Czy bez hamiltonowskiej polityki fiskalnej powstałaby potęga USA? Na to pytanie odpowiada William Hogeland w książce „The Hamilton Scheme” i stwierdza, że bez niej nie byłoby zakupu Luizjany, nie byłoby potęgi morskiej, nie byłoby amerykańskiego imperium.
Okładka książki
Gdy weźmiecie do ręki banknot 10-dolarowy, to on na nim jest. Gdy otworzycie lodówkę, będąc w USA, to on też tam będzie. O kogo chodzi? O Alexandra Hamiltona, amerykańskiego polityka, przywódcę federalistów, twórcę dolara amerykańskiego, jednego z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych Ameryki. Karierę zaczynał od objęcia urzędu poborcy podatkowego miasta Nowy Jork. Był delegatem na Kongres Filadelfijski. Został sekretarzem skarbu, który zasłynął z radyklanych rozwiązań i propozycji.
W ciągu ostatnich dwóch dekad Alexander Hamilton stał się swego rodzaju bohaterem ludowym w pewnych regionach USA. I ma to odzwierciedlenie w publikacjach książkowych i generalnie w kulturze. W 2004 r. ukazała się ogromna biografia tegoż polityka pióra Rona Chernowa. Dekadę później na sceny teatrów muzycznych wszedł udany musical „Hamilton” którego twórcą był Lin-Manuel Miranda. A przed kilkoma miesiącami ukazała się nowa książka specjalisty od wczesnej historii USA Williama Hogelanda „The Hamilton Scheme: An Epic Tale of Money and Power in the American Founding” (Farrar, Straus and Giroux, 2024).
Mefistofeles początków USA
Mefistofeles początków Stanów Zjednoczonych. Tak określał Hamiltona libertariański ekonomista Murray Rothbard. Skąd tak wyszukane, ale w gruncie rzeczy brutalne określenie? Alexander Hamilton był elitarystą, który niestrudzenie pracował nad przekształceniem Stanów Zjednoczonych w imperium przemysłowe rządzone przez oligarchów. Był zwolennikiem centralizacji, federalizacji i długu publicznego. Tak sądził Rothbard i podobne oceny wygłasza też w „The Hamilton Scheme” historyk William Hogeland. Rothbard widział w federaliście uosobienie zła, Hogeland ma nieco inne podejście.
Hamilton popierał centralizację i „sztuczne” budowanie amerykańskiego przemysłu poprzez wysokie cła. Chciał powstania banku centralnego na wzór starokontynentalny, popierał także wysoki dług publiczny. No i – last but not least – jak pisze Hogeland, chciał zmienić stany USA w „departamenty mające niewiele do powiedzenia”.
Hamilton wyobrażał sobie, że Stany Zjednoczone przekształcą się dość szybko z gospodarki agrarnej, silnie uzależnionej od eksportu surowców i importu gotowych towarów, w solidną potęgę produkcyjną zdolną rywalizować z Wielką Brytanią. Transformacja ta miała być napędzana przez szybką industrializację, charakteryzującą się produkcją na dużą skalę, mechanizacją i ustanowieniem gospodarki produkcyjnej w całym kraju.
Jednym z głównych wątków książki Hogelanda jest projekt sekretarza skarbu USA – Hamiltona właśnie – zakładający wykorzystanie długu do zjednoczenia nowego narodu. W opinii Hogelanda Hamilton zaprojektował swój schemat – w ramach którego rząd federalny przejął długi stanowe na warunkach sprzyjających bogatym wierzycielom – celowo w ten sposób, by dać elitom odpowiedni udział w rządzie i by miały one uzasadnienie do nakładania podatków w celu sfinansowania spłaty zadłużenia, a które to zadłużenie tak naprawdę pomagało finansować cele biznesu. A jakie to cele? Budowa infrastruktury, subsydiowanie przemysłu i finansowanie wojska.
Kluczowy dla planu Hamiltona był podatek od… whiskey. Dotknął biednych rolników, którzy ją produkowali, wywołując w 1791 r. tzw. rebelię whisky – którą Hamilton przyjął z… zadowoleniem, jak twierdzi Hogeland. Dlaczego? Bo pozwoliła ona zademonstrować siłę władzy federalnej poprzez zorganizowanie odpowiednio wyposażonych i zmotywowanych oddziałów armii. Przecież trzeba było pokazowo uspokoić chłopstwo. Makiawelizm się kłania.
Jednoczący dług
Książka Hogelanda z pewnością spodoba się dzisiejszym keynesistom malowanym na inne barwy, występującym pod różnymi metkami. Hogeland sporo miejsca poświęca bowiem temu w jaki sposób Alexander Hamilton postrzegał dług publiczny – jako strategiczne narzędzie wzmacniające nowy rząd Stanów Zjednoczonych i wiążące interesy zamożnych obywateli z sukcesem narodu.
Według Hogelanda, Hamilton wierzył, że przejęcie przez rząd federalny długów stanowych z czasów wojny rewolucyjnej zjednoczy kraj i powiąże interesy ekonomiczne bogatych wierzycieli z rządem krajowym. Zapewniając wierzycielom regularne spłaty odsetek, Hamilton chciał zagwarantować ich lojalność. Poza tym celowo popierał wysoki dług, gdyż postrzegał go jako klucz do utrzymania kredytu, który mógłby finansować sytuacje kryzysowe, ekspansję i rozwój. W przeciwieństwie do przeciwników, którzy postrzegali dług negatywnie, on widział go jako „ogromną szansę” na zwiększenie potęgi i dobrobytu Stanów Zjednoczonych. „Hamilton przewidywał, że wierzyciele będą „wygodni” i „związani” z rządem federalnym poprzez zadłużenie, dostosowując swoje interesy do polityki rządu federalnego” – wskazał Hogeland.
Autor książki zauważa, że Hamilton był pod wpływem tego, jak Wielka Brytania i Francja wykorzystywały pożyczone fundusze na rozwój. Dawało to europejskim krajom możliwość błyskawicznego podejmowania działań w zakresie budowy dróg, prowadzenia wojen i ekspansji – eliminując ograniczenia związane z podwyżkami podatków. Hamilton zachwycał się tym, że dług zwiększał zakres wolności władzy.
„Madison i Jefferson sformułowali krytykę hamiltonowskich polityk, odnosząc się do norm konstytucyjnych oraz do filozofii amerykańskiego rządu, która opierała się na przekonaniu, że nadmierna centralizacja narusza właśnie ustawę zasadniczą. Jefferson głośno sprzeciwiał się spółkom państwowym oraz monopolom, krzywo patrzył na wysiłki Hamiltona zmierzające do konsolidacji różnych sektorów” – wskazuje Hogeland. „Pomysł Jeffersona na demontaż systemu Hamiltona był prosty i trzyczęściowy: zlikwidować wszystkie podatki, zwolnić wszystkich federalistów z administracji i zastąpić ich republikanami; spłacić dług tak tanio, jak to możliwe w ciągu 1–3 lat” – przypomina w książce historyk.
Maniakalny elitarysta
Jaki jest problem z książką Hogelanda? Hamilton przedstawiony jest jako niemalże maniakalny elitarysta, chcący walczyć z rodzącą się demokracją, której uosobieniem stają się chłopi pędzący bimber. Zostaje on bardzo wyraźnie skontrastowany z przedstawionym nieomalże w anielskim świetle Jerzym Waszyngtonem. Pytanie tylko, czy tak duży kontrast jest uprawniony. Odpowiedzi na to pytanie tak naprawdę nikt nie udzieli, bo musiałby przenieść się w czasie, ale to oczywiście problem dotykający wszystkich niemalże książek historycznych.
Trzeba jednak przyznać, że w pewnym momencie Hogeland nieco łagodzi postać Hamiltona. „Hamilton zakładał się o stawki znacznie wyższe niż spekulanci. Oni chcieli bogacić się indywidualnie, on chciał stworzyć bogaty i potężny naród w silnym państwie. Chciał ukierunkować chciwość indywidualności w ten sposób, by wykorzystać ją dla dobra wspólnego rodzącego się imperium” – napisał Hogeland.
Czy bez hamiltonowskiej polityki fiskalnej powstałaby potęga USA? Na to pytanie Hogeland zdaje się odpowiadać: „nie”. „Nie byłoby zakupu Luizjany. Nie byłoby potęgi morskiej. Amerykańskie imperium narodziło się nie tylko z wolnego dostępu do broni i z wolnej gospodarki, ale i z bilansu, a konkretnie: z zadłużenia” – przekonuje Hogeland.
To ciekawe, że autor omawianej książki ma duży problem osobisty, jak się wydaje, z postacią Hamiltona. W pewnym sensie Hogeland jest antyfederalistą. Uważa, że mniej „hamiltonowska” Ameryka z potężniejszymi i bardziej autonomicznymi poszczególnymi stanami byłaby bardziej podatna na naciski społeczne i czuła na ruchy demokratyczne. Z drugiej strony, zdaje się popierać etatystyczne rozwiązania promowane przez Hamiltona (dług, bank centralny, cła).
Hogeland w pewien sposób podziwia jednak bohatera swojej książki. Zwraca uwagę, że Hamilton zawsze „stawiał kropkę nad i” w każdej sprawie. A każdy, kto kiedykolwiek spojrzał na którykolwiek z niesamowicie obszernych raportów Hamiltona, musi być pod wrażeniem wielkiej pasji i energii twórcy, oraz kompleksowości, jaką cechowały się one w erze, w której jeszcze nie było maszyn do pisania ani kalkulatorów, gdy wszystko było pisane i obliczane ręcznie.
W książce znajdujemy mnóstwo interesujących, a mało znanych wątków. Historia walki Hamiltona o utworzenie narodowego banku jest dobrze znana. Mniej znana jest jego nieudana próba stworzenia polityki przemysłowej poprzez utworzenie Society for the Establishment of Useful Manufactures. Była to finansowana przez państwo korporacja, która miała zakładać młyny i fabryki, a była ściśle powiązana zarówno z bankiem narodowym, jak i Bankiem Nowego Jorku (który był „dzieckiem” Hamiltona). Plan ostatecznie się nie powiódł, częściowo z powodu lekkomyślnych spekulacji bliskiego współpracownika Hamiltona – Williama Duera.
W „The Hamilton Scheme” znajdziemy także kapitalnie nakreślone postaci drugiego planu. Wśród tych, którzy się nie zgadzali z Hamiltonem, był Albert Gallatin, „błyskotliwy, wstrzemięźliwy emigrant z Genewy” i sekretarz skarbu Jeffersona i Madisona, który „zużył się do cna […] próbując odkryć antidotum na hamiltonizm” – jak pisze Hogeland. Innym antagonistą Hamiltona był Herman Husband – działacz sprzeciwiający się podbojowi ziem rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej, który był „tak wysoko ceniony przez zwykłych ludzi w odległych zachodnich regionach, w których mieszkał, że został… uznany przez Hamiltona za zagrożenie ponad wszystkimi innymi”. Te doskonale nakreślone postacie ożywiają „The Hamilton Scheme”.
Hogeland opisuje również, w dość malowniczy sposób, rebelię whisky. Opór w Pensylwanii był początkowo dość śmiały i gwałtowny. Poborcy podatkowi i zwolennicy podatku byli bici, obrzucani smołą i piórami lub brutalnie zastraszani. Opór ludu ustąpił dopiero pod butem sił przybyłych z Waszyngtonu, pod dowództwem samego Hamiltona.
Książka „The Hamilton Scheme” z pewnością ma dużą wartość, rzuca nowe światło na początki Ameryki i postać samego Hamiltona. Jest jednak godna polecenia tylko amerykanistom czy ekonomistom szczególnie zainteresowanym historią gospodarki USA oraz trwającym do dziś, w gruncie rzeczy, konfliktem między federalistami a republikanami.
Amerykański dług publiczny, pomimo że przekroczył 100 proc. PKB, jest uważany za bezpieczny ze względu na rolę Ameryki jako globalnego dostawcy bezpiecznych aktywów i waluty rezerwowej. W niniejszym artykule wykorzystano model do ilościowego określenia dodatkowej zdolności zadłużeniowej generowanej przez ten uprzywilejowany status. Okazuje się, że uprzywilejowany status Stanów Zjednoczonych zwiększa maksymalny poziom stabilnego zadłużenia o około 22 proc. PKB, głównie ze względu na płynność długu i jego powszechne wykorzystanie jako zabezpieczenia. Ogólnie, status Stanów Zjednoczonych na światowych rynkach finansowych ma kluczowe znaczenie dla zdolności obsługi zadłużenia, a wysiłki innych krajów zmierzające do wprowadzenia konkurencyjnych bezpiecznych aktywów mogą stanowić wyzwanie dla dominującej pozycji Stanów Zjednoczonych.
Ciężko jest przejść obojętnie obok nowego prezydenta Argentyny Javiera Milei. Wzbudza on albo aplauz, albo niechęć. Przez jednych postrzegany jest jako zbawiciel, a przez innych jako swoistego rodzaju szaleniec, który w swoje nieodpowiedzialne ręce wziął stery argentyńskiej gospodarki.
Wybitny amerykański ekonomista John Kenneth Galbraith w napisanej w wieku 96 lat, dwa lata przed śmiercią, ostatniej swej książce „Gospodarka niewinnego oszustwa: prawda naszych czasów”, zauważa, że w ekonomii i polityce rzeczywistość bardziej niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie jest zaciemniana przez obiegowe i nawykowe poglądy. Tak naprawdę jest inaczej niż się powszechnie i zwyczajowo mówi – mamy zatem do czynienia z rutynowym zakłamaniem rzeczywistości. Oszustwem jest, jak twierdzi, że mamy kapitalizm, bo władzę nad gospodarką dzierżą nie właściciele kapitału, lecz menedżerowie; nie istnieje system rynkowy, bo jest poddawany takim manipulacjom, że faktycznie nie istnieje; a w ogóle kłamstwem są opowieści o gospodarce rynkowej, w której konsument jest suwerenem – bo przecież jest manipulowany przez wyrafinowane systemy sterujące jego wyborami.
Japonia, Stany Zjednoczone i Niemcy już teraz intensywnie rozwijają technologie miękkich robotów, widząc w nich możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Polska, z uwagi na potencjał w sektorze nowych technologii, ma szansę, aby się stać istotnym graczem w tej dziedzinie – uważa dr inż. Jan Klimaszewski z Instytutu Automatyki i Robotyki na Wydziale Mechatroniki Politechniki Warszawskiej, naukowiec specjalizujący się m.in. w robotyce współpracującej, sensoryce oraz elektronicznej skórze.
Boże Narodzenie to nie tylko czas radości i rodzinnych spotkań, ale również okres największej aktywności konsumenckiej w roku. Sezonowe trendy zakupowe wpływają na wyniki detalistów, strategie marketingowe i globalną gospodarkę. Jak zatem współczesny marketing i zmieniające się preferencje konsumentów kształtują to wyjątkowe święto? Na to i inne pytania odpowiedziała „Obserwatorowi Finansowemu” dr Agnieszka Wilczak z Katedry Marketingu na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
We współczesnej gospodarce technologia przyjęła nową rolę. Kiedyś była siłą napędową konkurencji i innowacji, obecnie może być wykorzystywana przez dominujące podmioty cyfrowe do ich tłumienia.
Czołowe globalne korporacje takie, jak Apple, Microsoft czy Amazon odgrywają niezwykle istotną rolę we współczesnym świecie. Niejednokrotnie stają się one bogatsze i potężniejsze niż państwa narodowe. Odgrywają także większą rolę w codziennym życiu i w naszych umysłach.
Dolar to obecnie globalna waluta rezerwowa. Czy jednak utrzyma swój status do 2050 r? A może upadnie w obliczu rosnącej siły konkurencji ze strony walut BRICS, złota lub bitcoina?
Listopadowy „Raport o inflacji” NBP, podobnie jak dwa poprzednie w 2024 r., przynosi niższą projekcję wzrostu PKB w I kwartale 2025 r. Ma on wynieść 3,3 proc. (w lipcu spodziewano się wzrostu o 4,3 proc, a w marcu nawet o 5 proc.). Przyczyny to kondycja gospodarki niemieckiej, niższa konsumpcja w Polsce i niższe inwestycje.
Przedstawiciele Unii Europejskiej i państw Mercosur, tj. Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju, 28 czerwca 2019 r. osiągnęli porozumienie polityczne w sprawie ambitnej i kompleksowej umowy handlowej. Wbrew licznym spekulacjom umowa nie została podpisana podczas szczytu państw G20 w Rio de Janeiro. Wiele wskazuje na to, że bilans tej umowy będzie niekorzystny dla polskiego sektora rolno-spożywczego.
Pandemia COVID-19 ujawniła kruchość łańcuchów dostaw, a problem ten ma głębokie korzenie – przekonuje Peter S. Goodman w książce „How the World Ran Out of Everything”.
Polacy pod względem stopy oszczędności znajdują się na szarym końcu w Europie. Za mało zarabiamy, za dużo wydajemy, a może nie mamy nawyku inwestowania pieniędzy?
W tym roku ogłoszenie przyznania kolejnej, już 56., Nagrody pamięci Alfreda Nobla z nauk ekonomicznych (The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel), potocznie nazywanej Nagrodą Nobla z dziedziny ekonomii, miało miejsce 14 października 2024. Otrzymali ją (w podziale na trzy równe części): Daron Acemoglu (Massachusetts Institute of Technology), Simon Johnson (Massachusetts Institute of Technology), James A. Robinson (University of Chicago).
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Przełomowym pomysłem ekonomicznym zrywającym z dotychczasowym paradygmatem opieki społecznej okazuje się bezwarunkowy dochód podstawowy. Część osób uznaje go za klucz do pokonania bolączek stechnicyzowanej gospodarki. Zdaniem innych – to idea tyleż kosztowna co utopijna.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
