(CC BY-SA 401K)
Jarosław Kantorowicz, współpracownik FOR, dokonał przeglądu reguł fiskalnych czyli zasad, jakimi w długim terminie ma rządzić się polityka budżetowa państw. Wyróżnia się cztery główne kategorie reguł fiskalnych: reguły zrównoważonego budżetu, maksymalnego długu publicznego, reguły wydatkowe oraz reguły dochodowe.
Reguła zrównoważonego budżetu może być zdefiniowana w rozmaity sposób – przez proste saldo dochodów i wydatków budżetu, przez saldo dochodów i wydatków budżetu innych niż koszty obsługi długu publicznego (czyli przez saldo pierwotne), przez saldo wieloletnie obejmujące cały jeden cykl koniunkturalny (ta reguła pozwala więc na deficyty w recesji, jeśli w czasie koniunktury gromadzone są nadwyżki budżetowe) oraz złotą regułę czyli saldo dochodów i wydatków nie uwzględniających inwestycji.
Reguły wydatkowe określają względny (najczęściej jako proc. PKB) lub absolutny poziom lub przyrost wydatków. Analogicznie reguła dochodowa ustala minimalne lub maksymalne poziomy dochodów państwa.
Reguły fiskalne mogą, ale nie muszą być zapisane w prawie. Żeby były skuteczne – muszą być wiarygodne. W takim wypadku pozwalają na utrzymanie zadłużenia publicznego na niskim poziomie (Estonia, Chile), a nawet na systematyczne obniżanie poziomu zadłużenia (Szwecja, Szwajcaria).
Zwiększeniu wiarygodności reguły fiskalnej sprzyja kilka czynników.
1. Reguły powinny elastycznie odpowiadać na szoki gospodarcze. Zbyt restrykcyjne reguły mogą powodować procykliczność w polityce fiskalnej.
2. Reguły powinny obejmować cały sektor finansów publicznych. Zmniejsza to szanse, że rząd zacznie przerzucać wydatki pomiędzy podsektorami tak, by formalnie nie złamać reguły fiskalnej.
3. Zapisanie reguł fiskalnych w prawie o możliwie najwyższej randze, zwłaszcza w konstytucji. Niedopełnienie reguły fiskalnej zapisanej w ustawie zasadniczej jest działaniem niekonstytucyjnym, a przez to powoduje większy rozgłos i pociąga za sobą surowsze konsekwencje polityczne.
4. Reguły powinny mieć relatywnie prostą konstrukcję, tak by mechanizm ich działania był zrozumiały dla szerokiej opinii publicznej.
5. Wiarygodność reguł wzmacnia prawne zdefiniowanie odstępstw od nich (tzw. klauzul wyjścia), na przykład w razie wyjątkowo ostrej recesji. Ważny jest również efektywny monitoring reguł oraz sprawne procedury egzekucyjne, uruchamiane na skutek naruszenia reguł.
Analiza niestety nie odpowiada na najważniejsze pytanie – w jaki sposób rodzi się poparcie polityczne dla dyscypliny budżetowej? Co sprawia, że politycy zmieniają horyzont i zamiast przekupywać wyborców większymi wydatkami na parę miesięcy przed głosowaniem, patrzą na przyszłość kraju w długim terminie?
W raporcie omówione są teorie dlaczego rządy mają tendencję do zadłużania się. Wszystkie w ten czy inny sposób odwołują się do oportunizmu rządzących, którzy „wiedzą co trzeba zrobić, ale nie wiedzą jak po tym wygrać wybory?”
Jak wobec tego wytłumaczyć przytoczony w raporcie fakt, że reguły fiskalne w Szwajcarii zostały wprowadzone i wpisane do konstytucji w wyniku referendum, z 85 proc. głosów za?
Jarosław Kantorowicz, „Reguły fiskalne – co działa?” FOR 2012
