Zrównoważone i społecznie odpowiedzialne inwestowanie w Polsce
Rozwój rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych w Polsce pozostaje na etapie początkowym. Wynika to m.in. z relatywnie krótkiej historii krajowego rynku kapitałowego oraz z faktu, iż inwestorzy koncentrują się przede wszystkim na osiąganiu zysków.
(@Getty Images)
Wyniki badań i obserwowane tendencje globalne wskazują na to, że zagadnienia związane ze społeczną odpowiedzialnością odgrywają większą rolę w krajach wysoko rozwiniętych, charakteryzujących się wysokim poziomem PKB per capita, niż w państwach, gdzie decyzje biznesowe i konsumenckie są determinowane głównie przez cenę, ilość czy – w przypadku rynków finansowych – stopę zwrotu. Inwestorzy na rynkach rozwijających się (do których według klasyfikacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego na 2025 r. zaliczana jest też Polska) wciąż wykazują ograniczoną świadomość w zakresie etyki biznesu oraz nie dostrzegają w pełni korzyści wynikających z jej uwzględniania. Część z tych korzyści – takich jak poprawa reputacji czy efektywne zarządzanie marką – pozostaje niewidoczna w krótkiej perspektywie czasowej. Sytuacja ta jest konsekwencją braku długofalowych strategii w przedsiębiorstwach, które koncentrują się przede wszystkim na przetrwaniu w perspektywie najbliższych okresów.
Pomimo wskazywanych ograniczeń, rynek inwestycji społecznie odpowiedzialnych w Polsce stopniowo się rozwija, czego dowodem jest uwzględnienie po raz pierwszy naszego państwa w europejskim raporcie European SRI Study z 2010 r., a następnie w kolejnych edycjach publikowanych w latach 2012–2018. Zgodnie z raportem Eurosif z 2018 r., krajowy rynek SRI koncentruje się przede wszystkim na inwestorach instytucjonalnych, takich jak fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne oraz podmioty finansowe integrujące czynniki ESG w procesach decyzyjnych. W 2018 r. dominującymi strategiami inwestowania odpowiedzialnego w Polsce były selekcja negatywna oraz selekcja oparta na normach (por. wykres poniżej). Analizując strategie na przestrzeni lat 2009–2017, można zauważyć, że duże znaczenie zaczęły odgrywać podejścia inwestycyjne, takie jak zaangażowanie czy integracja ESG.
Na początku 2025 r. w Polsce funkcjonowało 76 funduszy krajowych spełniających kryteria art. 8 i 9 rozporządzenia SFDR, określanych umownie mianem „zrównoważonych”. Łączna wartość zgromadzonych w nich aktywów przekroczyła 23 mld zł. Okresem intensywnego rozwoju tego segmentu okazał się 2024 r. – aktywa funduszy zrównoważonych zgodnych z art. 8 i 9 SFDR zwiększyły swoją wartość o 150 proc. w stosunku do poprzedniego roku, a ich udział w rynku funduszy detalicznych osiągnął poziom 10 proc.
Według SFDR fundusze inwestycyjne należy zaklasyfikować do jednej z trzech kategorii:
fundusze „ciemnozielone” (dark green), które koncentrują się na inwestycjach zrównoważonych jako głównym celu działalności (art. 9 SFDR);
fundusze „jasnozielone” (light green), które „promują” kwestie społeczne lub środowiskowe, niemniej nie stanowi to głównego celu ich działalności (art. 8 SFDR);
fundusze, które nie uwzględniają żadnych cech ESG w procesie inwestycyjnym, a więc mogą inwestować w akcje spółek wykluczonych przez fundusze spełniające te kryteria.
Na polskim rynku funduszy zrównoważonych dominującą pozycję zajmują produkty jasnozielone, których aktywa na koniec 2024 r. przekroczyły 22,2 mld zł. W przypadku funduszy ciemnozielonych odnotowano natomiast niewielki spadek wartości aktywów w porównaniu z 2023 r., do poziomu 0,32 mld zł. Pod koniec 2024 r. krajowe towarzystwa funduszy inwestycyjnych oferowały łącznie 68 funduszy deklarujących zgodność z art. 8 lub 9 SFDR. Najszerszą ofertę miał Goldman Sachs TFI, udostępniając 12 funduszy zrównoważonych, w tym 11 jasnozielonych. Drugą pozycję zajmowało BNP Paribas TFI z 9 subfunduszami (w tym dwoma ciemnozielonymi), natomiast równie liczną ofertę – obejmującą 9 subfunduszy – prezentowało TFI Allianz Polska.
Największe fundusze zrównoważone w Polsce pod względem wielkości aktywów na koniec 2024 r. przedstawia poniższy wykres.
Choć wśród dostępnych w ofercie polskich TFI funduszy zrównoważonych dominują te inwestujące w akcje – 39 funduszy akcyjnych, to aktywa w nich zgromadzone stanowią jedynie 31 proc. tego rynku. Z kolei 20 funduszy dłużnych odpowiada za 64 proc. aktywów, a 7 funduszy mieszanych za jedynie 4 proc. aktywów.
Według raportu Analizy Online (2024 r.) na polskim rynku dostępna jest także szeroka oferta zagranicznych funduszy jasno- i ciemnozielonych, głównie zarejestrowanych w Luksemburgu lub Irlandii funduszy UCITS, będących w ofercie globalnych funduszy zarządzających aktywami. Do wyboru jest ponad 300 funduszy spełniających kryteria art. 8 lub 9 SFDR, a najwięcej oferują takie spółki, jak Schroders, Fidelity International oraz BlackRock.
Istotnym krokiem w rozwoju zrównoważonych inwestycji w Polsce było utworzenie w 2009 r. na warszawskiej GPW indeksu Respect, pierwszego w Europie Środkowo-Wschodniej indeksu spółek odpowiedzialnych społecznie. Jego celem było promowanie wysokich standardów ładu korporacyjnego, informacyjnego, relacji inwestorskich oraz praktyk środowiskowych i społecznych. Początkowo obejmował on 20 spółek, a w 2019 r. – 31. W tym samym roku Respect został zastąpiony przez indeks WIG-ESG, do którego automatycznie włączano wszystkie spółki z WIG20 i mWIG40, oceniane pod kątem ESG przez agencję Sustainalytics. W rezultacie indeks obejmował zawsze 60 największych podmiotów z GPW, niezależnie od ich rzeczywistych działań w obszarze CSR.
GPW Benchmark ogłosiło 28 czerwca 2024 r. zakończenie publikacji WIG-ESG z powodu niskiego zainteresowania rynkowego, zapowiadając jednocześnie prace nad nowymi produktami uwzględniającymi ESG i transformację energetyczną. Z danych Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych wynika, że likwidacja indeksu była konsekwencją niewielkiej popularności tematyki ESG wśród inwestorów indywidualnych – w badaniu SII z 2023 r. około 80 proc. ankietowanych przyznało, że nie uwzględnia czynników ESG w decyzjach inwestycyjnych, najczęściej z powodu braku wiedzy (20,9 proc.) lub dostępu do danych (18,2 proc.). Zwolennikami uwzględniania ESG częściej były kobiety (31,3 proc. wobec 19,6 proc. mężczyzn) oraz inwestorzy najmłodsi (18–25 lat) i najstarsi (55+).
Rozwój rynku zrównoważonych i odpowiedzialnych inwestycji na świecie był impulsem również w kierunku wprowadzenia szeregu regulacji i wytycznych dla polskich inwestorów. Raportowanie czynników ESG w Polsce będzie następowało etapami. W związku ze zmianami wprowadzonymi na terenie UE, które były związane z przesunięciem dat stosowania przepisów dyrektyw CSRD i CSDDD, tzw. stop the clock (pakiet Omnibus), również polscy przedsiębiorcy będą mieli więcej czasu na przygotowanie się do nowych obowiązków związanych z raportowaniem ESG. Tabela poniższa przedstawia raportowanie ESG w Polsce zgodnie z pierwotnymi wytycznymi CSRD oraz po zmianach wprowadzonych pakietem Omnibus (2025 r.).
W obliczu zmian na arenie politycznej w USA, w lutym 2025 r. Unia Europejska wprowadziła pakiet Omnibus, który obniża liczbę firm objętych dyrektywą CSRD o około 80 proc., opóźnia część obowiązków (szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw) i upraszcza proces due diligence. Pakiet Omnibus ogranicza tym samym obowiązek raportowania do największych firm. Wprowadza też dobrowolny, uproszczony standard raportowania dla MŚP, co zmniejsza wymagania dotyczące informacji przekazywanych przez większe firmy swoim partnerom w łańcuchu dostaw. Dodatkowo, raporty firm będą sprawdzane na podstawowym poziomie, bez konieczności przechodzenia do bardziej szczegółowej i kosztownej kontroli. W rezultacie Omnibus ma na celu redukcję obciążeń administracyjnych budzących opór wśród firm oraz zwiększenie konkurencyjności europejskiej gospodarki w obliczu rosnącej presji geopolitycznej (ze strony USA i Chin), przy jednoczesnym zachowaniu kluczowych założeń Zielonego Ładu. Niezmiennie będą obowiązywać: zasada podwójnej materialności, taksonomia UE oraz strategiczny cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r.
Oprócz harmonogramu związanego z raportowaniem ESG kluczowy dla przedsiębiorstw jest również sposób prezentowania poszczególnych wskaźników związanych ze zrównoważonymi inwestycjami. Niestety w tym obszarze problemem staje się brak harmonizacji istniejących standardów oraz brak spójności i porównywalności informacji.
Komisja Europejska 31 lipca 2023 r. zaakceptowała rozporządzenie delegowane przyjmujące wytyczne ESRS, na które składa się m.in. 10 standardów tematycznych obejmujących:
pięć standardów dotyczących kwestii środowiskowych:
„zmiana klimatu”,
„zanieczyszczenia”,
„woda i zasoby morskie”,
„bioróżnorodność i ekosystemy”,
„wykorzystanie zasobów i gospodarka obiegu zamkniętego”;
cztery standardy dotyczące kwestii społecznych:
„kadra pracownicza”,
„pracownicy w łańcuchu wartości”,
„społeczności dotknięte”,
„konsumenci i użytkownicy końcowi”;
jeden standard dotyczący kwestii zarządczych – „postępowanie w biznesie”.
Na podstawie wytycznych pochodzących z europejskich standardów regulacyjnych, tj.: ESRS, jak również ISSB czy GRI, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie zaproponowała szereg wskaźników, które mogą zostać wykorzystane do raportowania ESG (zob. tabela poniżej).
Rynek zrównoważonych inwestycji w Polsce pozostaje w fazie rozwoju, w ostatnich latach odnotowuje się jednak dynamiczny wzrost liczby funduszy zgodnych z art. 8 i 9 SFDR oraz wartości zgromadzonych w nich aktywów. Zrównoważone i społecznie odpowiedzialne inwestowanie w naszym kraju rozwija się głównie pod wpływem regulacji unijnych, które obligują instytucje finansowe i przedsiębiorstwa do uwzględniania czynników ESG w swojej działalności. Oznacza to, że niezależnie od niskiego poziomu świadomości inwestorów indywidualnych, wdrażanie standardów ESG staje się koniecznością wynikającą z dostosowania do wymogów prawa europejskiego.
W ostatniej dekadzie w przestrzeni finansowej coraz częściej zaczęły się pojawiać hasła związane ze zrównoważonym inwestowaniem, czynnikami ESG czy Zielonym Ładem. Obecnie każdy jest ekspertem w zakresie społecznie odpowiedzialnego inwestowania, a pojawiające się co chwila nowe regulacje wymuszają na decydentach określone działania w tym zakresie. To co kiedyś wydawało się zachętą do wprowadzania dobrych praktyk w zakresie ochrony środowiska naturalnego czy poprawy jakości relacji z pracownikami i akcjonariuszami aktualnie stało się wymogiem legislacyjnym.
Proces ewolucji regulacji prawnych w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESG) trwa już od 30 lat, z prognozą finalizacji w latach 2025–2026. W bankach regulacje koncentrują się na takich kwestiach, jak: ujawnienia i raportowanie, dostosowanie planów operacyjnych i strategii oraz zarządzanie ryzykiem ESG. Rośnie również zakres odpowiedzialności kadry zarządzającej. Wymogi ESG stają się nowymi uwarunkowaniami rozwoju, w tym narzędziem konkurencyjności, przybierając skalę globalną a nie tylko europejską.
Coraz większy nacisk na ekologię i odpowiedzialność społeczną, w połączeniu z nowymi regulacjami prawnymi, stawia instytucje finansowe przed szeregiem wyzwań. Banki muszą radzić sobie z ryzykiem ESG, co bezpośrednio wpływa na ich kondycję finansową. Autorzy przedstawiają, jak sektor bankowy dostosowuje się do tej nowej rzeczywistości, omawiając osiągnięcia i trudności w adaptacji zasad zrównoważonego rozwoju.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Mechanizm bogacenia się bogatszych - efekt opisany w przypowieści o talentach w Ewangelii według św. Mateusza - coraz wyraźniej zaznacza się także na giełdzie. W erze masowej popularyzacji funduszy indeksowych strumień kapitału płynie automatycznie do spółek o największej kapitalizacji, niezależnie od ich bieżącej kondycji czy potencjału wzrostu. Budzi to obawy o ryzyko systemowe.
Czy realizacja amerykańskiego snu na kredyt zakończy się koszmarem? Na to pytanie próbuje odpowiedzieć R. Christopher Whalen w książce „Inflated: Money, Debt, and the American Dream”.
Do końca 2025 r. mają zakończyć się unijno-indyjskie negocjacje umowy o wolnym handlu. Ma to być porozumienie przynoszące obu stronom nie tylko ekonomiczne korzyści.
Niepewność wokół handlu między UE a Stanami Zjednoczonymi – wywołana ogłoszeniem nowych ceł i niestabilnością globalnej sytuacji gospodarczej – budzi niepokój przedsiębiorstw, pracowników i polityków Wspólnoty. W artykule przedstawiamy dane dotyczące wrażliwości sektorowej i regionalnej rynków pracy UE na eksport do Stanów Zjednoczonych.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
