finlandii
Przez lata Szwecja i Finlandia realizowały neutralną politykę, pozostając poza NATO. Po rosyjskiej agresji oba, wcześniej neutralne, kraje opowiedziały się zdecydowanie za dołączeniem do NATO, a w 2022 r. złożyły formalny wniosek o przystąpienie do Paktu Północnoatlantyckiego. Finlandia jest już członkiem NATO od kwietnia br. Szwedzka Agencja Bezpieczeństwa, badająca ataki na oba gazociągi Nord Stream, oświadczyła, że detonacje były „rażącymi aktami sabotażu”. Agencja powstrzymała się od oskarżania Rosję o ataki, odmówiła jednak udostępnienia wyników śledztwa organom rosyjskim. Atak na Ukrainę zaowocował jednogłośnym, zdecydowanym poparciem dla Ukrainy ze strony aktualnych członków NATO, którzy służą Ukrainie różnorodnymi formami wsparcia militarnego i gospodarczego.
W związku z ograniczeniem eksportu energii przez Rosję, jednym z alternatywnych źródeł energii dla Europy jest gazociąg Baltic Pipe, otwarty w październiku, by zapewnić dostawy gazu ziemnego z Norwegii do Polski i Danii. Budowę gazociągu zaczęto planować już w roku 2013, w ramach planu Polski dotyczącego dywersyfikacji jej źródeł energii. Przedsięwzięcie to zyskało również pewne poparcie ze strony Unii Europejskiej. W porównaniu z Nord Stream 1, Baltic Pipe ma mniejszą przepustowość, ale istotne znaczenie, jako że dostawy przez Nord Stream 1 zostały zredukowane do zera. Wybuchy, które uszkodziły gazociągi Nord Stream 1 i 2, powszechnie uważa się za sabotaż. Ponieważ Baltic Pipe krzyżuje się z gazociągami Nord Stream w pobliżu lokalizacji, gdzie doszło do uszkodzeń, ochrona Baltic Pipe stała się ważną kwestią bezpieczeństwa.
Zwiększony przesył ciekłego gazu ziemnego (LNG) ze Stanów Zjednoczonych stanie się w przyszłości kolejnym źródłem dostaw. Amerykańskie przedsiębiorstwo Sempra Infrastructure podjęło się budowy terminala LNG na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej, skąd będzie można rozpocząć dostawy do roku 2027. Wcześniej dwie inne firmy, Cheniere i Venture Global LNG, zatwierdziły prace nad stworzeniem terminali eksportowych w Teksasie i Luizjanie. W tym roku trzy europejskie spółki podpisały z Sempra umowy o dostawy. Są to: niemieckie przedsiębiorstwo energetyczne RGE, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA oraz brytyjski koncern naftowy Ineos Limited. Ukończenie tych przedsięwzięć wymaga czasu, pozwoli to jednak powstrzymać Rosję przed wykorzystywaniem handlu jako broni.
Tradycja bez zmian
Rosyjska agresja na Ukrainę spowodowała nie tylko śmierć wielu Ukraińców i Rosjan oraz potężne straty ukraińskiego mienia, ale także redukcję wymiany handlowej przynoszącej obopólne korzyści. Zarówno Rosja jak i jej dawni partnerzy handlowi już teraz ponoszą poważne straty, a zaburzenia struktury handlu doprowadzą w przyszłości do jeszcze większych strat. Efekty militarnego aspektu wojny pozostają niepewne. Wynik wojny od strony militarnej pozostaje niepewny. Nie uległa jednak zmianie rosyjska tradycja, zgodnie z którą autokratyczni przywódcy realizują agresywną politykę zagraniczną, przyczyniającą się do utrzymania stanu zacofania gospodarczego.
„Zeitenwende” - czyli koniec jednej i początek drugiej epoki - to obecnie hit w politycznym języku Niemców. Pojawia się prawie w każdym wystąpieniu kanclerza Olafa Scholza od momentu napaści Rosji na Ukrainę i ma oznaczać zasadniczy przełom w niemieckiej polityce zagranicznej i gospodarczej. W Berlinie uznano bowiem, że wojna wywołana przez Rosjan to koniec bliskiej współpracy ze wschodnim imperium, szczególnie w sektorze energetycznym i bankowym.
Europa nie wyszła jeszcze na gazową prostą, choć radykalnie obcięła ekspozycję na Rosję. Tę zimę przetrwała zaskakująco dobrze, ale kolejny sezon przysporzy nowych wyzwań. Przy obecnym poziomie zużycia będzie musiała zwiększyć dostawy LNG o 30 proc., aby dotrwać do wiosny 2024 r.
Inwazja Rosji na Ukrainę przyniosła wiele niespodzianek. Większość obserwatorów wyraziła swoje zaskoczenie intensywnością oporu ze strony Ukraińców i ich stronników. Robert Service, profesor historii rosyjskiej na Uniwersytecie Oksfordzkim, uznał niedocenienie rzeczywistej siły Ukrainy za poważny błąd.
Ekspansja fintechów nie pozostaje bez wpływy na działalność banków, ich przychody i politykę ryzyka. Funkcjonowanie nowych graczy jest wyzwaniem, ale przynosi także efekty pozytywne dla sektora bankowego.
Stany Zjednoczone są jedynym militarnym supermocarstwem świata: wydają na siły zbrojne więcej niż dziesięć kolejnych krajów łącznie. Chiny natomiast stały się jedynym na świecie supermocarstwem w przetwórstwie przemysłowym (manufacturing). Produkcja Chin przewyższa produkcję dziewięciu następnych krajów na liście razem wziętych.
Po dwóch latach deficytu, Polska odnotowała w 2023 r. dodatnie saldo w obrotach handlowych. Poprawa salda nastąpiła we wszystkich głównych kategoriach towarów, a najsilniej w paliwach. Głównym czynnikiem tych tendencji były wyraźnie lepsze warunki cenowe w polskim handlu zagranicznym.
Produkcja ropy na Alasce znalazła się na poziomie najniższym od 45 lat. Ludzie wyjeżdżają stamtąd. Stan ma problemy budżetowe, które będzie chciał załatać m.in. uruchomieniem sprzedaży kredytów węglowych.
Portugalia nie wykorzystała możliwości, jakie dawało wstąpienie do Unii Europejskiej, a wręcz cofnęła się w rozwoju gospodarczym w minionych prawie dwudziestu pięciu latach. W niniejszym artykule autor przekonuje, że ten rozczarowujący rezultat wynika w dużej mierze z polityki ukierunkowanej na bieżącą konsumpcję zamiast na rozwój oparty na sektorze prywatnym.
Ceny konsumpcyjne rosły w Stanach Zjednoczonych w tempie 3,5 proc., co stawia pod dużym znakiem zapytania perspektywę cięcia stóp procentowych za Oceanem. Odczyt inflacji CPI za marzec 2024 r. w USA był nieznacznie wyższy od rynkowego konsensusu i postawił Komitet Otwartego Rynku w niełatwym położeniu.
Specjalne wydanie „Obserwatora Finansowego”, poświęcone jest najważniejszym reformom w historii polskiej bankowości. Powodem jest okrągła rocznica stu lat od kluczowych dla dzisiejszych sukcesów Polski wydarzeń. Jaką drogę przeszedł polski złoty od powstania, do chwili obecnej? Na czym opiera się wiarygodność i zaufanie do Narodowego Banku Polskiego? Jakie były wyzwania i alternatywy po drodze? O tym wszystkim można przeczytać w wydaniu kwartalnika.
Najnowsze wydanie „Obserwatora Finansowego” ukazuje nam wizje przyszłości bliskiej i dalekiej. W tym numerze, najlepsi eksperci postarają się odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań, dotyczących sztucznej inteligencji i tego jak generatywna AI wpłynie na bankowość, edukację oraz inne dziedziny naszego życia.
Nieefektywność nadzoru prowadzi do występowania nieprawidłowości i nadużyć na rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce – taką sensacyjną tezę stawiają autorzy monografii „Nieprawidłowości i nadużycia na rynku funduszy inwestycyjnych”.
W zasadzie przesądzone zostało wprowadzenie cyfrowej waluty w ujęciu globalnym. Pozostaje natomiast pytanie, jak długo państwa posiadające własne banki centralne, zdolne do kształtowania mniej lub bardziej polityki monetarnej, będą mogły opóźniać wprowadzenie cyfrowego pieniądza banków centralnych (CBDC – Central Bank Digital Currency) i jak długo gotówka pozostanie w niektórych państwach alternatywnym środkiem płatniczym, zabezpieczając konkurencyjność obrotu gospodarczego i wolność wyboru?
Sztuczna inteligencja powoli zmienia sposób działania banków i instytucji finansowych. Pomaga im zredukować ciężar biurokracji, ale także podejmować szybsze decyzje oraz utrzymywać efektywny kontakt z klientami. A będzie jeszcze lepiej. W perspektywie czeka kilkunastoprocentowy wzrost EBITDA.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Portal ekonomiczny NBP „Obserwator Finansowy” ponownie znalazł się w czołówce najbardziej opiniotwórczych mediów w kategorii „Media ekonomiczne i biznesowe”, wyprzedzając m.in. „Parkiet”. Wzrost cytowalności treści publikowanych na łamach serwisu wzrósł w kwietniu w odniesieniu do marca 2023 r. o 37 proc.
Sytuacja gospodarcza w Polsce na tle innych krajów przedstawia się korzystnie. Warto zauważyć, że w szybkim tempie nadrabiamy dystans dzielący Polskę od poziomu życia w wybranych państwach europejskich. W ciągu ostatnich czterech lat dynamika wzrostu PKB plasowała Polskę powyżej innych krajów europejskich, zarówno strefy euro, w tym Niemiec i Francji, jak i krajów Unii Europejskiej z własną walutą, np. Czech.
Większość polskich przedsiębiorców odczuła skutki wojny w Ukrainie, choć jej wpływ oceniają w zróżnicowany sposób – wynika z badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
