Czym jest inwestowanie odpowiedzialne społecznie? Czy można na nim zarabiać i w jaki sposób? Na te i wiele innych pytań związanych z tematyką ESG odpowiada skrzyżowanie monografii z poradnikiem „Zrównoważone inwestowanie. Wszystko, co warto wiedzieć” autorstwa H. Kenta Bakera, Huntera M. Holzhauera i Johna R. Nofsingera.
Okładka książki
Inwestowanie to podejmowanie ryzyka w celu uzyskania zysków w przyszłości. Tak chyba brzmi najbardziej ogólna definicja tej czynności. Dlatego przyjmuje się najczęściej, że inwestorom zależy wyłącznie na zarabianiu pieniędzy. Rosnąca liczba inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych kwestionuje jednak ten stereotyp, pragnąc, aby pieniądze znaczyły więcej. By miały „misję”. By wyrażały w działaniu pewne wartości.
„Wartości odgrywają istotną rolę dla wielu inwestorów, choć często są pomijane w głównym nurcie finansów. Dlatego inwestorzy zazwyczaj dążą do osiągnięcia dwóch celów jednocześnie: zarabiania pieniędzy i czynienia dobra. Ich priorytety obejmują zarówno aspekty finansowe, jak i pozafinansowe. Nie oznacza to jednak, że kierują się wyłącznie etyką czy wartościami kosztem rozsądnych decyzji finansowych. To nowe podejście, znane jako zrównoważone inwestowanie, zyskało na popularności w ostatnich dekadach” – przekonują H. Kent Baker, Hunter M. Holzhauer i John R. Nofsinger.
I to był powód, dla którego – jak tłumaczą autorzy – napisali „Zrównoważone inwestowanie. Wszystko co warto wiedzieć” (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2025). Ich celem było przybliżenie tego zagadnienia czy też zjawiska. H. Kent Baker jest profesorem finansów w Kogod School of Business na Uniwersytecie Amerykańskim w Waszyngtonie. Hunter M. Holzhauer jest profesorem finansów Roberta L. Maclellana i UC Foundation w Rollins College of Business na Uniwersytecie Tennessee w Chattanooga. John R. Nofsinger jest natomiast profesorem finansów i dziekanem College of Business and Public Policy na Uniwersytecie Alaski w Anchorage.
Idea licząca 3,5 tys. lat
Baker, Holzhauer i Nofsinger w swojej publikacji skupiają się na inwestowaniu zrównoważonym – które często wiąże się z podejściem inwestycyjnym uwzględniającym kryteria środowiskowe, społeczne oraz ładu korporacyjnego (ESG) – badając wiele form jakie może ono przybrać. Warto już na początku pochwalić ich za niezwykle przystępne i pożyteczne rozwiązanie, gdyż na końcu każdego rozdziału zamieszczają kluczowe wnioski oraz zestaw pytań, na które czytelnik powinien sam sobie odpowiedzieć. Podsumowanie wiedzy i jednoczesna zachęta do działania – do pogłębionego myślenia nad tematem – to niezwykle prosty i skuteczny zabieg, zwiększający efektywność przyswajania wiedzy, który właściwie powinien być stosowany we wszystkich tego typu publikacjach.
Autorzy przypominają, że przełomowe badanie dotyczące inwestowania zrównoważonego zatytułowane „Who Cares Wins” z 2004 r. jako pierwsze wprowadziło termin ESG do powszechnego obiegu, ale inwestowanie oparte na zasadach moralnych ma bogatą historię sięgającą około 3,5 tys. lat wstecz. Już wtedy bowiem prawo żydowskie nakazywało inwestowanie etyczne, czyli de facto nakazywało unikać inwestowania w broń czy alkohol. Niektórzy naukowcy doszukują się koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu nawet wcześniej, bo już w Kodeksie Hammurabiego czy w zapiskach z epoki wedyjskiej w starożytnych Indiach.
Ale tak naprawdę to dopiero w Stanach Zjednoczonych idea zrównoważonego inwestowania rozwinęła się na dobre. Korzenie ESG sięgają XVIII w., kiedy to amerykańscy metodyści zniechęcali do inwestowania w firmy produkujące alkohol, wyroby tytoniowe lub promujące hazard. Później kwakrzy sprzeciwiali się inwestowaniu w biznes powiązany z niewolnictwem czy zbrojeniami. A początki instytucjonalne inwestowania zrównoważonego sięgają 1928 r., gdy grupa finansistów z Bostonu założyła pierwszy publicznie oferowany fundusz inwestycyjny stosujący kryteria inwestowania społecznie odpowiedzialnego – był to Pioneer Fund (obecnie Amundi US).
Oczywiście, dziś etyczne inwestowanie wygląda nieco inaczej. Baker, Holzhauer i Nofsinger wskazują, że zamiast jedynie wykluczać inwestycje w „grzeszne” branże – takie jak alkohol, hazard, tytoń czy broń – inwestowanie etyczne wyewoluowało w stronę wspierania organizacji, które wywierają pozytywny wpływ na rzeczywistość. Jak wszyscy dobrze wiemy, to wspieranie opatrzone zostało „metką” ESG.
Nie ma róży bez kolców
Zrównoważone inwestowanie ma zarówno zalety, jak i wady. Jakie? „Po stronie pozytywów odczuwasz satysfakcję, że twoje środki wspierają twoje przekonania i wartości. Pozwala to ulokować pieniądze tam, gdzie są twoje przekonania. Podejmując świadome decyzje inwestycyjne, pokazujesz, że nie tylko mówisz o swoich wartościach, ale również działasz zgodnie z nimi – innymi słowy, nie tylko mówisz, ale i robisz. Możesz także poczuć, że przyczyniasz się do pozytywnych zmian i wspierasz firmy, które uważasz za odpowiedzialne, co może nawet poprawić jakość twojego snu. Oprócz dobrego samopoczucia wynikającego z czynienia dobra, zrównoważone inwestowanie oferuje również potencjał uzyskania zwrotu finansowego” – napisali naukowcy.
Kolejną korzyścią z podejścia stosującego zrównoważone inwestowanie jest możliwość wyboru wpływu, jaki inwestor chce wywrzeć na dany obszar rzeczywistości. „Na przykład możesz dążyć do szerokiego wpływu, inwestując w akcje lub fundusze, które spełniają różnorodne wymagania ESG. Możesz także zdecydować się na zrównoważone inwestycje wspierające innowacje w odnawialnych źródłach energii oraz redukcję emisji dwutlenku węgla. […] Ostatnią korzyścią zrównoważonego inwestowania jest aspekt psychologiczny. Jeśli inwestujesz w coś, co ma dla ciebie znaczenie, możesz utrzymać tę inwestycję przez dłuższy czas i uniknąć ryzyka związanego z częstym wchodzeniem i wychodzeniem z rynku” – przekonują Baker, Holzhauer i Nofsinger.
A jakie są wady? Znalezienie inwestycji, które są zgodne z systemem wartości inwestora i jednocześnie przynoszą rozsądny zwrot finansowy, może być trudne. Najlepsze przedsięwzięcia mogą nie pasować do definicji tego, co dany inwestor uważa za społecznie odpowiedzialne lub zrównoważone. „Firmy społecznie odpowiedzialne lub zrównoważone mogą nie być najlepszymi inwestycjami, ponieważ podejmowane przez nie decyzje mogą osłabiać ich zdolność do generowania zysków. Ponadto żadna firma nie jest całkowicie czysta” – przyznają autorzy.
Dużo można napisać o inwestowaniu ESG…
Jak zbudowana jest książka „Zrównoważone inwestowanie”?
Rozdział pierwszy wprowadza czytelnika w zmieniający się krajobraz inwestycyjny i kładzie fundamenty pod resztę publikacji. Tłumaczy czym jest zrównoważone inwestowanie i jak się rozwija – to jest ukazane głównie na danych o aktywach zarządzanych przez zwolenników tego rodzaju podejścia. Naukowcy szacują, że w 2020 r. aktywa inwestowane w ten sposób miały wartość około 17 bln dol. i stanowiły prawie 33 proc. aktywów ogółem powierzonych instytucjom zbiorowego inwestowania.
W jaki sposób inwestorzy mogą ocenić, czy firma jest społecznie odpowiedzialna? Organizacja Narodów Zjednoczonych opracowała 10 zasad Global UN Compact i istnieje powszechny konsensus, że sygnatariusze tej inicjatywy to firmy społecznie odpowiedzialne. Obecnie istnieje ponad 12 tys. firm, które podpisały się pod zasadami Global UN Compact. A przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialne powinny przestrzegać tych zasad, czyli:
Prawa człowieka
Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową.
Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę.
Standardy pracy
Poszanowanie wolności stowarzyszania się.
Eliminacja wszelkich form pracy przymusowej.
Zniesienie pracy dzieci.
Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia.
Ochrona środowiska naturalnego
Prewencyjne podejście do środowiska naturalnego.
Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialności ekologicznej.
Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii.
Przeciwdziałanie korupcji
Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu.
Rozdział drugi eksploruje kwestię społecznej odpowiedzialności biznesu, ukazując jej ewolucję. „Jakie są obowiązki i zobowiązania firmy? Odpowiedź ewoluowała przez dziesięciolecia. Pierwotny kapitalistyczny pogląd na biznes zakłada, że jego głównym celem powinno być tworzenie bogactwa dla właścicieli. W przypadku spółek publicznych właścicielami są akcjonariusze. Ta perspektywa koncentruje się na generowaniu zysków w celu maksymalizacji ceny akcji firmy. Każde odstępstwo od tego celu prawdopodobnie zwiększy koszty i zmniejszy zarówno zyski, jak i wartość akcji. Jednak z czasem popularne stały się inne perspektywy. Na przykład przydzielanie zasobów na rzecz dobrostanu pracowników może kosztować więcej, ale wynikająca z tego wyższa produktywność może prowadzić do większych zysków i wartości akcji. Zapewnienie wysokiego poziomu obsługi klienta jest również kosztowne, ale lojalność klientów i reputacja firmy mogą przynosić korzyści przez wiele kolejnych lat” – podkreślają twórcy „Zrównoważonego inwestowania”.
W rozdziale drugim omówiono również metody, dzięki którym firmy mogą być społecznie odpowiedzialne. Darowizny na cele charytatywne, umożliwianie pracownikom dokonywania darowizn i wolontariatu w ramach programów filantropijnych, aktywna walka z niesprawiedliwością społeczną, zanieczyszczeniem środowiska i zmianami klimatycznymi – to tylko kilka przykładów działalności typu ESG.
Dla przykładu, firma Disney Company to imperium medialne i rozrywkowe, kojarzone głównie z filmami animowanymi z Myszką Miki i Kaczorem Donaldem oraz z nowoczesnymi produkcjami typu „Auta” czy „Piraci z Karaibów”. Ale wśród specjalistów od ESG słynie też z kilku programów społecznie odpowiedzialnych. Na przykład we współpracy z fundacją Make-A-Wish Foundation koncern Disney co roku pomaga spełniać ponad 10 000 życzeń dzieci zmagających się z chorobami zagrażającymi życiu. Disney daje wsparcie wolontariatowi i wręcz zachęca swoich pracowników do tego rodzaju działalności w lokalnych społecznościach. Zapewnia także bezpłatne bilety do swoich parków rozrywki każdemu, kto poświęca swój czas na wolontariat w organizacjach non profit.
Warto podkreślić, że rozwija się też biznes wokół ESG. Istnieją bowiem firmy, które pomagają szacować ryzyko biznesowe, jakie niesie ze sobą unikanie stosowania zasad odpowiedzialnego biznesu. Jakie jest prawdopodobieństwo, że konkretna firma przyczyni się do katastrofy ekologicznej? Jakie jest prawdopodobieństwo, że firma będzie miała problemy z public relations z powodu kwestii praw człowieka? Pomoc w szacowaniu w jakim stopniu wartość firmy jest zagrożona przez kwestie związane z ESG świadczy m.in. Sustainalytics. Wraz z wartością punktową ESG Risk Score jej strona internetowa podaje kategorię ryzyka, która pomaga interpretować wynik.
Istnieje mnóstwo przykładów na to, że oddalanie się od zdrowych zasad ESG we współczesnym świecie jest coraz mniej opłacalne. Najsłynniejszy jest chyba przykład niemieckiego Volkswagena. „W 2015 r. Agencja Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych (EPA) ogłosiła, że VW celowo zaprogramował silniki Diesla, aby aktywowały kontrolę podczas testów emisji. To działanie spowodowało, że emisja tlenku azotu przez pojazd spełniała normy amerykańskie podczas wymaganych testów, podczas gdy w rzeczywistych warunkach jazdy emitowała do 40 razy więcej. Oznacza to, że zamiast inwestować w technologię spełniającą normy emisji, VW po prostu oszukiwał. Skandal kosztował VW ponad 33 mld dolarów w postaci grzywien i ugód finansowych. Utracona reputacja spowodowała również zmniejszenie popytu na produkowane przez nich samochody” – przypominają Baker, Holzhauer i Nofsinger.
Rozdział trzeci książki bada natomiast wartości społeczne i religijne, które kształtują zrównoważone inwestowanie. W tym rozdziale najciekawsze fragmenty odnoszą się chyba do zmieniającego się sposobu postrzegania pracowników. „Klienci nie są na pierwszym miejscu. Pracownicy są na pierwszym miejscu. Jeśli zadbasz o swoich pracowników, oni zadbają o klientów” – mawia miliarder Richard Branson. Jakże interesujące, ale znane już w świecie biznesu podejście, a w Polsce chyba jeszcze rzadko spotykane…
Rozdział czwarty przedstawia mnóstwo dostępnych opcji inwestycyjnych, jeśli chodzi o inwestowanie zrównoważone. Zarabianie pieniędzy poprzez czynienie dobra? Tak, to możliwe, i to na różne sposoby, co udowadniają autorzy „Zrównoważonego inwestowania”. I wskazują choćby na kilka funduszy inwestycyjnych, które lokują środki w spółki odpowiedzialne społecznie z wielu różnych krajów. I tutaj pojawiają się ciekawostki, bo istnieją nie tylko fundusze inwestujące w firmy o niskiej emisji CO2 (np. iShares MSCI ACWI Low Carbon Target ETF), ale też fundusze inwestujące zgodnie z katolicką etyką (np. S&P 500 Catholic Values ETF czy Ave Maria Growth Fund).
Rozdział piąty analizuje konsekwencje zrównoważonego inwestowania dla wyników inwestycyjnych. Czy można mieć ciastko i zjeść ciastko? Czy można w ogóle obiektywnie ocenić inwestycje ESG? Czy zrównoważone fundusze inwestycyjne przewyższyły tradycyjne fundusze pod względem wydajności? Czy to prawda, że podczas spadków na giełdach zrównoważone fundusze straciły mniej na wartości niż inne fundusze w grupach porównawczych? Ten rozdział z pewnością bardzo zaciekawi profesjonalistów z rynku kapitałowego, a szczególnie pracujących w firmach inwestycyjnych i związanych z rynkiem funduszy inwestycyjnych.
Rozdział szósty „Zrównoważonego inwestowania” koncentruje się na tym w jaki sposób można budować portfel z określonym celem, który mieści się w zakresie szeroko pojmowanego inwestowania zrównoważonego. Omawiane są różnorakie strategie alokacji aktywów w ramach inwestowania ESG. Autorzy wskazują nawet narzędzia internetowe, dzięki którym można w łatwy sposób sprawdzać wybrane aktywa pod kątem zasad ESG czy przypisywać im odpowiednie wagi w portfelu.
…tylko pytanie: dla kogo?
Autorzy „Zrównoważonego inwestowania” znają się na rzeczy, ale w przeciwieństwie do wielu ekspertów stosują język prosty, klarowny i wolny od specjalistycznego żargonu. Poruszane przez nich kwestie są ilustrowane wieloma przykładami. Nie narzucają nikomu swoich przekonań, a raczej doradzają w jaki sposób inwestorzy, dla których istotne jest środowisko naturalne mogą lokować kapitał zgodnie z własnymi wartościami. Ton w jakim piszą Baker, Holzhauer i Nofsinger jest zawsze naturalny i neutralny. Tym niemniej nie daje im się ukryć, że jednak darzą sympatią zrównoważone inwestowanie.
Warto przy tym zwrócić też uwagę na to, że w książce brakuje pewnych wątków. Jej autorzy nie omawiają nawet w skrócie rosnącej kontroli regulacyjnej roszczeń ESG, która doprowadziła do wycofania wielu produktów tego typu z rynku kapitałowego. Ukończyli pisanie tej książki w 2021 r., więc nie obejmuje już ona zjawiska stopniowej utraty popularności przez inwestowanie ESG – którą widać oczywiście głównie w spadku liczebności funduszy z „zaszytą” polityką inwestycyjną ESG. „Portfele z misją to jeden z najszybciej rozwijających się segmentów inwestycyjnych, a trend ten nie wykazuje oznak spowolnienia” – zaznaczyli w podsumowaniu Baker, Holzhauer i Nofsinger i tutaj unosi się w powietrzu zapach stęchlizny.
Nie jest jasne do kogo skierowany jest rozdział szósty, poświęcony budowaniu portfeli pod inwestowanie zrównoważone. Jest on co najmniej poprawny merytorycznie, ale chodzi o to, że przedstawiciele instytucji finansowych – ograniczeni wewnętrznymi regulacjami – na pewno niewiele skorzystają, najbardziej zamożni czytelnicy i tak poproszą o pomoc doradców inwestycyjnych, a czytelnicy z przeciętnymi czy chudymi portfelami (czyli zdecydowana większość z nich) nie będą mieć wystarczających środków, aby osiągnąć odpowiednią dywersyfikację.
Wadą książki jest to, że wszyscy autorzy są związani z USA i jest ona głęboko zanurzona w amerykańskich założeniach kulturowych, społecznych i politycznych oraz w realiach rynkowych zza oceanu. Większość przykładów to biznesy amerykańskie. To radykalnie obniża przydatność publikacji dla Europejczyka. Nie oznacza jednak, że jest ona bezwartościowa dla inwestorów spoza USA, ale skazuje ich na indywidualne badanie lokalnych rynków.
Grupą czytelników, która może odnieść największe korzyści z jej lektury są doradcy finansowi. Książka może bowiem wypełnić luki w ich wiedzy na temat zrównoważonego inwestowania. Dla naukowców czy inwestorów zainteresowanych tematem też będzie właściwa, choć trudno stwierdzić, że jest dla nich „lekturą obowiązkową”.
W ostatniej dekadzie w przestrzeni finansowej coraz częściej zaczęły się pojawiać hasła związane ze zrównoważonym inwestowaniem, czynnikami ESG czy Zielonym Ładem. Obecnie każdy jest ekspertem w zakresie społecznie odpowiedzialnego inwestowania, a pojawiające się co chwila nowe regulacje wymuszają na decydentach określone działania w tym zakresie. To co kiedyś wydawało się zachętą do wprowadzania dobrych praktyk w zakresie ochrony środowiska naturalnego czy poprawy jakości relacji z pracownikami i akcjonariuszami aktualnie stało się wymogiem legislacyjnym.
Coraz większy nacisk na ekologię i odpowiedzialność społeczną, w połączeniu z nowymi regulacjami prawnymi, stawia instytucje finansowe przed szeregiem wyzwań. Banki muszą radzić sobie z ryzykiem ESG, co bezpośrednio wpływa na ich kondycję finansową. Autorzy przedstawiają, jak sektor bankowy dostosowuje się do tej nowej rzeczywistości, omawiając osiągnięcia i trudności w adaptacji zasad zrównoważonego rozwoju.
Proces ewolucji regulacji prawnych w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESG) trwa już od 30 lat, z prognozą finalizacji w latach 2025–2026. W bankach regulacje koncentrują się na takich kwestiach, jak: ujawnienia i raportowanie, dostosowanie planów operacyjnych i strategii oraz zarządzanie ryzykiem ESG. Rośnie również zakres odpowiedzialności kadry zarządzającej. Wymogi ESG stają się nowymi uwarunkowaniami rozwoju, w tym narzędziem konkurencyjności, przybierając skalę globalną a nie tylko europejską.
Bankowość przez dekady przyzwyczaiła nas do zawiłych sformułowań, zdań wielokrotnie złożonych i paragrafów pisanych drobnym druczkiem. To wszystko budowało dystans, powodowało frustrację, a niejednokrotnie prowadziło do finansowych tarapatów. Jak choćby w przypadku kredytów frankowych.
Rośnie PKB, spada inflacja – listopadowa projekcja Departamentu Analiz i Badań Ekonomicznych NBP przynosi dobre wiadomości. Za tempo wzrostu gospodarczego mają odpowiadać głównie środki z KPO, a inflację w ryzach utrzymywać towary z Chin.
Niegdyś odległa perspektywa Dnia Kwantowego (Q-Day) – momentu, w którym komputery kwantowe złamią globalne szyfry – stała się horyzontem bieżącej dekady, przesuwając ryzyko technologiczne na czoło strategicznych zagrożeń dla stabilności makroekonomicznej.
Objęcie urzędu premiera przez pierwszą kobietę w Japonii, spadkobierczynię powszechnie szanowanego Shinzō Abe, pobudza nadzieje na przełamanie długoletnich negatywnych trendów w gospodarce tego kraju. Nie będzie to łatwe, zważywszy na starzejącą się szybko populację, ogromny dług, duże uzależnienie od paliw kopalnych i mało stabilne globalne otoczenie.
Dla Duńczyków to jest szok, że rząd nagle im mówi, że powinni mieć w domu i gotówkę, i radio na baterie, i dodatkową żywność w puszkach. Świadomość niepewnej sytuacji geopolitycznej rośnie i będzie wpływała na naszą gospodarkę – stwierdził w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym” Jan Størup Nielsen, dyrektor Nordea Markets.
W drugim tygodniu października 2025 zostały wręczone Nagrody Nobla. W całej historii Nagród 67 razy otrzymały ją kobiety, ale jedynie trzy w dziedzinie ekonomii. Pierwszą, która otrzymała Nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych, po czterdziestu latach od jej utworzenia, była Elinor Ostrom.
Rosja od lat starannie przygotowywała swoją gospodarkę na czas konfrontacji z Zachodem. Sankcje, które zostały nałożone na nią po inwazji na Ukrainę, nie przyniosły spodziewanego rezultatu. Czy „forteca Rosja” jest odporna na presję i czy jest bliska samowystarczalności, jak chciałby tego Putin, czy może znajduje się już na krawędzi załamania?
Wodór to paliwo przyszłości, ale jego przechowywanie i transport to ogromne wyzwania. O bezpieczeństwie, nowoczesnych materiałach i szansach Polski na rozwój technologii wodorowych mówi prof. Mariusz Krawiec, kierownik Katedry Fizyki Powierzchni i Nanostruktur w Instytucie Fizyki na Wydziale Matematyki, Fizyki i Informatyki UMCS w Lublinie.
Gotówka to wolność? A może zbędny, trącący myszką, relikt? Jak przekonuje Brett Scott w książce „Cloudmoney”, to jeden z niezbędnych aspektów niezależności w wymiarze społecznym i indywidualnym.
W przełomowym ruchu członkowie NATO poparli nowy narodowy wskaźnik wydatków: 5 proc. PKB na wojsko. W przeszłości do takiego zobowiązania nawoływał m.in. prezydent RP Andrzej Duda, ale decydujący był sygnał nadany przez prezydenta USA Donalda Trumpa.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
