Christine Lagarde, dyrektor zarządzająca MFW (CC BY-NC-ND International Monetary Fund)
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) został stworzony do roli kluczowej instytucji dbającej o zapewnienie stabilności międzynarodowego systemu finansowego, ponieważ Stany Zjednoczone umieściły go w centrum powojennej wizji otwartego i wielostronnego systemu finansowego na świecie.
W swojej historii Fundusz dostosowywał się do zmieniającego się krajobrazu globalnego, aby utrzymać swoje znaczenie dla społeczności międzynarodowej. Było to konieczne zarówno ze względu na zmiany występujące w gospodarce światowej (tj. rozwój rynków finansowych, wzrost skali przepływów na tych rynkach, wzrost znaczenia rynków wschodzących, utworzenie UE i strefy euro), jak i wewnętrzne ograniczenia funkcjonowania Funduszu.
Mimo rys na jego wizerunku związanych z kryzysem azjatyckim pod koniec lat 90. i zarządzaniem kryzysowym w Grecji podczas ostatniego kryzysu finansowego, Fundusz wprowadził z sukcesem wiele wewnętrznych przekształceń, szczególnie w następstwie kryzysu finansowego z 2008 roku.
Obecnie rola MFW w światowym ładzie finansowym znalazła się pod presją ze względu na aktualne uwarunkowania na rynkach finansowych i obawy inwestorów m.in. o sytuację w Turcji i Argentynie oraz eskalację wojny handlowej – co może oznaczać problemy także dla innych gospodarek wschodzących. Uczestnicy rynku mogą się bowiem zastanawiać, czy MFW posiada odpowiednie zasoby, aby sprostać ewentualnym zawirowaniom wynikającym z nagłej zmiany przepływów kapitału na większą skalę.
Z kolei w dłuższej perspektywie otwartym pozostaje też pytanie o to, w jaki sposób MFW będzie wypełniać rolę stabilizatora zakłóceń bilansu płatniczego na globalnym rynku finansowym. W ostatnich latach szczególnie dwa wydarzenia zmieniły obraz tego rynku. Pierwszym z nich jest dynamiczny rozwój Chin, a drugim – rosnąca liczba regionalnych porozumień dotyczących zarządzania kryzysami związanymi z bilansem płatniczym. Te ostatnie opierają się na akumulacji rezerw kilku krajów oraz obejmują dwu- i wielostronne swapy walutowe między bankami centralnymi, a także fundusze ratunkowe ustanowione w strefie euro.
Do tego należy także dodać sposób funkcjonowania i zarządzania MFW. Według obecnej alokacji udziałów Stany Zjednoczone są głównymi udziałowcami Funduszu i zapewniają mu największą ilość zasobów finansowych. Jednocześnie Stany Zjednoczone kontrolują wystarczającą większość głosów, aby mieć prawo weta w odniesieniu do najważniejszych decyzji. W przeszłości było to powodem opóźniania reformy udziałów, która mogłaby sprawić, że głos rynków wschodzących stanie się ważniejszy.
Wśród rynków wschodzących dotyczy to w szczególności Chin. Jeśli tempo wzrostu gospodarczego tego kraju pozostanie wysokie, Chiny będą miały prawo do ubiegania się o największe udziały w MFW, a wraz z nimi prawo weta – w podobnym zakresie, jak USA.
Ważnym do odnotowania czynnikiem jest również niechęć administracji prezydenta Donalda Trumpa do międzynarodowych instytucji finansowych.
Wspomniane kwestie unaoczniają zatem główne uwarunkowania dotyczące funkcjonowania MFW i możliwość jego względnej marginalizacji jako najważniejszego „menedżera” do spraw kryzysowych.
Nic dziwnego, że o reformie MFW dyskutuje się coraz więcej. Najnowszym przykładem jest Geneva Report. IMF Reform: The Unfinished Agenda. Jego autorzy – José De Gregorio, Barry Eichengreen, Takatoshi Ito i Charles Wyplosz przedstawiają rozwiązania dotyczące koniecznych przekształceń wewnętrznych MFW i sposoby jego lepszej współpracy z regionalnymi mechanizmami wsparcia bilansu płatniczego, które mogą zapobiec możliwej marginalizacji Funduszu.
Propozycje ekonomistów w zakresie reformy zarządzania MFW koncentrują się na zapewnieniu zarządzającym większej niezależności od politycznych przedstawicieli państw członkowskich. Obecnie sposób funkcjonowania MFW utrudnia kierownictwu Funduszu podejmowanie decyzji w interesie globalnej stabilności finansowej wbrew życzeniom dużych akcjonariuszy oraz w sprawny i szybki sposób – np. aby nie rozszerzać wyjątkowego dostępu do wsparcia finansowego krajom, których zadłużenie jest niezrównoważone.
W tym kontekście autorzy raportu genewskiego proponują, aby zespół zarządzający MFW był zorganizowany w sposób podobny do tego, który istnieje w głównych bankach centralnych na świecie. Byłby to zespół złożony z dyrektor zarządzającej i jej zastępców, który podejmowałby decyzje operacyjne, w tym decyzje dotyczące programów pomocowych i wypłat. Nie wymagałyby one już zatwierdzenia przez radę dyrektorów składającą się z przedstawicieli krajów członkowskich Funduszu.
Jeśli chodzi o współpracę MFW z regionalnymi porozumieniami finansowymi (Regional Financing Arrangements, RFA), to co prawda Fundusz opracował zestaw zasad, które będą kierować jego relacjami z nimi, ale zdaniem autorów raportu są one niejasne w odniesieniu do kluczowych punktów, w tym koordynacji współpracy. Proponują oni, aby MFW negocjował formalne umowy z obecnymi i przyszłymi RFA oraz rozważył wiążącą procedurę arbitrażową w celu rozstrzygania ewentualnych sporów.
Powyższe propozycje stanowią uzupełnienie innych, istotnych zaleceń dotyczących sposobu, w jaki Fundusz mógłby się zreformować, włączając w to ulepszenie istniejących instrumentów wsparcia i zasad gotowości do działania – np. w postaci uproszczonej procedury kwalifikacyjnej dla krajów o solidnych podstawach gospodarczych.
Dobrą okazją do dyskusji na temat roli i pozycji MFW w międzynarodowym porządku finansowym jest zbliżająca się 75. rocznica jego działalności. Z pewnością te kwestie będą poruszane podczas dorocznego spotkania MFW i Banku Światowego, które odbędzie się 12-14 października (nota bene na Bali, w Indonezji – dwie dekady po kryzysie finansowym w Azji oraz w jednym z krajów, które w tamtym czasie stanowiły wielkie wyzwanie dla MFW).
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
