(©Envato)
Czy wiedza o zmianach klimatu zachęca te podmioty do inwestowania w większym stopniu zgodnie z zasadami zrównoważonego inwestowania, tak aby spowolnić materializację ryzyka klimatycznego w przyszłości?
Przyczyny zmiany klimatu i kanały wpływu tej zmiany na gospodarkę i system finansowy
W badaniu Myers i in. (2021) aż 98,7 proc. ekspertów jednoznacznie wskazało, że przyczyną zmiany klimatu jest działalność człowieka, co potwierdza wyraźny konsensus naukowy w tym obszarze. Również Międzyrządowy Zespół ds. Zmiany Klimatu (IPCC) zdecydowanie pisze o związku globalnego ocieplenia z działalnością człowieka. IPCC w swoim szóstym Raporcie podkreślił szczególnie jedno ze zdań: „Wpływ człowieka ocieplił klimat w tempie, które jest bezprecedensowe przynajmniej w ciągu ostatnich 2000 lat.” Jednocześnie po tym zdaniu pojawił się wykres przedstawiający istotnie wyższy udział czynników antropogenicznych (czyli związanych z działalnością człowieka) niż naturalnych w globalnym ociepleniu klimatu.
Problem zmiany klimatu jest ważny i aktualny szczególnie z perspektywy ekonomii i finansów. Zarówno fizyczne zjawiska (np. ekstremalne zdarzenia pogodowe), jak i transformacja gospodarki (np. koszty przejścia na zeroemisyjne źródła energii) generują istotne koszty. Tylko w latach 1980–2019 straty finansowe spowodowane ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi osiągnęły wartość niemalże 500 mld euro. Z perspektywy regulacyjnej, aż 80 proc. paliw kopalnych, które są przedmiotem obrotu na giełdzie, powinno zostać uznane za „niemożliwe do wykorzystania”, jeśli ludzkość ma uniknąć katastrofalnych skutków zmiany klimatu. W konsekwencji przemysł paliw kopalnych może stracić 28 bln dol. przychodów w ciągu następnych 20 lat.
Aby spowolnić negatywne zjawiska klimatyczne konieczna jest mobilizacja środków na transformację gospodarki. Czy jednak inwestorzy są świadomi nadchodzących zagrożeń i mają motywację do inwestycji odpowiedzialnych środowiskowo i społecznie?
Charakterystyka inwestorów detalicznych inwestujących zgodnie z zasadami SRI
Większość badań w literaturze nad SRI (ang. socially responsible investing, SRI) skupia się na zachowaniach i decyzjach podejmowanych przez inwestorów instytucjonalnych (czyli np. banki czy fundusze inwestycyjne). Tylko niewielka część badaczy analizuje SRI z perspektywy klienta indywidualnego. Badania zazwyczaj zakładają, że inwestor decydując jak zainwestować środki kieruje się dylematem – zysk, a ryzyko. Obecnie jednak, dylemat ten przerodził się w tzw. trylemat – doszedł element oceny, na ile dana inwestycja sprzyja ograniczeniu zmiany klimatu (zgodnie z zasadami SRI). Jakie zatem cechy charakterystyczne mają inwestorzy indywidualni preferujący SRI?
Zobacz również:
Pandemia może upowszechnić odpowiedzialne inwestowanie
Inwestorzy indywidualni preferujący SRI to nie jest homogeniczna grupa i mająca wiele cech demograficzno-psychologicznych. Jeśli chodzi o wiek inwestora, to część badań sugeruje, że „mądrość przychodzi z wiekiem”, podobnie jak wiedza i doświadczenie, co sprzyja zwiększonemu zainteresowaniu SRI wśród osób starszych. Inni badacze, są jednak zdania, że to właśnie młodsze pokolenie jest bardziej wrażliwe na zmiany klimatu, żyjąc w okresie rosnącej materializacji jego negatywnych skutków. W przypadku płci, badania wskazują natomiast, że kobiety są bardziej skłonne do inwestowania zgodnie z SRI, z racji ich cech charakteru i przyjmowania dłuższego horyzontu inwestycyjnego. Podobnie posiadanie wyższego poziomu edukacji przez inwestora prowadzi do alokowania większej części środków w instrumenty zgodne z SRI. Lepiej wykształceni inwestorzy mają świadomość możliwości wyboru z szerszego wachlarza opcji inwestycyjnych, co pozwala im podjąć bardziej odpowiedzialne decyzje. Jednocześnie dysponowanie większym majątkiem pozwala na uwzględnienie w decyzjach inwestycyjnych także innych, niefinansowych kwestii, takich jak właśnie SRI.
Oprócz „twardych” cech jak te powyżej, również „miękkie” cechy są charakterystyczne dla inwestora indywidualnego zainteresowanego SRI. Osoba taka uwzględnia przesłanki ekologiczne przeciętnie częściej także w trakcie codziennych decyzji zakupowych oraz odczuwa „wewnętrzną potrzebę” wspierania idei ekologicznych, co wynika po prostu z jego przekonania i altruistycznych poglądów, co potwierdza bardzo wiele badań. Z kolei w przypadku wiedzy finansowej inwestora, ocena jej wpływu na skłonność do inwestowania zgodnie z SRI nie jest jednoznaczna. Część badaczy sugeruje, że istnieje pozytywny związek przyczynowo skutkowy, podczas gdy inni są zdania, że ta zależność jest negatywna. Stwarza to ciekawe pole do dalszych badań. Z kolei brak analiz dotyczących roli wiedzy klimatycznej inwestora, która powinna być związania ze skłonnością do inwestowania zgodnie z SRI. Postanowiliśmy to zbadać.
Wnioski z ankiety
W ankiecie przeprowadzonej na losowej próbie 1012 Polaków metodą CAWI (ang. computer-assisted web interview) w maju 2024 r. zapytano osoby indywidualne o ich wiedzę finansową, klimatyczną, omawiane charakterystyki oraz o ich preferencje związane z inwestowaniem odpowiedzialnym społecznie. Wiedza finansowa została oceniona na podstawie odpowiedzi na pytania z tzw. wielkiej trójki, a wiedza klimatyczna poprzez pytania dotyczące przyczyn zmiany klimatu, źródeł energii elektrycznej w Polsce i roli dwutlenku węgla. Zapytano również o postrzeganie zyskowności inwestycji SRI oraz na ile skutki zmian klimatu są odczuwalne przez samych respondentów. Wyniki ankiety zostały następnie poddane modelowaniu ekonometrycznemu.
Zobacz również:
W inwestowaniu – homo nie tylko oeconomicus
Zazwyczaj ponad połowa odpowiedzi na pytania sprawdzające wiedzę finansową i klimatyczną była poprawna, choć najbardziej problematyczne okazało się pytanie o przyczynę zmiany klimatu (tj. działalność człowieka). W przypadku skłonności do inwestowania zgodnie z SRI, okazało się, że pozytywne postawy w tym względzie są charakterystyczne w szczególności w przypadku starszych kobiet oraz osób odczuwających skutki zmiany klimatu „na własnej skórze”. To one w większym stopniu zwracają uwagę nie tylko na zysk czy ryzyko, ale także na aspekty środowiskowe przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Z kolei, zaskakująco, młodsi inwestorzy (18–30 lat) są mniej skłonni inwestować zgodnie z zasadami SRI.
Wyniki sugerują zaś, że poziom wiedzy finansowej ma ograniczony wpływ na skłonność do SRI, w przeciwieństwie do poziomu wiedzy klimatycznej, której znaczenie jest kluczowe. Potwierdza to intuicyjny wniosek, że szersza wiedza nt. przyczyn i skutków zmiany klimatu, uświadamia i uwrażliwia inwestora na ten problem oraz skłania go do brania pod uwagę tych kwestii podczas podejmowania decyzji inwestycyjnych. Wiedza finansowa odgrywa istotną rolę w ocenie ryzyka i zyskowności inwestycji, ale przy decydowaniu o zgodności inwestycji z zasadami SRI, to z kolei wiedza klimatyczna „odgrywa pierwsze skrzypce”. Zgodnie z otrzymanymi wynikami, umiejętności finansowe nie są czynnikiem motywującym do podjęcia SRI. Edukacja finansowa powinna więc zostać uzupełniona o edukację klimatyczną, aby promować inwestycje odpowiedzialne społecznie i środowiskowo.
Lekcje na przyszłość
Decyzją Senatu RP 2024 r. został ustanowiony „Rokiem Edukacji Ekonomicznej”. Podkreśla to znaczenie edukacji ekonomicznej w społeczeństwie, prowadzące nie tylko do podejmowania odpowiednych decyzji na poziomie inwestora indywidualnego, ale również służy ograniczaniu niepożądanych zjawisk z perspektywy stabilności całego systemu. Ryzyko klimatyczne jest jednocześnie jednym z kluczowych wyzwań stojących przed globalnym systemem finansowym. Wyniki przywołanego badania sugerują, aby oprócz edukacji ekonomicznej, większą wagę przykładać również do promowania edukacji klimatycznej, w szczególności wśród młodzieży np. poprzez aktywność dydaktyczną w szkołach i uczelniach wyższych w tym obszarze. Zwiększy to szansę na poszerzenie wiedzy oraz skali środków finansowych przeznaczonych na inwestycje sprzyjające ochronie środowiska, co będzie z korzyścią dla nas wszystkich.
Artykuł wyraża własne opinie autorów, a nie oficjalne stanowisko NBP.
dr Łukasz Kurowski, SGH
dr hab. Joanna Rutecka-Góra, prof. SGH
dr hab. Paweł Smaga, prof. SGH, Departament Stabilności Finansowej NBP
