Największe kraje powinny zająć się problemem zadłużenia
Wspólnym problemem dla przywódców wszystkich krajów G7 jest niemożliwy do utrzymania na wodzy wzrost zadłużenia publicznego państw rozwiniętych. Jeśli nie uda się zaradzić tej eksplozji zadłużania się rządów, będzie to miało szkodliwy wpływ na gospodarkę globalną i na obciążone długiem kraje.
Martin Feldstein
Problem jest poważny, i niemal wszędzie jeszcze się pogarsza. Amerykańskie Biuro Budżetowe Kongresu szacuje, że w minionej dekadzie dług federalny USA podwoił się (z 36 do 74 proc. PKB). Przewiduje ono również, że za dziesięć lat dług ten wzrośnie do 86 proc. PKB – i to przy założeniu, że warunki ekonomiczne będą korzystne i że nie pojawią się żadne nowe programy zwiększające wydatki czy obniżające dochody. Jeszcze bardziej niepokojące jest, iż BBK przewiduje, że w następnej dekadzie podwoi się relacja deficytu budżetowego do PKB. Sięgnie on 4,9 proc. PKB rocznie, co oznacza, że dług znajdzie się na ścieżce, prowadzącej do przekroczenia 100 proc, PKB.
Jeszcze gorsza jest sytuacja w Japonii, gdzie zadłużenie brutto wynosi ponad 200 proc. PKB. Obecny poziom deficytu budżetowego (6 proc. PKB) sugeruje, że jeśli nie zacznie się działać, wskaźnik zadłużenia będzie nadal gwałtownie rósł.
W krajach strefy euro warunki są zróżnicowane. Jednak trzy (z czterech) największych gospodarek Unii Europejskiej – Francja, Włochy i Wielka Brytania – mają duże zadłużenie i duży deficyt roczny, co sugeruje, że w przyszłości ich wskaźnik zadłużenia będzie jeszcze wyższy.
Rosnący poziom zadłużenia publicznego pochłania środki, które w innej sytuacji byłyby dostępne na finansowanie podnoszących wydajność inwestycji biznesowych. Teraz firmy się boją, że rosnący w kolejnych latach deficyt doprowadzi do podwyżek podatków, to zaś jeszcze bardziej zniechęci do inwestowania.
To perspektywa niepokojąca dla wszystkich. Gdy rosną stopy procentowe – co na pewno musi nastąpić – koszt obsługi długu będzie wymagać podwyższenia podatków, co zaszkodzi motywacjom ekonomicznym i osłabi aktywność gospodarczą. Poza tym utrzymywanie dużego deficytu ogranicza zdolność rządu do zwiększania wydatków wówczas, gdy pojawia się spowolnienie gospodarcze czy zagrożenie bezpieczeństwa narodowego.
Obniżenie deficytu to oczywiście zadanie organów odpowiedzialnych za wpływy podatkowe i wydatki publiczne: rządów i prawodawców. Pewną rolę odgrywają tu również banki centralne, które wpływają na tę kwestę w dwojaki sposób. Prowadzona w krajach rozwiniętych polityka niskich stóp procentowych obniża bieżącą wielkość deficytu budżetowego,. Dzieje się to jednak kosztem zmniejszania nacisku na przywódców politycznych, żeby zajęli się przyszłym deficytem oraz zachęcaniem wyborców, by opowiadali się za kolejnymi programami wydatkowymi i większymi cięciami podatków. Banki centralne mogą tu pomóc poprzez wyraźną deklarację, że stopy procentowe w przyszłości znacznie wzrosną, co oznacza, że zaciąganie długów – i rolowanie dotychczasowych – będzie dla rządów kosztowniejsze.
Obniżenie deficytu rocznego wymaga albo zwiększenia wpływów podatkowych albo zmniejszenia wydatków. Podnoszenie krańcowych stawek podatkowych jest zarówno niepopularne politycznie jak i szkodliwe gospodarczo. W Stanach Zjednoczonych jest możliwość zwiększenia wpływów bez podwyższania stawek podatkowych. Może to się odbywać za pomocą ograniczenia tak zwanych preferencji podatkowych – czyli pewnych rodzajów wydatków, które są wbudowane w system podatkowy i nie podlegają zatwierdzaniu co roku przez Kongres. Na przykład Amerykanin, który kupuje samochód elektryczny, otrzymuje 7 tys. dol. ulgi podatkowej. Preferencje podatkowe na większą skalę obejmują w USA odliczenie rat kredytu mieszkaniowego oraz wyłączanie z dochodu do opodatkowania płaconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Zlikwidowanie jakiejkolwiek z tych głównych preferencji podatkowych mogłoby być politycznie niemożliwe. Ograniczenie kwoty, o jaką podatnik może zmniejszyć swoje zobowiązanie z tytułu preferencji podatkowych, mogłoby jednak przynieść znaczne wpływy. Robię więc co mogę, żeby moich republikańskich przyjaciół w Kongresie przekonać, że ograniczenie strat z tytułu preferencji podatkowych to tak naprawdę sposób obniżenia wydatków rządowych – mimo, że to zmniejszenie deficytu pojawia się po dochodowej stronie budżetu.
Dobra wiadomość jest taka, że stosunkowo niewielkie zmniejszenie deficytu rocznego może wprowadzić gospodarkę na ścieżkę wiodącą do znacznie mniejszego wskaźnika długu w relacji do PKB. W przypadku Stanów Zjednoczonych obniżenie deficytu z przewidywanych 4,9 do 3 proc. PKB spowodowałoby spadek wskaźnika zadłużenia w pobliże 60 proc.
Ta sama prawidłowość działa wszędzie. Stosunek długu do PKB odpowiada w długim okresie relacji wskaźnika deficytu budżetowego do tempa wzrostu nominalnego PKB. Przy wzroście nominalnego PKB o 4 proc. rocznie deficyt na poziomie 2 proc. PKB oznaczałby, że długookresowy wskaźnik zadłużenia spada do 50 proc. I taki właśnie powinien być cel, do którego zmierzają wszystkie kraje G7.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
W okresie popandemicznym wydatki federalne w USA poszybowały w górę, tak że dług publiczny wzrósł do poziomu nienotowanego od czasów II wojny światowej. Stosunek długu Stanów Zjednoczonych do PKB należy do najwyższych w krajach rozwiniętych, ustępując jedynie Japonii, Grecji i Włochom.
Choć korzystanie z rajów podatkowych to głównie domena firm międzynarodowych, jednak pierwszymi ich beneficjentami byli koloniści oraz zamożni arystokraci i elity wielu państw.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Głównym tematem tegorocznego sympozjum w Jackson Hole, organizowanego przez Bank Rezerwy Federalnej w Kansas City, była sytuacja i aktualne trendy na rynku pracy. Nie zabrakło tam również innych tematów, w tym prezentacji dotyczącej reguły Taylora, z której można się było dowiedzieć, dlaczego trudno jest opisywać i intepretować politykę pieniężną za pomocą prostych matematycznych formuł.
Rezerwa Federalna Stanów Zjednoczonych (Fed) dokonała w ostatnim czasie kolejnego przeglądu swojej strategii polityki pieniężnej. W nowym dokumencie strategicznym potwierdzono główne założenia dotychczasowego podejścia Fed do prowadzenia polityki pieniężnej.
Autonomiczna sztuczna inteligencja w ciągu kilku lat zrewolucjonizuje wiele biznesów i branż, zmieni łańcuchy wartości firm i strukturę zatrudnienia. Nie powinna jednak być pozostawiona bez nadzoru.
Pomimo wyzwań gospodarczych i społecznych, coraz dłuższe życie otwiera również nowe możliwości ekonomiczne, które mogą przekształcić starzenie się społeczeństw z obciążenia w źródło wzrostu i rozwoju.
Kraj byłego bloku wschodniego, który – podobnie jak my – zaczął dynamicznie się rozwijać po upadku komunizmu to Rumunia. Dziś ma apetyt na znacznie więcej, ale czy wystarczy jej sił i ambicji, by sięgnąć po więcej?
Podczas pandemii inflacja CPI w ujęciu rocznym w Stanach Zjednoczonych gwałtownie wzrosła, osiągając w czerwcu 2022 r. maksimum na poziomie 9 proc. W artykule przekonujemy, że ten wzrost inflacji można wyjaśnić w ramach metodologicznych, w których inflacja zależy od trzech czynników: długoterminowych oczekiwań, stopnia zacieśnienia rynku pracy mierzonego stosunkiem wakatów do bezrobocia oraz dużych zmian cen względnych w poszczególnych branżach, np. sektorze energetycznym i motoryzacyjnym.
Im dłużej europejskie rządy będą inwestowały w obronność, tym większe są szanse na znaczny wzrost innowacyjności i w długim horyzoncie czasowym na Starym Kontynencie zobaczymy efekt spin-off, czyli transferu technologii z sektora defence do sektorów cywilnych – uważa prof. Hubertus Bardt, dyrektor zarządzający IW Köln.
Swobodny dostęp do zdrowej i relatywnie taniej żywności wciąż nie jest czymś powszechnym w skali globu, i wymaga interdyscyplinarnego podejścia, współpracy państw i firm z organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnienia odpowiedniego finansowania przedsiębiorstwom z branży rolnej – przekonują autorzy monografii „Współczesne wyzwania bezpieczeństwa żywnościowego”.
Pracownicy tracą pracę bezpowrotnie. Klienci zostają bez usług, na których polegali przez lata. Drużyny sportowe tracą sponsorów, a społeczności swoje instytucje, które były ich opoką. Wygrywa tylko private equity. Taki krajobraz USA maluje Megan Greenwell w książce „Bad Company”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
