Zaciekłe dyskusje budzi rola Międzynarodowego Funduszu Walutowego w minionych, systemowych kryzysach bankowych. Wybitni komentatorzy krytykowali fundusz, stawiając tezę, że on sam wywołuje albo potęguje krachy. Są jednak nowe dowody, które świadczą o tym, że programy MFW zmniejszają prawdopodobieństwo załamania się sektora finansowego w przyszłości.
Główna siedziba Międzynarodowego Funduszu Walutowego (fot. MFW)
W ostatniej dekadzie XX w. krytykowano politykę kredytową MFW za to, że państwom korzystającym z pomocy narzuca on rozwiązania gospodarcze ujęte w Konsensusie Waszyngtońskim. Panuje przekonanie, że zwłaszcza programy liberalizacji, prywatyzacji i cięć budżetowych, które MFW nakazał w Meksyku, państwach Azji Południowo-Wschodniej, Rosji i Brazylii w czasie bardzo ostrych kryzysów w latach 90-tych, spowodowały ogromne wypływy kapitału i poważne kryzysy bankowe.
W reakcji na krytykę fundusz w swojej działalności kredytowej postanowił dążyć do utrzymania stabilności sektora usług finansowych i nie dopuszczać do kryzysów płynności. Cele te znowu znalazły się w programie MFW w dramatycznych okolicznościach światowego krachu finansowego z lat 2007–2009 i w późniejszych kryzysach w państwach strefy euro, wywołanych przez zadłużenie publiczne.
Zaangażowanie MFW w pomoc dla jakiegoś państwa może wpływać na prawdopodobieństwo wystąpienia w nim kryzysu bankowego, poprzez kontrastujące z sobą skutki działań funduszu,
Po pierwsze, wsparcie zapewniane przez MFW wiąże się z uruchomieniem zasobów finansowych. Dostępność pieniędzy rośnie, co ma zapobiec kryzysom bankowym, ale może też je wywołać. Zwiększenie przepływów pieniężnych może być efektem bezpośredniej interwencji MFW, czyli kredytów, mających zapewnić utrzymanie płynności systemu gospodarczego otrzymującego wsparcie. Można też mówić o oddziaływaniu tej interwencji jako katalizatora na innych pożyczkodawców instytucjonalnych i prywatnych. Kredyty przyznane przez MFW mogą jednak również doprowadzić do tego, że inwestorzy będą chcieli wyciągnąć pieniądze, korzystając z ograniczonego napływu nowych środków zapewniających płynność, a tym samym spowodują panikę bankową.
Po drugie, interwencja MFW może wpłynąć pozytywnie na stabilność krajowej branży bankowej, ale może jej też zaszkodzić. Dzieje się tak poprzez bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie interwencji na programy reform systemu gospodarczego i finansowego, do których MFW chce doprowadzić przez uzależnienie kredytowania od spełnienia określonych warunków.
Po trzecie, kredytowanie przez MFW może przynieść negatywne skutki uboczne, zwiększające ryzyko kryzysu bankowego wskutek pokusy nadużycia pomocy funduszu zarówno przez państwo, jak i przez jego prywatnych wierzycieli, a także z niewłaściwych komunikatów.
W ostatnim czasie ukazały się analizy empiryczne, w których bada się rolę MFW w procesie rozwiązywania problemu niestabilności finansowej.
Barry Eichengreen, Poonam Gupta i Ashoka Mody wykazują, że w latach następujących po uczestnictwie jakiegoś państwa w programie ustalonym z MFW, mniejsze jest prawdopodobieństwo nagłego wstrzymania przepływów kapitału międzynarodowego. Axel Dreher i Stefanie Walter dochodzą zaś do wniosku, że wdrażanie programu wspieranego przez MFW zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia kryzysu walutowego w przyszłości.
Do odmiennej konkluzji dochodzi Markus Jorra. Dowodzi bowiem, że programy wspierane przez MFW znacznie zwiększają średnie prawdopodobieństwo późniejszej niewypłacalności państwa, ponieważ nie będzie ono w stanie obsłużyć zadłużenia publicznego.
Skupiając się na kryzysie finansowym z lat 2008–2010, Andrea Presbitero i Alberto Zazzaro przedstawiają dowody, że MFW skierował więcej zasobów finansowych do państw, w których kryzys gospodarczy był poważniejszy.
Opublikowana przez nas w ubiegłym roku analiza uzupełnia wyniki tamtych badań. Wykorzystując wielki zbiór informacji dotyczących sytuacji w państwach rozwijających się w latach 1965–2010, szacujemy, jak programy wspierane przez MFW wpłynęły na kryzysy bankowe.
W analizowanym przez nas zbiorze znajdują się dane dotyczące 70 systemowych kryzysów bankowych oraz 455 porozumień z MFW w sprawie kredytowania. Na wykresie poniżej ukazaliśmy dobrze znane przypadki kryzysów bankowych z początku lat 80. i lat 90., a także wydarzenia niedawne, do których doszło po amerykańskim kryzysie wywołanym przez kredyty hipoteczne subprime i w wyniku światowej recesji.
Szczytową działalność MFW obserwujemy w latach kryzysowych. Pomoc finansowa funduszu została utrzymana na wysokim poziomie jeszcze w końcówce lat 90. i na początku tego wieku, chociaż aż do kryzysu finansowego z 2007 r. nie wystąpiły poważne przypadki problemów bankowych. W tym okresie fundusz skupiał uwagę przede wszystkim na reformach i stabilności sektora usług finansowych.
Niewykluczone, że dzięki narzucaniu przez MFW, po kryzysach w państwach azjatyckich z 1997 r., strukturalnych warunków dotyczących regulacji oraz mechanizmów zapewniających stabilność sektora bankowego, zmalało w następnej dekadzie zagrożenie systemowymi kryzysami bankowymi.
Infografika: DG
Na zamieszczonym powyżej wykresie ukazano dodatnią korelację między kryzysami bankowymi, a programami wdrażanymi z pomocą MFW. Gdy jakieś państwo w danym roku zawarło porozumienie z MFW, częstotliwość występowania kryzysu bankowego wynosiła 5 proc. Wskaźnik ten był ponad dwukrotnie wyższy, gdy w danym roku w badanym państwie nie realizowano programu ustalonego z funduszem.
Tej dodatniej korelacji nie można uważać za relację przyczynową. Ponieważ nie jest tak, że to interwencja MFW w jakimś państwie musi prowadzić do niestabilności finansowej. Przyczynowość bowiem może się przedstawiać przeciwnie – to niestabilność spowoduje interwencję.
Rozwiązywanie sytuacji kryzysowej jest głównym zadaniem programów kredytowania przez MFW, prawdopodobieństwo obecności funduszu w jakimś państwie jest więc większe w latach kryzysu lub tuż przed jego wybuchem, kiedy rząd może wystąpić do MFW o pomoc techniczną i finansową. Aby ustalić kierunek relacji przyczynowej między interwencjami MFW a kryzysami bankowymi, stosujemy metodę zmiennych instrumentalnych.
Nasza zasadnicza konkluzja, po uwzględnieniu typowych determinant kryzysów bankowych, sprowadza się do stwierdzenia, że znacznie mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia kryzysu bankowego w przyszłości w państwach, które wcześniej zaciągały pożyczki w MFW. Wykazujemy, że ujemna korelacja między interwencjami MFW a prawdopodobieństwem kryzysu bankowego jest znaczna dopiero powyżej pewnej progowej wielkości kredytu.
Przekonujemy się również, że interwencje funduszu przyczyniają się do zmniejszenia liczby kryzysów bankowych znacznie częściej w tych państwach, które spełniają warunki zawarte w porozumieniach z MFW w sprawie kredytów. Obserwujemy ponadto, że pozytywny wpływ funduszu na stabilność sektora bankowego w kraju korzystającym z pomocy zależy od tego, czy funkcjonuje w nim solidna struktura instytucjonalna.
Ze względu na trwający proces reformowania MFW należy, z perspektywy programów politycznych, zadać pytanie o powiązania między interwencjami MFW, propagowaniem reform systemów finansowych, liberalizacją i międzynarodowymi przepływami kapitałowymi a stabilnością sektora bankowego. Wyniki naszych badań zgadzają się z konstatacją, że interwencje funduszu pozytywnie wpływają na stabilność sektora finansowego poprzez bezpośrednie zapewnienie płynności. Nasze obserwacje prowadzą także do wniosku, że rola MFW, polegająca na udaremnianiu kryzysów, wiąże się z programami polityki makroekonomicznej i reformami systemów finansowych, które są warunkiem uruchomienia linii kredytowych.
Konieczne są jednak dalsze badania. W przyszłych analizach należy się skupić na zbadaniu, w jakim stopniu MFW oddziałuje na głębokość i koszty kryzysów bankowych, a także trzeba ustalić precyzyjniej, jakie mechanizmy powodują, że obecność MFW wpływa na stabilność finansową.
Luca Papi jest profesorem ekonomii, wykłada na Università Politecnica delle Marche (politechnika w Ankonie)
Andrea Presbitero wykłada na Wydziale Ekonomii Università Politecnica delle Marche
Alberto Zazzaro jest profesorem ekonomii wykładającym na Università Politecnica delle Marche oraz członkiem założycielem ośrodka Money & Finance Research (MoFiR)
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
