Siła słów wypowiedzianych przez prezesa Banku Kanady Gerald Keith Bouey, że „to nie my porzuciliśmy agregaty monetarne, ale to one porzuciły nas”, była tak duża, iż większość z nas pozwoliła sobie na luksus odstawienia agregatów monetarnych do lamusa historii. I to była zła decyzja, o czym przekonuje nas prof. Timothy Congdon z University of Buckingham w swojej najnowszej książce „The Quantity Theory of Money: A new Restatement”.
Okładka ksiązki
Timothy Congdon to legenda brytyjskiej ekonomii. Wystarczy powiedzieć, że w latach 1992–1997 wchodził w skład grupy analityków-prognostyków o nazwie „Treasury Panel of Independent Forecasters”, określanych mianem mędrców (Wise Persons). Przez długie lata pracował dla Lombard Street Research – gdzie od podszewki poznał, jak funkcjonują rynki finansowe. Mimo bogatego CV kojarzony jest przede wszystkim jako strażnik i propagator monetaryzmu. Był jego adwokatem zarówno wtedy, kiedy w modzie było odwoływanie się do teorii ilościowej pieniądza, jak i wtedy, kiedy niemal wszyscy odwrócili się od tej teorii.
Congdon nie jest jednak monetarystą odseparowanym od rzeczywistości. Nawet Robert Skidelsky, chyba najsłynniejszy biograf Johna Maynarada Keynesa, nazwał go mianem keynesowskiego monetarysty (Keynesian monetarist). Na ten dość osobliwy tytuł najprawdopodobniej Congdon zasłużył dlatego, że trudno znaleźć drugiego ekonomistę, który byłby tak dobrze obeznany z nauką Mistrza z Cambridge, jak właśnie autor recenzowanej książki. Może dlatego sam nagrodzony przyjął ten tytuł jako komplement.
Sama publikacja miała ukazać się pierwotnie jako pierwszy rozdział planowanej do wydania w 2025 r. książki „Money and Inflation at the Time of Covid”. W pierwotniej postaci publikacja liczyła ok. 23 tys. słów i została wysłana jako załącznik do jednego z maili, jakie Congdon cyklicznie przekazuje swoim wybranym czytelnikom. Jednym z nich okazał się świeżo upieczony dyrektor wykonawczy wydawnictwa „Institute of Economic Affairs”, który zachęcił naszego autora do przekształcenia wspomnianego wyżej rozdziału w książkę. Dyrektor ów musiał rzeczywiście wysoko cenić walor poznawczy tej książki, skoro zdecydował się na jej darmowe opublikowanie na łamach strony internetowej kierowanego przez siebie instytutu.
Książkę czyta się naprawdę z ogromną przyjemnością, najprawdopodobniej w dużej mierze za sprawą bardzo dobrego pióra autora. Congdon rozpoczynał bowiem swoją karierę jako dziennikarz brytyjskiego „The Times” – gdzie relacjonował wydarzenia z londyńskiego City. Dlatego trudno w tej lekturze dopatrzeć się jakiś dłużyzn czy przysłowiowego „lania wody”. Każdy z czytelników znajdzie na tych 150 stronach opracowania dużo interesującej wiedzy na temat monetaryzmu. A jak już wiemy, autor nie jest dogmatycznym piewcą tego nurtu w ekonomii, dlatego czytelnik powinien być naprawdę zadowolony po zapoznaniu się z treścią książki.
Jak na keynesowskiego monetarystę przystało Congdon rozpoczyna swój wywód od bardzo wnikliwej analizy krzywej IS-LM, a potem przechodzi do słynnych trzech równań stanowiących credo neokeynesizmu, czyli krzywej IS, krzywej Phillipsa oraz trzeciej będącej symbiozą dwóch pierwszych i wzbogaconej o krzywą MR (monetary policy rule). Analiza ta ma na celu wykazanie tego, jak uwaga ekonomistów przesuwała się w ostatnich kilku dziesięcioleciach coraz bardziej w kierunku krzywej IS i równocześnie odchodziła od krzywej LM. Innymi słowy, uwaga ta przesuwała się coraz bardziej w kierunku pojęcia zagregowanego popytu przy równoczesnym odsuwaniu w niebyt zagadnień związanych z ilością pieniądza w gospodarce. Za sprawą owej ewolucji można zrozumieć powstanie dość przedziwnej hybrydy, gdzie uwaga w dużym stopniu koncentruje się na stopie procentowej z pominięciem wspomnianej już ilości pieniądza. Nic więc dziwnego, że zdaniem Congdona wybuch inflacji musiał być jedynie kwestią czasu.
Treść książki stanowi naprawdę ostrą krytykę banków centralnych oraz ich podejścia do głównego zadania jakim była walka z inflacją. Autor powołuje się na słowa Otmara Issinga, głównego ekonomisty Bundesbanku (a potem pierwszego architekta polityki operacyjnej EBC), według którego, banki centralne zostały opatrzone tak dużą liczbą zadań do ogarnięcia, że najwyraźniej mogły zapomnieć o swoim podstawowym zadaniu. Congdon wskazuje ponadto na to, że pycha najczęściej kroczy przed upadkiem. Otóż na rok przed pandemią COVID-19 (i będącą jej pochodną niekontrolowaną eksplozją pieniężną) Bank Anglii zmienił pod koniec 2019 r nazwę swojej flagowej publikacji z „Inflation Report” na „Monetary Policy Report”. Zdaniem autora takie posunięcie ze strony banku centralnego można było odebrać w taki sposób, jakby inflacja miała odejść już do lamusa historii albo wręcz w niepamięć. Ale inflacja, niestety dla nas wszystkich, nie kazała na siebie długo czekać.
Bank Anglii nie jest jedynym bankiem, który jest przedmiotem ostrej krytyki ze strony Congdona. Tym bardziej, że – jego zdaniem – honoru Banku Anglii bronił Andy Haldane, jego były główny ekonomista, który jako pierwszy nawoływał jeszcze w lutym 2021 r. do zacieśniania polityki pieniężnej. Niestety Haldane zrezygnował ze swojego stanowiska 30 czerwca 2021 r., czyli wtedy, kiedy wydawał się być bankowi najbardziej potrzebny. Jeszcze bardziej krytyczny jest w stosunku do amerykańskiego Fed, a dokładniej jego prezesa. Powellowi dostaje się przede wszystkim za wywiad jaki udzielił 26 marca 2020 r. Zagadnięty przez dziennikarkę o to, czy istnieją dla niego jakiegokolwiek ograniczenia w zakresie tzw. wpompowania pieniądza do gospodarki, Powell udzielił stanowczej, ale negatywnej odpowiedzi. Nie była to jedyna tego rodzaju deklaracja – podobnych (bagatelizujących wzrost agregatu M2) Powell udzielał dość często w dobie pandemii.
Congdon stawia pytania, które siłą rzeczy muszą wprowadzić w zakłopotanie każdego bankiera centralnego, dlaczego banki centralne nie reagowały, skoro w samym kwietniu 2020 r. M3 w USA wzrosło w ujęciu miesięcznym (7,4 proc.) więcej niż kiedykolwiek w latach 2010 – 2019 w ujęciu rocznym? Gdyby dynamika przyrostu M3 w USA utrzymywała się przez kolejne jedenaście miesięcy na takim samym poziomie co w kwietniu 2012, wówczas ilość pieniądza w USA wzrosłaby o 135 proc. Congdon nie koncentruje się tylko na samych agregatach. Odwołuje się też do rozbieżności jakie zachodziły w sferze realnej (silny spadek PKB) oraz sferze finansowej (silny przyrost indeksów giełdowych). Jakim cudem te ostatnie (chociażby indeksy Dow Jones oraz zwłaszcza S&P) odnotowały w 2020 r. silne wzrosty? Zdaniem autora, odpowiedź na to pytanie pozwoli jeszcze lepiej zrozumieć przyczyny późniejszej inflacji.
Książka Congdona to nie tylko krytyka tego, co wydarzyło się w dobie COVID-19, to także bardzo wnikliwa historia ewolucji monetaryzmu. Już na samym początku autor serwuje nam bardzo wnikliwą analizę równania ilościowego MV=PT, które z czasem zostało przekształcone w MV=PY. Dlaczego oznaczona symbolem produkcja (czy też PKB) Y zastąpiła oznaczone literą T transakcje w pierwotnej wersji równania za pomocą analogii nawiązujących do różnic w nabywaniu nowego oraz używanego samochodu?
Congdon w swoim wywodzie pozwala nam odświeżyć wiedzę z zakresu historii myśli ekonomicznej. Znajdziemy tam odniesienia nie tylko do Miltona Friedmana, Anny Schwartz, Johna Maynarda Keynesa (w końcu keynesowski monetarysta nie mógł sobie pozwolić na ryzyko pominięcia tego geniusza ekonomii), Alfreda Marshalla czy Knuta Wicksella. Ale nie tylko do nich. Dowiemy się też, czegoś więcej na temat stosunkowo rzadko omawianego w polskiej literaturze podziału pieniądza na pieniądz wewnętrzny (money in) oraz pieniądz zewnętrzny (money out). A to wszystko za sprawą ciekawego opisu wkładu w rozwój ekonomii takich postaci, jak Don Patinkin, John G. Gurley czy Edward Shaw. Autor czyni też ukłon w stronę swoich intelektualnych adwersarzy. Dlatego dowiemy się też czegoś ciekawego na temat węgierskiego ekonomisty Nicholasa Kaldora.
Książka powinna być lekturą obowiązkową dla każdego bankiera centralnego. Sam identyfikując się z bankowością centralną, starałem się czytać ją bardzo uważnie. Szanując wywód autora, muszę jednak powiedzieć, że nie zawsze się z nim zgadzam, a sama książka zostawia jednak pewien niedosyt. Oczywiście krytyka bankierów centralnych jest na pewno zasłużona. Congdon idzie w niej jednak – przynajmniej w moim odczuciu – zbyt daleko i zachowuje się tak, jakby nie pamiętał dokładnie klimatu, jaki panował w połowie 2021 r. – czyli w kluczowym momencie dla przegranej jego zdaniem batalii z inflacją. Gdyby bankierzy centralni mieli wówczas tę wiedzą jaką mają dzisiaj, najprawdopodobniej nie doszłoby do tak silnego wybuchu inflacji. I nie chodzi tutaj o wiedzę ekonomiczną. Rzecz w tym, że w połowie 2021 r. bankierzy centralni nie mogli wiedzieć tego, czy dojdzie do kolejnej fali zakażeń wirusem, czy też nie. Tym bardziej, że pierwsze dawki serwowanych nam wówczas szczepionek nie gwarantowały pełnego wyhamowania pandemii. W sytuacji, kiedy większość banków centralnych nie wiedziała czy przypadkiem nie dojdzie do kolejnego lockdownu (i w efekcie załamania gospodarczego przypominającego to z wiosny 2020 r.), to trudno im się dziwić, że zwlekali z zacieśnieniem monetarnym.
Autor powołuje się ponadto na przykład Japonii oraz Szwajcarii jako państw, gdzie banki centralne stanęły na wysokości zadania i nie dopuściły do tak dużej eskalacji presji inflacyjnej, jak chociażby w USA, Wielkiej Brytanii czy nawet w strefie euro. To powszechnie wiadomy fakt. Czytelnik najprawdopodobniej chciałby się jednak dowiedzieć czegoś na temat przyczyn takiego stanu rzeczy. Ale Congdon nie rozwija tego wątku. Możemy jedynie sami sobie stawiać pytania, czy niska inflacja w tych dwóch krajach była efektem silnej wiarygodności banków centralnych obu tych państw? A może to jednak efekt niższych oczekiwań inflacyjnych? A co można powiedzieć na temat siły franka szwajcarskiego czy jena japońskiego (choć ten ostatni zaczął silnie tracić na wartości, począwszy od marca 2022 r., co nie wywołało jednak – jak dotąd – jakiegoś silnego impulsu inflacyjnego)? Tu rzeczywiście możemy mówić o pewnym niedosycie. Z drugiej strony, chcąc lepiej zrozumieć fenomen niskiej inflacji zarówno w Szwajcarii, jak i Japonii, należałoby się wgłębić w specyfikę obu tych gospodarek. A takie wgłębianie nie leżało przecież u podstaw napisania tej książki.
Recenzowana książka – mimo pewnej krytyki – jest naprawdę godna polecenia. Czyta się ją z dużym zainteresowaniem, a każdy czytelnik, interesujący się ekonomią, powinien znaleźć w niej coś ciekawego. A dla wszystkich tych usiłujących lepiej zrozumieć złożoność funkcjonowania mechanizmów transmisji polityki pieniężnej – powinna to być wręcz lektura obowiązkowa. Ci, którzy zdecydują się na przeczytanie książki, z całą pewnością nie będą tego żałować.
Autor wyraża własne opnie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Wzrost inflacji po pandemii spowodował dezorientację wśród decydentów. W naszym artykule przeprowadzamy analizę związku między wzrostem podaży pieniądza a inflacją. Wynika z niej, że siła tego związku zależy od środowiska inflacyjnego: wynosi on jeden do jednego, gdy inflacja jest wysoka, i praktycznie zanika, gdy jest niska. Wyłączając państwa o bardzo wysokiej stopie inflacji, związek, który był wyraźnie widoczny w różnych krajach w okresie wzrostu inflacji w latach 2021 i 2022, stracił później znaczenie statystyczne i gospodarcze.
Brytyjski historyk ekonomii Harold James nie przestaje zadziwiać. Można nawet rzec, że kolejny rok, to kolejna jego książka. Ktoś mógłby zapytać się o to, czy przypadkiem ilość książek pisanych przez Jamesa idzie w parze z ich jakością. Takie obawy mogą nie dziwić, ale są całkowicie bezpodstawne.
W latach 90. XX w. wydawało się, że patent na prowadzenie polityki pieniężnej jest znany. Kraje małe, o otwartej gospodarce i swobodnych przepływach finansowych, powinny zrezygnować z prowadzenia własnej polityki monetarnej i przywiązać kurs swojego pieniądza do zagranicznej waluty dominującej w obrotach handlu zagranicznego. Oczywiście takie rozwiązanie wymagało prowadzenia odpowiedzialnej polityki budżetowej i zaufania rynków finansowych wykluczające raptowny odpływ zagranicznego finansowania.
Ostatni przegląd strategii polityki pieniężnej EBC, po którym przyjęto nową strategię, miał miejsce w 2021 r., tuż przed bezprecedensowym wzrostem inflacji. Po trzech latach i trzech kryzysach staram się w tym artykule ocenić, na ile skutecznie nowa strategia się sprawdziła w warunkach wysokiej inflacji. Nowa formuła celu inflacyjnego pomogła EBC wykonać główne zadanie, czyli opanować inflację w średnim okresie. Biorąc pod uwagę nieustanną ewolucję globalnych warunków, w tym środowiska geopolitycznego, EBC powinien regularnie poddawać rewizji swoją strategię polityki pieniężnej, opierając się na dokładnej analizie czynników kształtujących dynamikę inflacji.
Celem nauki – w tym także ekonomii – jest dążenie do prawdy, niezależnie od opinii. Jednym z takich nieoczywistych i nieczęsto spotykanych twierdzeń jest korzystna zależność między monarchią a stanem gospodarki. Monarchie mogą sprzyjać stabilności i rozwojowi ekonomicznemu, a tak się dzieje za sprawą ich podobieństwa do firm rodzinnych.
Dane wykorzystywane do szkolenia modeli GenAI często są bezkrytycznie pobierane z internetu. Firmy technologiczne nie traktują zbyt serio kwestii pochodzenia danych i licencjonowania. W konsekwencji borykają się z procesami sądowymi wytaczanymi przez twórców o naruszenie prawa własności intelektualnej.
Odporność łańcuchów dostaw została osłabiona w wyniku silnych zaburzeń w światowych obrotach handlowych. Rozwój sztucznej inteligencji może być wsparciem w odbudowie zerwanych powiązań gospodarczych
W ciągu najbliższych pięciu lat powstanie na świecie 170 mln nowych miejsc pracy, a zlikwidowanych zostanie 92 mln. Netto ludzkość wyjdzie zatem na plus, ale i tak będziemy musieli ustąpić trochę miejsca maszynom i nauczyć się nowych umiejętności – wynika z raportu „Przyszłość pracy 2025” Światowego Forum Ekonomicznego.
Fei-Fei Li, profesor Stanford University, dzieli się perspektywą świata, który stworzył sztuczną inteligencję. W książce „Moje światy sztuczne i realne. Jak narodziła się AI najnowszej generacji” stara się odpowiedzieć na kilka pytań dotyczących tego, jak doszło do obecnej sytuacji i jak temu zaradzić?
W globalnej gospodarce 2025 r. zapowiada się jako czas pełen wyzwań i przełomowych zmian. Narastające wojny handlowe, napięcia geopolityczne na Bliskim Wschodzie, deflacja w Chinach, rozwój technologii – to zjawiska, które mogą przekształcić rynki na całym świecie. Eksperci wskazują na kluczowe trendy i zagrożenia, które zdominują przyszły rok.
Rosja przyjęła kolejny „wojenny” budżet na 2025 r. i lata 2026–2027. Wbrew wcześniejszym założeniom sytuacja się nie normalizuje, wydatki rosną w galopującym tempie, a deficyt narasta. Budżet nie jest w stanie wspierać innych sfer życia społeczno-gospodarczego decydujących o przyszłej pozycji Rosji, a jego stan pokazuje wymierne koszty wojny, te bieżące, jak również te, które będą obciążać rosyjską gospodarkę przez następnych wiele lat.
Dla wielu osób praca jest nie tylko źródłem dochodu, ale także źródłem tożsamości i osobistego spełnienia. Wypieranie miejsc pracy przez sztuczną inteligencję może podważyć sens życia, pozostawiając wielu zwolnionych pracowników w poczuciu dewaluacji własnej wartości – ostrzega Daniel Marques w książce „AI and the Lost Work”.
Przykładem jednej z najbardziej udanych transformacji gospodarczych na świecie jest Korea Południowa. Kraj zajmuje wysokie miejsce w globalnych rankingach konkurencyjności i innowacyjności. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne coraz bardziej będą jednak wymuszać zmianę jego modelu wzrostu. Wewnętrzna sytuacja polityczna może to utrudniać.
Ryzyko towarzyszy ludzkości od zawsze. Na świecie średnio ponad 80 tys. osób rocznie ginie na skutek klęsk żywiołowych, dodatkowo dochodzi ryzyko wypadków komunikacyjnych, chorób czy wojen. Jako gatunek jesteśmy narażeni każdego dnia na zdarzenia przypadkowe, mniej lub bardziej od nas zależne.
Kwestia wejścia Polski do strefy euro powraca regularnie. Temat na jakiś czas znika, po czym pojawia się ni z tego ni z owego. Czasami ma to związek z wypowiedziami polityków, wątek ten jest często poruszany przy okazji kampanii wyborczej. Innym razem publikowany jest jakiś sondaż pokazujący społeczne poparcie dla przyjęcia unijnej waluty. W ślad za tym pojawiają się opinie i komentarze o wadach oraz zaletach integracji monetarnej. Zarysowany powyżej schemat trwa nieprzerwanie w zasadzie od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Dlaczego zatem wątpliwości nie zostały rozwiane raz na zawsze, a pytania o euro wciąż są stałym elementem debaty publicznej w Polsce?
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Przełomowym pomysłem ekonomicznym zrywającym z dotychczasowym paradygmatem opieki społecznej okazuje się bezwarunkowy dochód podstawowy. Część osób uznaje go za klucz do pokonania bolączek stechnicyzowanej gospodarki. Zdaniem innych – to idea tyleż kosztowna co utopijna.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Banki centralne w 2023 r. kontynuowały politykę zwiększania rezerw złota. Trend ten trwa nieprzerwanie od globalnego kryzysu finansowego, pod wpływem którego nastąpiła decydująca zmiana nastawienia banków do złota.
Unia Europejska od ponad 20 lat prowadzi z Mercosur rozmowy o umowie handlowej, która pozwoliłaby zbliżyć gospodarczo obydwa regiony. Kolejna kilkuletnia tura rozmów zakończyła się fiaskiem. Na przeszkodzie stoją przede wszystkim aspekty środowiskowo-klimatyczne i dotyczące konkurencyjności wybranych branż. Szanse na wznowienie rozmów jednak istnieją, szczególnie w obecnych uwarunkowaniach geopolitycznych.
