Osłabienie złotego to ryzyko wzrostu długu publicznego i inflacji. Deprecjacja tym razem mogłaby nie wesprzeć gospodarki poprzez wzrost eksportu, bo popyt z zagranicy słabnie i nie ma impulsów, które mogłyby go wzmocnić. Co gorsza, niekorzystny kurs złotego mógłby dodatkowo osłabić krajową konsumpcję. Jest szansa, że złoty przestanie tracić.
(CC BY-NC-ND Patrick Haney)
Ta szansa, to porozumienie Europejskiego Banku Centralnego i amerykańskiego Fed w sprawie wspierania płynności europejskich banków. Fed ma udzielać pożyczek bankom ze Starego Kontynentu.
Ogłoszone w czwartek porozumienie bardzo poprawiło nastroje inwestorów, bo oznacza, że dwa największe banki centralne świata będą koordynować swoje działania w walce z kryzysem. To stwarza duża szansę na szybsze wyjście z kłopotów. Efekt? Cena uncji złota spadła w ciągu kilkunastu minut o ponad procent. W górę poszły indeksy najważniejszych europejskich giełd. Większy apetyt na ryzyko wśród inwestorów spowodował, że WIG-20 na półtorej godziny przed końcem czwartkowej sesji rósł o prawie 4 proc. No i umocnił się złoty: wobec euro o 1,7 proc., względem franka szwajcarskiego o niemal 2 proc.
Umocnienie złotego zapewne sprawiło, że urzędnicy Ministerstwa Finansów odetchnęli z ulgą. MF nie przypadkowo zdecydowało się na wymianę w tym roku euro pozyskiwanych z Unii Europejskiej bezpośrednio na rynku, a nie za pośrednictwem NBP. Słaby złoty to dla resortu zjawisko szczególnie niepożądane. Chodzi o złotową wycenę zagranicznej części długu publicznego.
Słaby złoty straszy długiem
Dług dziś balansuje niebezpiecznie blisko tzw. drugiego progu ostrożnościowego, czyli poziomu 55 proc. PKB. Ostatnio minister finansów Jacek Rostowski ocenił, że wielkość długu, to obecnie około 53 proc. PKB. Wycena zagranicznej części zadłużenia – a stanowi ona ponad jedną czwartą długu publicznego ogółem – może mieć więc kluczowe znaczenie dla polityki fiskalnej w następnych latach. Według wyliczeń ekonomistów CitiHandlowego progiem bólu w tym przypadku jest kursu 4,60 – 4,80 zł za euro. Przy takim poziomie prawdopodobieństwo pęknięcia drugiego progu ostrożnościowego znacznie rośnie.
Co oznaczałoby przekroczenie progu? Budżet na 2013 rok musiałby być zbilansowany. To przesunięcie wynikałoby z tego, że oficjalną informację na temat wielkości długu w 2011 roku GUS przedstawi wiosną 2012 roku, gdy budżet na rok przyszły będzie już uchwalony. Cięcie wydatków, ograniczenie waloryzacji świadczeń społecznych – np. emerytur – czy zero podwyżek plac w sferze budżetowej to tylko niektóre działania, jakie rząd będzie musiał podjąć. Tak drastyczne dostosowanie w sferze fiskalnej miałoby bardzo złe skutki dla gospodarki. Przede wszystkim oznaczałoby ograniczenie konsumpcji, która jest jednym z głównych motorów wzrostu gospodarczego.
I dlatego MF najprawdopodobniej zbiera siły na koniec roku, by skutecznie wzmocnić złotego. Do wyliczeń brany jest kurs z 31 grudnia – zapewne przed tą datą Bank Gospodarstwa Krajowego, główne narzędzie MF w walce ze słabym złotym – będzie bardzo aktywny na rynku.
– Wart podkreślenia jest fakt, że bardzo dużą część płatności unijnych, jak co roku, rozlicza się w czwartym kwartale. W związku z tym należy się spodziewać nasilenia obecności BGK na rynku do końca roku” – mówił ostatnio PAP wiceminister finansów Dominik Radziwiłł.
BGK ma już to przećwiczone – dilerzy walutowi informowali w grudniu ubiegłego roku, że bank sprzedaje euro, by umocnić polską walutę. I był w tym raczej skuteczny, skoro jeszcze na początku grudnia za euro płacono około 4,02 zł, a na koniec miesiąca już niewiele ponad 3,96 zł.
Kredyt droższy w obsłudze
Jednak i bez spowodowania gwałtownych cięć w budżecie słaby złoty mógłby wyhamować konsumpcję. Im kurs złotego niższy, tym wydatki gospodarstw domowych na obsługę kredytów walutowych większe. A to oznacza mniejszy dochód rozporządzalny w tych gospodarstwach. Według rożnych szacunków problem może dotyczyć 600 – 700 tysięcy kredytobiorców. Mieszkaniowe kredyty walutowe są obecnie warte prawie 190 mld zł, ponad półtora raza więcej niż kredyty złotowe. Co prawda ekonomiści na razie uspokajają, że osłabienie złotego musiałoby być długotrwale, by przełożyć się negatywnie na skalę konsumpcji, jednak tak naprawdę nikt nie wie, jak długo jeszcze utrzymywać się będzie niepewność na rynkach finansowych. Na razie analitycy szacują, że tylko drogi frank może spowodować spadek tempa wzrostu konsumpcji o 0,1 – 0,4 pkt proc.
Teoretycznie problem drogiego kredytu walutowego nie jest powszechny. Taki kredyt ma niespełna 5 proc. gospodarstw domowych (ich łączna liczba to około 14 mln). Jednak akurat ten typ produktu banki oferowały stosunkowo dobrze sytuowanym rodzinom, u których skłonność do konsumpcji była największa.
Słaby złoty może też oznaczać kłopoty dla osób zadłużonych w krajowej walucie. Deprecjacja może się bowiem przekładać na wzrost cen towarów z importu. Tymczasem wiele branż polskiego przemysłu sprowadza z zagranicy prefabrykaty, z których dopiero w drugim etapie powstaje gotowy produkt. Rykoszetem dostałyby też niektóre branże usługowe – głównie turystyka. To wszystko oznaczałoby zaś wzrost cen, czyli wyższą inflację. Największym impulsem proinflacyjnym związanym ze słabym złotym byłyby wyższe ceny paliw. Co prawda bezpośrednio paliwa mają drugorzędny wpływ na inflację – ich udział w koszyku inflacyjnym to ledwie 9,1 proc. – jednak mogą wywołać tzw. efekty wtórne. Droższy transport z czasem może przełożyć się na przykład na wzrost cen żywności – a w inflacji mają już prawie 25-proc. udział. Ta inflacyjna niepewność będzie skutecznie powstrzymywać Radę Polityki Pieniężnej przed obniżkami stóp procentowych. A to oznacza utrzymywanie się stosunkowo wysokich kosztów obsługi kredytów złotowych.
No i na koniec – deprecjacja, zwłaszcza w ostatnich miesiącach roku, mogłaby negatywnie wpłynąć na tzw. oczekiwania inflacyjne gospodarstw domowych. Taki może być skutek droższej żywności z importu, co będzie szczególnie zauważalne w okresie przedświątecznym. Im większe przekonanie u konsumentów, że ceny mogą być wysokie, tym większe ryzyko ograniczania wydatków na towary nie-pierwszej potrzeby i zwiększania nacisku na wzrost płac.
Eksport w górę?
Oczywiście słaby złoty nie jest samym złem. To czynnik, który poprawia wyniki eksporterów, i pomaga im konkurować ceną na zagranicznych rynkach. W efekcie eksport rośnie, a w drugiej kolejności rośnie całe PKB.
Sęk w tym, że taka struktura wzrostu gospodarczego niewiele daje z punktu widzenia finansów publicznych. Co prawda firma-eksport może i zapłaci wyższy CIT od większych dochodów, ale już VAT od sprzedaży za granicę fiskus nie zobaczy. To VAT jest głównym źródłem dochodów budżetu. Jak to działa mogliśmy obserwować w 2009 roku: Polska była zieloną wyspą na oceanie recesji, ale budżet trzeszczał w szwach na tyle mocno, że w końcu trzeba go było znowelizować zwiększając limit deficytu.
Na dodatek mechanizm słaby złoty-większy eksport też wcale nie musi zadziałać. Na początku kryzysu rządy krajów Europy Zachodniej pompowały w swoje gospodarki pieniądze, by rozruszać konsumpcję. Przykład: dopłaty do sprzedaży samochodów w Niemczech. Polska gospodarka przez jakiś czas jechała na gapę korzystając ze stymulowania fiskalnego u sąsiadów zza Odry.
Dziś sytuacja jest inna. Europa pogrążona jest w kryzysie zadłużenia i nikt nawet nie myśli o fiskalnym stymulowaniu gospodarki. Bez popytu zza granicy samo osłabienie złotego może nie wystarczyć, by rozruszać eksport. Skutki spadku popytu zresztą już widać – w lipcu dynamika eksportu spadła do 5,5 proc. w skali roku. Jeszcze w czerwcu było to ponad 11 proc.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Przypadające w 2024 r. stulecie odrodzenia złotego to niewątpliwie wydarzenie o istotnym wymiarze symbolicznym. Uzmysławia nam jak głęboko w polskiej tradycji zakorzeniona jest nasza waluta. W momencie wejścia w życie reform Władysława Grabskiego, ówcześnie żyjący Polacy bez wahania mogli stwierdzić, że złoty to jednostka monetarna, która od wielu wieków była związana z dziejami Polski.
W ciągu ostatnich 200 lat bankowość centralna przeszła poważną ewolucję, zmieniały się jej zadania oraz reguły polityki pieniężnej. Tekst pokazuje z tej perspektywy dwa banki centralne: Bank Polski (1828–1866) oraz Bank Polski SA (1924–1939). Akcent położono na okoliczności ich powstania oraz intencje i oczekiwania projektodawców, które zdeterminowały statutowy zakres ich uprawnień. Pokazano trudne wybory odnośnie do priorytetów i gradacji celów, przed jakimi stawiała je rzeczywistość gospodarcza. Okoliczności te skłaniały do pytań o właściwe cele i zasady funkcjonowania banków centralnych, tworzyły przestrzeń dla ścierania się koncepcji swoistego bankowego wariabilizmu i statyzmu.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
W połowie maja najnowsza odsłona trwającego wiele lat handlowego sporu amerykańsko-chińskiego przygasła, choć konflikt będzie się tlił. Wszystko paradoksalnie za sprawą bomby informacyjnej, którą rzucił w media społecznościowe Donald Trump. Stany Zjednoczone postanowiły nałożyć gigantyczne – na poziomie 145% – cła na towary importowane z Państwa Środka. A ponieważ akcja wywołuje reakcję, Chiny nie pozostały dłużne i podwyższyły stawki chroniące własny rynek do poziomu 125%. Brzmi jak dobry news, ale to ślepa uliczka.
Trudno znaleźć na gospodarczej mapie świata państwo, które nie miałoby jakiegoś długu. Istnieją jednak takie, które są zadłużone bardziej i takie, których dług jest mniejszy. Szczególne miejsce na tej liście zajmuje Japonia. Na czym polega fenomen Kraju Kwitnącej Wiśni, jeśli chodzi o zadłużenie i dlaczego jest to ciekawe zjawisko dla analizy ekonomicznej?
Pomimo wyzwań gospodarczych i społecznych, coraz dłuższe życie otwiera również nowe możliwości ekonomiczne, które mogą przekształcić starzenie się społeczeństw z obciążenia w źródło wzrostu i rozwoju.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Kraj byłego bloku wschodniego, który – podobnie jak my – zaczął dynamicznie się rozwijać po upadku komunizmu to Rumunia. Dziś ma apetyt na znacznie więcej, ale czy wystarczy jej sił i ambicji, by sięgnąć po więcej?
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
