Wyspecjalizowane banki są mniej podatne na destabilizację

Banki bardziej wyspecjalizowane i banki o ekspozycji sektorowej podobnej do konkurentów w latach 2002-2012 doświadczały mniejszej zmienności i miały mniejszą ekspozycję na ryzyko systemowe. Brak reformy regulacyjnej w tym zakresie po kryzysie mógł przypadkiem okazać się korzystny.
Wyspecjalizowane banki są mniej podatne na destabilizację

Koncentracja aktywów bankowych jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na ryzyko systemowe w bankowości. Według badań Komitetu Bazylejskiego ds. Nadzoru Bankowego z 2004 roku koncentracja kredytów w bankach spowodowała dziewięć spośród trzynastu dużych kryzysów bankowych na świecie w XX wieku (Westernhagen i inni, 2004).

Koncentracja aktywów bankowych w znacznej mierze przyczyniła się również do dwóch głównych kryzysów bankowych, które do tej pory nastąpiły w XXI wieku – jednoczesna nadmierna ekspozycja kilku banków na amerykański rynek kredytów hipotecznych, która wywołała globalny kryzys z lat 2007-2008 (Brunnermeier 2009), oraz ekspozycja na dług państwowy zmagających się z problemami gospodarczymi państw europejskich, która poważnie pogłębiła europejski kryzys z lat 2011-2012 (Acharya i inni, 2015).

Biorąc pod uwagę decydującą rolę koncentracji ryzyka w bankowości, zaskakujące jest, jak mało jest dowodów empirycznych w tym zakresie, chociaż można to tłumaczyć brakiem danych. W naszej niedawnej pracy wprowadzamy nową metodologię pomiaru specjalizacji sektorowej i zróżnicowania sektorowego, odnosząc je do wyników i stabilności banków (Beck i inni,  2017).

Teorie specjalizacji i wydajności banków

Teoria dostarcza nam przeciwstawnych hipotez na temat relacji pomiędzy specjalizacją a wynikami i stabilnością banków. Z jednej strony pogląd oparty na tradycyjnej teorii portfela wskazuje, że dywersyfikacja w dużym stopniu eliminuje wpływ idiosynkratycznych wstrząsów na portfel kredytowy banku (Diamond 1984, Boyd i Prescott 1986). W związku z tym bardziej wyspecjalizowane banki powinny być mniej stabilne i – przynajmniej w perspektywie długoterminowej – mieć gorsze wyniki.

Z drugiej strony specjalizacja (sektorowa) może skutkować mniejszymi zakłóceniami informacyjnymi pomiędzy bankami a kredytobiorcami. Lepsze możliwości monitorowania mogą zapobiec przenoszeniu ryzyka na kredytobiorców, jak opisali to Stiglitz i Weiss (1981). W związku z tym wyższy poziom wiedzy specjalistycznej bardziej wyspecjalizowanych banków może oznaczać niższe ryzyko niewypłacalności wśród kredytobiorców, a także umożliwiać im wcześniejsze wykrywanie spadku kondycji biznesowej kredytobiorcy, pozwalając na ograniczanie ryzyka w odpowiednim czasie – na przykład poprzez żądanie dodatkowego zabezpieczenia (Winton 1999). Ostatecznie prowadzi to do większych (skorygowanych o ryzyko) zysków.

Jednakże koncentracja sektorowa jest istotna nie tylko na poziomie pojedynczego banku, ale również w porównaniu z innymi bankami w systemie, jako że stopień, w jakim banki specjalizują się w tych samych sektorach, może mieć wpływ na ich wyniki i stabilność. W ostatnich dziesięcioleciach system bankowy stawał się coraz bardziej jednorodny i było to tylko częściowo efektem rosnącej konsolidacji (De Nicolo i Kwast 2002). Ten brak różnorodności jest potencjalnie bardziej kosztowny dla społeczeństwa, ponieważ oznacza rosnące prawdopodobieństwo, że podobne instytucje będą miały problemy w tym samym czasie (Wagner 2010). Banki mogą kierować się motywacją ex ante do upodabniania się do siebie poprzez zachowania stadne, co może prowadzić do społecznie niepożądanych efektów (Acharya i Yorulmazer 2007, 2008).

Pomiar specjalizacji sektorowej i zróżnicowania sektorowego

Większość publikacji badających te hipotezy opierała się na danych z rejestru kredytowego dla jednego kraju, co ogranicza zewnętrzną istotność ustaleń. Ponadto koncentracja sektorowa banków występuje nie tylko przez udzielanie kredytów, ale może również być istotnie kształtowana przez wykorzystanie instrumentów pochodnych albo do zabezpieczania pozycji inwestycyjnych zajętych poprzez udzielanie kredytów, albo do tworzenia długich lub krótkich pozycji w poszczególnych sektorach.

W naszej pracy rozwijamy nową metodologię umożliwiającą uzyskanie szerszego obrazu ekspozycji sektorowych. Pozwala to badaczom zidentyfikować strategiczne decyzje podejmowane przez banki w odniesieniu do ich koncentracji sektorowej, a następnie zastosować tę metodologię do próbki 1587 banków w 24 krajach w latach 2002-2012. Opierając się na badaniach na temat funduszy inwestycyjnych, wykorzystujemy w szczególności model oparty na szerszym zestawie czynników i odnosimy stopy zwrotu z akcji banków w danym roku do zwrotów na dziewięciu portfelach sektorowych i zestawu czynników wspólnych. Czynniki te obejmują zwroty z globalnego indeksu rynkowego, krajowego indeksu rynkowego, indeksu sektora finansowego, indeksu nieruchomości i czynniki Famy-Frencha. Sprawdzamy, czy banki były dobrze zdywersyfikowane (co oznacza, że ich zyski były narażone tylko na zestaw czynników wspólnych) i wyspecjalizowane (co oznacza, że ich zwroty wykazywały znaczącą ekspozycję na portfele sektorowe powyżej zestawu czynników wspólnych w modelu).

Specjalizację sektorową banku definiujemy jako procentową zmianę zwrotów z akcji banku, które mogą być dodatkowo wyjaśnione portfelami sektorowymi, ponad zmienność wyjaśnianą zestawem czynników wspólnych. Zróżnicowanie sektorowe banku definiujemy jako odległość euklidesową pomiędzy szacunkową sektorową ekspozycją banku a średnią sektorową ekspozycją wszystkich innych banków w tym samym kraju i roku.

Podczas gdy średnia specjalizacja wynosiła 3,4 proc., jej poziom wahał się od mniej niż 1 proc. do 7,2 proc., co wskazuje na duże zróżnicowanie stopnia, w jakim rynki oceniały, że banki posiadają nadmierną lub niewystarczającą ekspozycję na określone rynki. Należy zauważyć, że to dodatkowe ryzyko sektorowe może być zarówno pozytywne, jak i negatywne, jako że banki mogły tworzyć krótkie pozycje w poszczególnych sektorach przez inwestycje w instrumenty pochodne. Zróżnicowanie wahało się od poziomu 1,1 do 4,5, a średnia wynosiła 1,6.

Wykres obok pokazuje wartość średnią oraz wartość 25. i 75. percentyla dla naszej miary specjalizacji i zróżnicowania dla badanej próbki. Specjalizacja, mierzona na podstawie danych na temat zysków, zmniejszyła się w latach poprzedzających globalny kryzys, później wzrastała aż do 2008 roku, a następnie ponownie się zmniejszyła. Zróżnicowanie podlegało niewielkim zmianom do 2008 roku, kiedy wartość średnia i 75. percentyla nagle wzrosła ponaddwukrotnie, po czym ponownie spadła po 2010 roku.

Oceniamy istotność tych rynkowych miar specjalizacji i zróżnicowania, porównując je z małą zebraną osobiście bazą danych na temat sektorowych ekspozycji kredytowych dla podpróby największych banków uzyskaną z ich rocznych sprawozdań finansowych.

Za pomocą tej podpróby możemy pokazać, że nasze nowe miary sektorowej specjalizacji i zróżnicowania wykazują zarówno statystycznie, jak i ekonomicznie istotne korelacje z miarami, odpowiednio, sektorowej specjalizacji i zróżnicowania opartymi na sprawozdaniach banków. Jesteśmy również w stanie pokazać istotną zmienność tej relacji pomiędzy bankami, w zależności od ich stopnia wykorzystania instrumentów pochodnych (określonego poprzez wielkość pozycji pozabilansowych względem łącznych aktywów) oraz przejrzystości ich sprawozdań finansowych.

Choć nasze szacunki ekspozycji sektorowych niekoniecznie mierzą koncentrację sektorowych portfeli kredytowych banków (jako że nasze szacunkowe ekspozycje mogą również odzwierciedlać ekspozycje nie kredytowe przez posiadane papiery wartościowe lub wykorzystanie instrumentów pochodnych), strategiczne decyzje w zakresie koncentracji wykryte przy pomocy naszej metodologii w znaczący sposób odnoszą się do zaobserwowanej koncentracji w ich portfelach kredytowych.

Specjalizacja sektorowa, wyniki i stabilność banków

Wreszcie, odnosimy te oparte na danych rynkowych wskaźniki do trzech wskaźników określających wyniki i stabilność banków. W szczególności koncentrujemy się na zmienności stopy zwrotu z akcji banków w celu pomiaru zmienności idiosynkratycznej, wartości rynkowej w stosunku do wartości księgowej kapitału własnego w celu pomiaru zysków skorygowanych o ryzyko oraz krańcowego spodziewanego niedoboru kapitału w celu określenia narażenia banku na ryzyko systemowe (Acharya i inni, 2017).

Wykorzystujemy hybrydowy model (Allison 2009, Wooldridge 2010), który pozwala nam na połączenie oceny skutków wewnątrzbankowych (ukazując krótkoterminową zmienność w specjalizacji i zróżnicowaniu oraz ich związek z efektywnością i stabilnością) oraz skutków międzybankowych (ukazując długoterminową relację pomiędzy specjalizacją/zróżnicowaniem a wynikami i stabilnością banków).

Możemy stwierdzić, że:

Banki z bardziej skoncentrowaną ekspozycją sektorową doświadczały mniejszej zmienności w stopach zwrotu z akcji oraz miały mniejszą ekspozycję na ryzyko systemowe. Istnieją również słabe dowody na to, że bardziej wyspecjalizowane banki miały wyższą wartość przedsiębiorstwa. Efekty długoterminowe są znacznie silniejsze niż efekty w krótkim okresie.

Wyniki te są statystycznie i ekonomicznie istotne. W perspektywie długoterminowej wzrost specjalizacji sektorowej o jedno odchylenie standardowe zmniejsza całkowite ryzyko banku o 0,2 odchylenia standardowego oraz zmniejsza narażenie na ryzyko systemowe o 0,32 odchylenia standardowego.

Banki, których ekspozycje sektorowe są podobne do ich odpowiedników w tym samym kraju i tym samym roku, doświadczały mniejszej zmienności i miały mniejszą ekspozycję na ryzyko systemowe. Wynik ten stymulowany był szczególnie przez kryzys w latach 2008 i 2009.

Ustalenia te są zgodne z teoriami koncentrującymi się na korzyściach wynikających z sektorowej specjalizacji w zakresie zmniejszenia idiosynkratycznego i systemowego ryzyka (np. Winton 1999), ale nie z teoriami, które koncentrują się na korzyściach wynikających z dywersyfikacji portfela (jak np. Diamond 1984). Należy zauważyć, że korzyści ze specjalizacji sektorowej polegają przede wszystkim na zmniejszeniu ryzyka, a nie na wzroście wartości. To oznacza, że rynki postrzegają banki bardziej wyspecjalizowane jako mniej ryzykowne, również w czasie wstrząsów systemowych.

Chociaż na pierwszy rzut oka wyniki te nie wydają się być zgodne z teoriami koncentrującymi się na ryzyku związanym z upodobnieniem profilu ekspozycji banków (Acharya i Yorulmazer, 2007 i 2008, Wagner 2010), mogą one w rzeczywistości odzwierciedlać istniejące oczekiwania rynkowe dotyczące ratowania banków w sytuacji, gdy jest „zbyt wiele banków, aby pozwolić im upaść jednocześnie”. Alternatywnie, niekorzystne reakcje rynkowe na banki bardziej zróżnicowane (zwłaszcza podczas wstrząsów systemowych) mogą wynikać z większych asymetrii informacji pomiędzy inwestorami a bankami, które wyglądają zdecydowanie inaczej od konkurentów.

Zbadaliśmy również zróżnicowanie tych relacji w czasie i pomiędzy krajami. Negatywny związek pomiędzy specjalizacją sektorową i zmiennością cen akcji oraz narażeniem na ryzyko systemowe był istotny w całym okresie, choć silniejszy w latach kryzysu. Również pozytywny związek pomiędzy zróżnicowaniem i zmiennością cen akcji nasilił się po kryzysie, podczas gdy pozytywny związek pomiędzy zróżnicowaniem sektorowym i ekspozycją na ryzyko systemowe wzmacniany był w latach kryzysu. Związki pomiędzy specjalizacją sektorową i zróżnicowaniem z jednej strony, a efektywnością banków i ryzykiem z drugiej strony, wykazują zmienność w czasie – ponadto występowały również znaczne różnice w tych związkach pomiędzy poszczególnymi krajami.

Brak reform dotyczących koncentracji może nie stanowić problemu

Fala reform regulacyjnych po światowym kryzysie nie objęła kwestii specjalizacji sektorowej i zróżnicowania sektorowego. Nasze badania sugerują, że mogło to być korzystne, jako że wyniki i stabilność bardziej wyspecjalizowanych banków niekoniecznie zgodne były ze standardowymi teoriami na temat dywersyfikacji portfela.

Z naszych ustaleń wynika, że bardziej wyspecjalizowane banki cechowały się mniejszą zmiennością i mniejszą ekspozycją na ryzyko systemowe. To samo dotyczy banków w tym samym kraju i roku, o ekspozycji sektorowej podobnej do innych banków. W przypadku tych związków odnajdujemy jednak zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi krajami, co uniemożliwia zaprojektowanie uniwersalnych regulacji dotyczących ekspozycji sektorowych.

Thorsten Beck – profesor bankowości i finansów, Cass Business School; Pracownik naukowy, CEPR.

Olivier De Jonghe – profesor nadzwyczajny, Wydział Finansów, Uniwersytet w Tilburgu.

Klaas Mulier – adiunkt w dziedzinie finansów, Uniwersytet w Gandawie.

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w VoxEU.org (tam dostępna jest pełna bibliografia). Tłumaczenie i publikacja za zgodą wydawcy.


Tagi