Banki na wojnie

Po rozpoczęciu 24 lutego 2022 r. rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie, ukraiński system bankowy znalazł się w sytuacji eksperymentu i wydaje się, że ten test udało mu się zaliczyć.

Narodowy Bank Ukrainy, pierwszy raz po przerwie związanej z lockdownem spowodowanym pandemią COVID-19, przystąpił w 2021 roku do przeprowadzenia stress-testów banków. Spośród 30 największych banków, na które przypada 90 proc. aktywów całego systemu, test z sukcesem przeszła zaledwie jedna trzecia. Z wyjątkiem państwowego obecnie PrivatBanku, wszystkie pozostałe to banki z kapitałem zagranicznym. Zgodnie z zaleceniami NBU, pozostałe banki, które nie spełniały wszystkich normatywów miały je uzupełnić do 30 czerwca 2022 r., ale 24 lutego 2022 r. rozpoczęła się wojna.

Jeszcze na kilka dni przed rosyjską agresją, portal Siewodnia (segodnya.ua), należący do ukraińskiego oligarchy Rinata Achmetowa, sugerował, że po rozpoczęciu agresji system bankowy zostanie wyłączony niemal natychmiast.

Dzień przed rozpoczęciem wojny portal nv.ua opublikował dokument przygotowany przez bank centralny, zawierający zasady funkcjonowania instytucji finansowych w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego.

Część banków, spodziewając się rosyjskiej agresji, wprowadziła ograniczenia wypłat w bankomatach jeszcze przed rozpoczęciem wojny.

Pierwszą reakcją ludności na rosyjski atak była panika i  próba pobrania do gotówki – jak podawał korespondent BBC przed bankomatami w Kijowie i w innych miastach, tworzyły się kolejki. Część banków, spodziewając się rosyjskiej agresji, wprowadziła ograniczenia wypłat w bankomatach jeszcze przed rozpoczęciem wojny.

W dniu ataku rosyjskich wojsk NBU wprowadził restrykcyjne zasady funkcjonowania systemu finansowego, ograniczając operacje transgraniczne i na rynku walutowym, jak również wypłatę gotówki do 100 tys. hrywien (ok. 14 tys. zł) na dobę. Zablokowano obsługę rachunków obywateli Rosyjskiej Federacji, zawieszono działalność banków z kapitałem rosyjskim.

Ukraiński system finansowy czasu wojny

W marcu zezwolono na operacje walutowe w kraju oraz wypłatę gotówki za granicą z użyciem kart wyemitowanych przez banki ukraińskie. NBU zachęcało jednocześnie do wykorzystywania rozliczeń bezgotówkowych, choćby przez brak ograniczeń dla przeprowadzania takich operacji, nawet za granicą. W internecie ukraiński system bankowy pracował podobnie, jak przed 24 lutego 2022 r., w trybie – 24/7.

Bank centralny Ukrainy zobowiązał także banki do utrzymania normalnej pracy swoich placówek w miejscach, w których nie było zagrożenia dla życia i zdrowia. Usługi bankowe, w tym kasy i skrytki, były dostępne zarówno dla klientów indywidualnych, jak i dla firm. Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadzano bez ograniczeń, zarówno co do wysokości i jak i liczby.

NBU zapewnił refinansowanie bankom dla podtrzymania ich płynności na rok, z możliwością dalszego przedłużenia. Zachęcał je również do wspierania gospodarki poprzez kontynuowania akcji kredytowej, proponowania klientom wakacji kredytowych lub restrukturyzacje długów.

Już na początku wojny NBU zawarł także umowy z bankami centralnymi europejskich krajów, w których skupiła się większość migrantów – w tym między innymi z Polską. Dzięki temu zagraniczne banki honorowały ukraińskie karty płatnicze, a Ukraińcy mogli wypłacać pieniądze z bankomatów na terenie tych państw.

W pierwszych dniach agresji NBU zawarł umowy z bankami centralnymi krajów Europy, w których skupiła się większość migrantów – w tym między innymi z Polską.

Dla obywateli, którzy pozostali w kraju NBU uruchomił specjalny portal, tłumaczący zasady korzystania z systemu bankowego w trakcie obowiązywania stanu wyjątkowego. System bankowy stał się w ten sposób jednym z istotniejszych elementów utrzymania ciągłości państwowości.

Rezultatem zagwarantowania stabilności systemu finansowego kraju był wzrost depozytów na rachunkach bankowych o 9,2 proc. (miesiąc do miesiąca).

Jak ułatwić finansową adaptację uchodźców z Ukrainy w Polsce?

Ukraiński system bankowy, w obecnym kształcie, jest systemem stosunkowo młodym. Przed 2014 r. przypominał model rozpowszechniony w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR. Dominowały w nim m.in. duża liczba drobnych struktur (ok. 180) obsługujących grupy finansowe, niejasne zasady udzielania kredytów, nieprzejrzyste sposoby raportowania, niejawna struktura właścicielska, szczególnie ta zarejestrowana w rajach podatkowych, duża liczba schematów, pozwalających na wyprowadzanie pieniędzy deponentów. Klasycznym przykładem był tu PrivatBank, z jednej strony jeden z nowocześniejszych banków, przez który przepływały ogromne środki pracujących za granicą Ukraińców, z drugiej zaś przeciążony kredytami, udzielanymi głównie wąskiej grupie osób wg politycznych kryteriów.

Jedną z kilku ważnych reform, przeprowadzonych z sukcesem przez Ukrainę po Rewolucji Godności z 2014 r., była gruntowna reforma systemu bankowego, której filarami było m.in. radykalne zmniejszenie liczby banków (o ok. 100), wprowadzenie obowiązku ujawniania struktury właścicielskiej, wprowadzenie odpowiedzialności właścicieli i menedżmentu banków za stan zarządzanej przez nich instytucji, ujednolicenie zasad sprawozdawczości, zmniejszenie udziału złych kredytów itp.

Zmiana systemu bankowego oraz sposobu zarządzania umożliwiły też jego zaawansowaną cyfryzację (związaną z dużą mobilnością ukraińskich migrantów zarobkowych). Była to jedna z metod utrzymania systemu w trakcie działań wojennych, gdy zagrożona była stolica kraju.

Jeszcze przed rosyjską agresją Ukraina opracowała system elektronicznego uwierzytelniania podpisów BankID NBU, który pozwolił na korzystanie z portalu usług państwowych – „Dija”, „ Derżawa i ja” – czyli „Państwo i ja”.

Jeszcze przed wojną Ukraina opracowała system elektronicznego uwierzytelniania podpisów BankID NBU.

Niezależnie od zaawansowania technologicznego, kluczową przyczyną stabilności systemu było odpowiednie przygotowanie banku centralnego. Ołeksij Szaban, jeden z wiceprezesów NBU, powiedział w komentarzu dla BBC Ukraina m.in., że „Narodowy Bank Ukrainy przygotowywał się do rozszerzenia konfliktu z Rosja od 2014 r. Mieliśmy jasne plany działania, jak reagować na pewne wydarzenia, aby zapewnić niezawodne i ciągłe działanie systemu bankowego, zabezpieczać depozyty obywateli i płynność finansową”.

Zdaniem pierwszej wiceprezes NBU Ekateryny Rożkowej, systemowi bankowemu w ograniczeniu skutków stanu wojennego sprzyjało także doświadczenie lockdownu. „Do pracy w warunkach nadzwyczajnych przygotowywaliśmy się od 2015 r. Wojna w naszym kraju rozpoczęła się w 2014 r., a po tym jak sytuacja względnie się unormowała w 2015 r., zaczęliśmy przygotowywać wszystkie niezbędne dokumenty i procesy wewnętrzne, aby móc pracować w przypadku pogorszenia się warunków” – powiedziała.

Pandemia nie wpłynęła na wyniki ukraińskiego sektora bankowego

„Pomogło nam również doświadczenie lockdownu, gdy nie tylko Narodowy Bank Ukrainy, ale cały system bankowy przestawił się na pracę online: od obsługi klienta po zdalne spotkania. (…) Uprościliśmy bardzo wiele procedur dla banków w zakresie identyfikacji klienta, składania dokumentów drogą elektroniczną itd.” – wyjaśniła Rożkowa.

W wywiadzie dla japońskiego dziennika Ashai Shimbun Kyrylo Shevchenko, prezes ukraińskiego banku centralnego, wymienił trzy przesłanki utrzymania płynności systemu bankowego. „Po pierwsze, NBU i banki komercyjne z wyprzedzeniem opracowały plany ciągłości działania i wdrożyły je natychmiast po rozpoczęciu wojny. (…) Po drugie, Ukrainie udało się zgromadzić znaczny margines bezpieczeństwa dzięki zrównoważonej polityce makroekonomicznej i finansowej, pomimo ciosów kryzysu pandemicznego i wcześniej przeprowadzonych refom całego systemu” – powiedział szef NBU. Trzecia przesłanką, wymienioną przez Shevchenkę, było zintensyfikowanie działań antykryzysowych, w tym szeregu tymczasowych ograniczeń administracyjnych, aby zapobiec odpływowi kapitału i środków utrzymania płynności dla banków.

NBU i banki komercyjne z wyprzedzeniem opracowały plany ciągłości działania i wdrożyły je natychmiast po rozpoczęciu wojny.

Utrzymanie funkcjonowania ukraińskiego systemu bankowego, pomimo działań wojennych, jest jak dotąd ewenementem w doświadczeniach europejskich.

Według danych NBU w drugim miesiącu wojny portfel kredytowy banków nie zmniejszył się – w tym okresie banki udzieliły kredytów na kwotę ok. 2,5 mld hrywien. W warunkach aktywnej kampanii wojskowej finansowały także kampanię siewną, a następnie żniwną. „Ukraińska gospodarka zaczęła adoptować się do warunków wojny” – powiedział w wywiadzie dla portalu „Gospodarcza Prawda” (epravda.com.ua) prezes NBU.

Z czerwcowego raportu NBU o finansowej stabilności, pierwszego od początku rosyjskiej agresji, wynika, że w 2022 r. PKB Ukrainy spadnie o ponad 30 proc., inflacja przekroczy 20 proc., a wiele firm nie będzie w stanie spłacić swoich kredytów. Regulator uważa natomiast, że większość banków jest przygotowana na wzrost NPL, a sektorowi finansowemu nie grozi fala bankructw.

Otwarta licencja


Tagi


Artykuły powiązane

Ukraiński system finansowy czasu wojny

Kategoria: Analizy
System finansowy Ukrainy dość dobrze daje sobie radę z wyzwaniami, jakie stawia przed nim rozpętana przez Rosję wojna.
Ukraiński system finansowy czasu wojny

Wojna w Ukrainie i ekonomia

Kategoria: Trendy gospodarcze
Rozważania nad agresją rosyjską w Ukrainie pokazują, jak interdyscyplinarnym zagadnieniem jest wojna i jak wielkie są ograniczenia nauk ekonomicznych, gdyby zechciały samodzielnie, autarkicznie analizować wojnę.
Wojna w Ukrainie i ekonomia

Jak ułatwić finansową adaptację uchodźców z Ukrainy w Polsce?

Kategoria: Analizy
Cały zestaw skorelowanych ze sobą działań polskich instytucji finansowych znacząco ułatwia przybywającym do Polski uchodźcom z ogarniętej wojną Ukrainy szybkie włączenie się do społecznego i gospodarczego życia w naszym kraju.
Jak ułatwić finansową adaptację uchodźców z Ukrainy w Polsce?