Stany Zjednoczone potrzebują nowej polityki w celu podniesienia stopy oszczędności gospodarstw domowych. Ich poziom spadał od 1980 r. Porównywalna średnia stopa oszczędności w ostatniej dekadzie wynosiła średnio 5,5 proc., a obecnie sięga zaledwie poziomu 3,4 proc.
Prof. Martin Feldstein (Fot. PS)
Od 1960 r. do 1980 r. stopa oszczędności gospodarstw domowych w USA utrzymywała się w przedziale 10-13 proc. dochodów po opodatkowaniu, zapewniając w ten sposób odpowiednie środki na inwestycje w aktywa trwałe. Od tego czasu poziom oszczędności gospodarstw domowych gwałtownie spadł. Porównywalna średnia stopa oszczędności w ostatniej dekadzie wynosiła średnio 5,5 proc., a obecnie sięga zaledwie poziomu 3,4 proc.
Przyczyna tego spadku nie jest do końca jasna. Jednym z prawdopodobnych wyjaśnień jest to, że członkowie gospodarstw domowych będący w wieku produkcyjnym mogą nie odczuwać już potrzeby oszczędzania na czas emerytury z powodu wyższego poziomu zaufania do programu emerytalnego Social Security. Chociaż program Social Security został stworzony w latach trzydziestych XX wieku, jeszcze w latach 60. i 70. powszechna była obawa, że program ten nie przetrwa z powodu konserwatywnej opozycji. Kiedy jednak w 1982 roku programowi Social Security miało zabraknąć funduszy, został on uratowany przez bardzo konserwatywnego prezydenta Ronalda Reagana. Po tym wydarzeniu zasadne stało się założenie, że świadczenia z systemu Social Security będą nadal dostępne w przyszłości. Oszczędzanie pieniędzy na cele opieki medycznej na starość również nie było konieczne dzięki programom Medicare i Medicaid.
Niezależnie od przyczyn obecnej niskiej stopy oszczędności gospodarstw domowych, stanowi ona poważny problem, który wymaga podjęcia działań politycznych. Na szczęście podejście amerykańskiego Kongresu do tej kwestii zmieniało się z biegiem czasu. W pierwszych latach po II wojnie światowej, kiedy wciąż żywe było wspomnienie Wielkiego Kryzysu, keynesowski lęk przed załamaniem gospodarczym sprawiał, że politycy popierali spadek stopy oszczędności. Wierzono wówczas, że niższa stopa oszczędności oznaczać będzie większe wydatki konsumpcyjne, a tym samym większy popyt i wyższe zatrudnienie. Ale gdy decydenci polityczni zdali sobie sprawę, że wysoki poziom oszczędności oznacza w rzeczywistości więcej inwestycji i szybszy wzrost gospodarczy Kongres przyjął przepisy mające na celu zachęcanie ludzi do zwiększenia poziomu oszczędności osobistych.
Najważniejszym takim działaniem było stworzenie tzw. kont 401(k), które umożliwiają pracodawcom wpłacanie środków na konta emerytalne dla swoich pracowników. Plany 401(k) są sponsorowane przez pracodawców i zarządzane przez pracodawców. Kongres stworzył także tzw. Indywidualne Konta Emerytalne (Individual Retirement Accounts – IRA), również objęte preferencyjnym opodatkowaniem, które obecnie pozwalają osobom fizycznym odłożyć do 5500 dolarów rocznie i zarządzać swoim kontem IRA w dowolny sposób. Składki na IRA, do pewnego limitu, mogą zostać odliczone od dochodu podlegającego opodatkowaniu, a stopy zwrotu z inwestycji w IRA nie podlegają opodatkowaniu aż do momentu wycofania funduszy. W związku z tym zarówno konta 401(k) jak i konta IRA zapewniają wyższe rzeczywiste stopy zwrotu po opodatkowaniu, wzmacniając tym samym motywację do oszczędzania.
Chociaż oba te programy skutecznie zachęciły ludzi do większego oszczędzania, w ostatecznym rozrachunku ogólny wskaźnik oszczędności nadal pozostaje bardzo niski. Jednym z powodów jest to, że miliony małych firm nie stworzyły planów 401(k) z powodu wysokiego kosztu ich utworzenia i zarządzania nimi. Ponadto firmy nie były skłonne do zmuszania pracowników – którzy są świadomi, że odkładane fundusze nie będą dla nich dostępne, dopóki nie osiągną oni wieku emerytalnego – do obniżania swoich dochodów poprzez wpłacanie części zarobków na te konta.
Kongres proponuje obecnie zmianę zasad w celu ominięcia tych problemów. Małe firmy mogłyby wraz z innymi ustanawiać wspólne plany 401(k), dzięki czemu obniżone zostaną koszty administracyjne. Do tego rząd przydzielałby małym firmom dotację na pokrycie kosztów ustanowienia nowego planu.
Być może ważniejszym rozwiązaniem byłoby zapewnienie małym firmom możliwości tworzenia tzw. planów z automatyczną rejestracją, które, jak pokazuje doświadczenie, są bardzo skuteczną metodą skłaniania pracowników do przystąpienia do planów i do utrzymywania oszczędności w planach 401(k). W tym scenariuszu pracownicy są automatycznie rejestrowani do planu 401(k) przy założeniu, że mogą oni wypłacić zgromadzone środki, kiedy zechcą – to znaczy, nie czekając aż osiągną wiek emerytalny.
Dlaczego automatyczna rejestracja jest tak ważna? Gdy nowym pracownikom oferowana jest możliwość deponowania 5 proc. ich wynagrodzenia na koncie 401(k), stosunkowo niewielka część z nich decyduje się na udział w takim planie. Jednak jeśli ci sami pracownicy usłyszą, że firma automatycznie zarejestruje ich w planie 401(k) z taką samą obniżką wynagrodzenia o 5 proc. i że będą mogli wycofać te fundusze według własnego uznania, większość z nich akceptuje obniżkę wynagrodzenia i nie wypłaca środków. (>>więcej)
Nie jest pewne, czy takie ustawodawstwo zostanie przyjęte w obecnym Kongresie. Jasne jest jednak, że obecna stopa oszczędności gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych jest zbyt niska i że potrzebne są tego rodzaju zmiany legislacyjne, aby zacząć przywracać ją do wcześniejszego poziomu.
Martin Feldstein – profesor ekonomii na Uniwersytecie Harvarda, emerytowany prezes Narodowego Biura Badań Ekonomicznych, w latach 1982-1984 był przewodniczącym Zespołu Doradców Ekonomicznych Ronalda Reagana.
Ustawa o redukcji inflacji (IRA), uchwalona w USA w celu propagowania produkcji czystej energii i jej upowszechniania, weszła w życie na początku 2023 r. Artykuł ocenia wpływ tej ustawy na UE; główny płynący z niego wniosek to niewielki wpływ ustawy, a także jej ograniczone ogólne skutki makroekonomiczne, zwłaszcza dla UE. Unia powinna przemyśleć zasady polityki przemysłowej oraz – biorąc pod uwagę znaczną różnicę cen energii w stosunku do USA – skoncentrować się na obniżeniu kosztów energii w Europie.
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Czy realizacja amerykańskiego snu na kredyt zakończy się koszmarem? Na to pytanie próbuje odpowiedzieć R. Christopher Whalen w książce „Inflated: Money, Debt, and the American Dream”.
Do końca 2025 r. mają zakończyć się unijno-indyjskie negocjacje umowy o wolnym handlu. Ma to być porozumienie przynoszące obu stronom nie tylko ekonomiczne korzyści.
Białoruski dyktator w ostatnich latach ostatecznie zdegenerował gospodarkę. – Pojawiają się szalone pomysły Łukaszenki o sprowadzeniu 150 tys. Pakistańczyków, co powoli jest wdrażane – stwierdził Kamil Kłysiński, ekspert w Zespole Ukrainy, Białorusi i Mołdawii w Ośrodku Studiów Wschodnich, w wywiadzie dla „Obserwatora Finansowego”.
Banki centralne należą do najważniejszych uczestników rynku. Mogą bowiem wpływać na krótkoterminowe i długoterminowe trendy. Ich polityka w zasadniczy sposób oddziałuje na rynki finansowe, w tym na stopy procentowe, rentowność obligacji czy notowania giełdowe.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
