W walce z kryzysem lepsze oszczędności niż ekspansja kredytowa
Gdyby za miarodajne uznać wyniki spontanicznej ankiety przeprowadzonej wśród finansistów uczestniczących w Europejskim Zgromadzeniu Dyrektorów Finansowych, z kryzysem finansowym w Europie powinniśmy walczyć wprowadzając oszczędności wydatków publicznych i dążąc do zrównoważenia budżetów państw.
Daniel Thorniley, były wiceprezes The Economist Group, optuje za zwiększeniem wydatków. (Fot. P.Stradowski/ACCA Poland)
Europejskie Zgromadzenie Dyrektorów Finansowych zorganizowane w tym roku w Warszawie przez międzynarodową organizację zrzeszającą finansistów The Association of Chartered Certified Accountants (ACCA), którego uczestnicy dyskutowali o roli finansistów w firmach w szybko zmieniającym się otoczeniu rynkowym stało się również miejscem dyskusji o narzędziach walki z kryzysem.
Całkowicie przeciwstawne opinie na ten temat zaprezentowali prof. Leszek Balcerowicz, były minister finansów i prezes NBP oraz Daniel Thorniley, były wiceprezes The Economist Group, a obecnie konsultant współpracujący z firmami szukającym możliwości inwestowania w Europie Środkowej i Wschodniej oraz na Bliskim Wschodzie i w Afryce.
Oszczędnością i pracą
Prof. Leszek Balcerowicz zwrócił uwagę na dwa aspekty obecnego kryzysu. Według niego jednym z kluczowych czynników, które doprowadziły do dzisiejszej trudnej sytuacji ekonomicznej wielu państw było wieloletnie konsekwentne zadłużanie sektorów publicznych przez rządy. Spowodowało ono, że dziś niektóre kraje, a w szczególności Grecja, nie są już zdolne do spłaty swoich zobowiązań.
Drugim według Balcerowicza czynnikiem były błędy polityki gospodarczej, które skłoniły zarówno prywatne instytucje finansowe, jak i te należące do sektora publicznego, do ryzykownych posunięć, które doprowadziły do gigantycznych strat niektórych banków, a w konsekwencji do konieczności ich pokrycia przez rządy. Zwrócił on też uwagę, że istotną część odpowiedzialności za kryzys finansowy w Hiszpanii ponoszą banki należące do władz regionalnych. Za ich pośrednictwem politycy finansowali inwestycje, których głównym celem było utrzymanie poparcia potencjalnych wyborców.
Prof. Balcerowicz uważa, że wprowadzenie większej dyscypliny fiskalnej, ograniczenie wydatków i dążenie do ograniczenia długu sektora publicznego to w obecnej sytuacji konieczność, a w przyszłości należy wprowadzić skuteczne mechanizmy, które uniemożliwią nadmierne zadłużanie państw.
– To, że Polska jest dziś w lepszej sytuacji niż wiele innych krajów europejskich wynika także z tego, że w naszej konstytucji znajduje się limit zadłużenia sektora publicznego na poziomie 60 proc. PKB – powiedział Leszek Balcerowicz
Cięcia nigdy nie działają
Całkowicie przeciwstawne tezy przedstawił Daniel Thorniley, który w pełnym pasji i chwytów retorycznych wystąpieniu przekonywał, że polityka oszczędności to droga donikąd.
– Międzynarodowy Fundusz Walutowy przeanalizował 120 przypadków, w których zastosowano ograniczenie wydatków sektora publicznego jako narzędzie wyjścia z kryzysu. W żadnym przypadku nie przyniosło ono spodziewanych skutków – przekonywał Daniel Thorniley
Były wiceprezes The Economist Group jako głównego winowajcę obecnego kryzysu widzi środowisko bankowe. Twierdzi, że wartość strat spowodowanych przez spekulacje instrumentami finansowymi przeprowadzane przez grupę 4 tys. bankowców wynosi około 1,7 bln dolarów i jest porównywalna ze stratami całego świata poniesionymi w wyniku II Wojny Światowej.
– Prawdopodobnie jesteśmy w połowie kryzysu, a do jego przezwyciężenia trzeba będzie wydać kolejne 1,7 bln dolarów – powiedział Daniel Thorniley
Gość Europejskiego Zgromadzenia Dyrektorów Finansowych nie miał też złudzeń co do przydatności banków w zwalczaniu kryzysu. Według niego ich polityka w najbliższych latach nie zmieni się. Wytykał też bankowcom, że nie mają oni oporów przed pożyczaniem pieniędzy wielkim korporacjom, ale małe i średnie firmy najchętniej wyrzuciliby za drzwi bez względu na ich kondycję finansową. Thorniley uważa, że wielkie firmy – niezależenie od stanu ich finansów – i tak będą miały dostęp do pieniędzy z rynku, bo jeśli nie dostaną kredytu, to wyemitują papiery dłużne, na które zawsze znajdą nabywców. Dla małych i średnich firm ten instrument jest niedostępny.
Daniel Thorniley wskazywał jednocześnie przykłady Chin, Indii, Rosji i Turcji, a także Polski, które oparły się kryzysowi przede wszystkim dzięki temu, że wartość kredytów udzielanych w tych krajach stale rośnie. Zwrócił jednocześnie uwagę, że obecne spowolnienie gospodarcze w naszym kraju to efekt osłabienia ekspansji kredytowej. Daniel Thorniley przyznał też, że jest gorącym zwolennikiem luzowania polityki monetarnej stosowanej przez szefa Fedu Bena Bernanke.
– Gdyby nie polityka monetarna, jaką stosuje Bernanke bezrobocie w USA wynosiłoby 14 proc., a nie 8, zaś amerykański PKB zamiast wzrostu wynoszącego 1,3 proc. spadłby o podobną wartość – twierdził Daniel Thorniley.
Konserwatywni dyrektorzy finansowi
Po tych całkowicie przeciwstawnych wystąpieniach Obserwator Finansowy postanowił przeprowadzić test sprawdzający. Pytanie o to kto ma rację zadaliśmy 42 uczestnikom konferencji. Dwudziestu z nich poparło prof. Balcerowicza, a trzynastu uznało, że znacznie skuteczniejsze będzie aktywne stymulowanie ekspansji kredytowej. Dziewięć osób uznało, że należy wprowadzać oszczędności w sektorze, ale jednocześnie stymulować inwestycje prorozwojowe, także wykorzystując wydatki sektora publicznego.
Zdecydowanym zwolennikiem oszczędności jest Stephen Welch z firmy doradczej Hay Group.
– Gospodarstwa domowe, jeśli rozsądnie gospodarują swoimi finansami, nie zadłużają się ponad swoje możliwości. Tak samo powinny postępować rządy – mówi Stephen Welch.
Również Martin Turner, wiceprezes stowarzyszenia ACCA uważa, że głównym narzędziem walki z kryzysem powinny być oszczędności sektora publicznego.
– Jeśli spojrzymy na to, co dzieje się w Irlandii, to widać, że tam polityka oszczędności przynosi efekty, a społeczeństwo nie protestuje przeciwko niej. Mam wrażenie, że rząd zdołał przekonać swoich obywateli, że w razie kłopotów, będzie im pomagał. Zupełnie inaczej jest w Grecji, której mieszkańcy mają poczucie, jak gdyby władze pozostawiły ich samym sobie. To pokazuje jak bardzo ważne jest rzetelne informowanie obywateli o planowanych oszczędnościach – stwierdził Martin Turner.
Zwolennicy postulatów Daniela Thoriley’a podkreślali, że w obecnej sytuacji ograniczanie wydatków może zdecydowanie nie wystarczyć do wydobycia państw z kryzysu, dlatego stosowanie bodźców pobudzających inwestycje może być niezbędne. Część z nich dodawała jednak, że w dalszej perspektywie należy dążyć do utrzymywania równowagi finansów sektora publicznego.
OF
Daniel Thorniley, były wiceprezes The Economist Group, optuje za zwiększeniem wydatków. (Fot. P.Stradowski/ACCA Poland)
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Przez ostatnie lata rynki wschodzące zmagały się z silnym kursem dolara i zdominowanym przez Wall Street rynkiem kapitałowym. Dziś, w obliczu zmian strukturalnych w światowej gospodarce, a także nastawienia Fed oraz ich własnego rozwoju, kraje rozwijające się stają się nie tylko motorem globalnego wzrostu, ale i magnesem dla kapitału, sygnalizując koniec ery „amerykańskiej wyjątkowości”.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
Polski przemysł bateryjny powinien iść w kierunku recyklingu, bo to daje przewidywalny dostęp do surowców, uniezależnia nas od ich producentów, a koszty – co do zasady – są niższe niż w przypadku importu surowców – twierdzi Aleksandra Sojka, starszy analityk Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
