Międzynarodowe porozumienia inwestycyjne znów stały się medialnym newsem. Do dwóch negocjowanych właśnie tak zwanych „porozumień o partnerstwie“ - jedno ma łączyć kraje nad Atlantykiem, a drugie nad Pacyfikiem - Stany Zjednoczone próbują włączyć wiążący pakt inwestycyjny. Narasta jednak opór wobec takich posunięć.
Joseph Stiglitz (CC BY-NC-ND Asia Society)
Republika Południowej Afryki zdecydowała się wstrzymać automatyczne odnawianie umów inwestycyjnych, podpisanych w okresie niedługo po zakończeniu apartheidu, ogłosiła także, że niektóre z nich zostaną wypowiedziane. Swoje umowy wypowiedziały już Ekwador i Wenezuela. Indie twierdzą, że porozumienie inwestycyjne ze Stanami Zjednoczonymi podpiszą tylko wówczas, gdy zostanie zmieniony mechanizm rozwiązywania sporów. Brazylia natomiast nigdy takich porozumień nie zawierała.
Ten opór ma uzasadnione przyczyny. Proponowanym przez rząd amerykański porozumieniom w samych USA sprzeciwiają się związki zawodowe oraz organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, zdrowiem, rozwojem a także innymi problemami.
Porozumienia te znacznie ograniczą zdolność rządów krajów rozwijających się do ochrony: środowiska naturalnego – przed firmami wydobywczymi i innymi; obywateli – przed firmami tytoniowymi, celowo dostarczającymi im produkt, o którym wiedzą, że powoduje śmierć i choroby; gospodarki – przed rujnującymi produktami finansowymi, które tak wielką rolę odegrały w kryzysie finansowym z 2008 roku. Zabraniają one rządom wprowadzania nawet okresowej kontroli przepływów rożnego typu destabilizujących kapitałów krótkoterminowych, które nader często siały spustoszenie na rynkach finansowych i napędzały kryzysy w krajach rozwijających się. Tymi porozumieniami posługiwano się nawet do podważania rozmaitych działań rządu – od restrukturyzacji długu po akcję afirmacyjną.
Zwolennicy takich porozumień twierdzą, iż są one potrzebne, żeby chronić prawo własności. W krajach takie jak RPA istnieje już jednak silna konstytucyjna ochrona praw własności. Nie ma powodów, żeby własność zagraniczna była chroniona lepiej niż obywateli własnego kraju.
Ponadto, jeśli gwarancje konstytucyjne nie wystarczają do przekonania inwestorów, że RPA zdecydowana jest chronić prawa własności, cudzoziemcy zawsze mogą skorzystać z ubezpieczenia od wywłaszczenia, jakie wystawia Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji (Multirateral Investment Guarantee Agency, MIGA), która jest filią Banku Światowego albo z podobnych ubezpieczeń, oferowanych przez liczne instytucje krajowe. Na przykład Amerykanie mogą kupić takie ubezpieczenie od Overseas Private Investment Corporation.
Tak naprawdę zresztą orędownikom tych porozumień nie chodzi o ochronę praw własności. Ich prawdziwy cel stanowi zawężenie uprawnień rządów do regulowania i opodatkowania działalności korporacji – czyli ograniczenie zdolności do wymuszania na tych firmach odpowiedzialnego postępowania, a nie tylko do przestrzegania prawa. Korporacje usiłują ukradkiem – za pomocą wynegocjowanych w tajemnicy porozumień – osiągnąć to, czego nie mogły uzyskać w jawnym procesie politycznym.
Wybiegiem jest nawet stwierdzenie, że chodzi tu o ochronę firm zagranicznych: spółki zarejestrowane w kraju A mogą w kraju B utworzyć spółki zależne, żeby podać do sądu rząd kraju A. Na przykład sądy amerykańskie konsekwentnie orzekają, że firmom nie należy się odszkodowanie za utratę zysków wskutek zmiany przepisów. Jest to tak zwane ryzyko prawne. Zgodnie z typowym porozumieniem inwestycyjnym firma zagraniczna (albo firma amerykańska, działające za pośrednictwem zagranicznej spółki zależnej) może się jednak w takiej sytuacji domagać odszkodowania!
Co gorsze, porozumienia inwestycyjne umożliwiają firmom zaskarżenie rządu za wprowadzenie bardzo rozsądnych i sprawiedliwych zmian prawa – gdy np. w efekcie zakazów palenia papierosów spadają zyski firmy tytoniowej. W RPA firma może pójść do sądu, jeśli uważa, że jej bilansowi mogły zaszkodzić programy, mające na celu uporanie się ze spuścizną oficjalnego rasizmu.
Od dawna istnieje domniemanie „immunitetu państwa”; państwo można zaskarżyć tylko określonych okolicznościach. Jednak porozumienia inwestycyjne, takie jak forsowane obecnie przez USA, żądają od krajów rozwijających się uchylenia tego domniemania i dopuszczenia do rozpatrywania pozwów według procedur znacznie odbiegających od tych, jakich należałoby oczekiwać od demokratycznych państw XXI wieku. Te procedury okazały się uznaniowe i kapryśne, poza tym nie ma systemowej metody pogodzenia sprzecznych wyroków, wydawanych przez różne składy orzekające. Choć orędownicy traktatów inwestycyjnych dowodzą, że zmniejszają one niepewność działalności, to zawarte w tych porozumieniach niejasności i sprzeczne interpretacje ich zapisów powodują zwiększenie niepewności.
Kraje, które podpisały takie porozumienia, płacą za to wysoką cenę. Wobec kilku wysunięto ogromne roszczenia – i musiały zapłacić ogromne kwoty. Pojawiały się nawet żądania, żeby kraje te honorowały kontrakty zawarte przez poprzednie, niedemokratyczne i skorumpowane władze i to wówczas, gdy Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz inne organizacje wielostronne rekomendowały unieważnienie kontraktu.
Nawet jeśli rządy krajów rozwiniętych wygrywają w tych sprawach (co w ostatnich 15 latach zdarza się coraz częściej), to koszty sporu sądowego są ogromne. Skutkiem (zamierzonym) tych poczynań ma być ostudzenie prawomocnych dążeń rządów do ochrony i wspierania interesów obywateli za pomocą nakładania na korporacje przepisów opodatkowania i innych obowiązków.
Ponadto są dowody, że kraje rozwijające się, które były na tyle głupie, żeby podpisać takie porozumienia, odnoszą z nich bardzo niewielkie korzyści – lub żadne. Z dokonanego w RPA przeglądu wynika, że nie było znaczących inwestycji z państw, z którymi RPA podpisała porozumienia inwestycyjne, pojawiły się natomiast znaczne inwestycje z krajów, z którymi nie zawarła podobnych umów.
Nic więc dziwnego, że po uważnym przeglądzie traktatów inwestycyjnych RPA uznała, że powinno się je co najmniej renegocjować. Nie jest to posunięcie anty-inwestycyjne; jest prorozwojowe. A jeśli rząd RPA zamierza uprawiać politykę, która najlepiej służy gospodarce kraju i jego obywatelom, to ma ono zasadnicze wręcz znaczenie.
Wyjaśniając bowiem dokładnie w ustawodawstwie krajowym, jaką ochronę oferuję się inwestorom, RPA ponownie zademonstrowała – co zresztą czyni od przyjęcia nowej konstytucji w 1996 roku – swoje przywiązanie do rządów prawa. Tymczasem właśnie wspomniane porozumienia inwestycyjne stanowią najpoważniejsze zagrożenie dla podejmowania decyzji w sposób demokratyczny.
Republice Południowej Afryki należą się gratulacje. I trzeba mieć nadzieję, że inne kraje szybko pójdą w jej ślady.
Dominujące w nagłówkach instrumenty polityki handlowej to negocjacje wielostronne, spory na forum WTO, negocjacje w sprawie umów o wolnym handlu (FTA) albo działania antydumpingowe. Tymczasem nasz artykuł wykazuje, że polityka handlowa Unii Europejskiej zależy w znacznym stopniu również od tzw. „mini-umów”. Zakres i charakter prawny tych umów jest silnie zróżnicowany, i choć większość z nich nie rzuca się w oczy, niektóre mogą istotnie wpływać na handel międzynarodowy. Pominięcie w badaniach empirycznych mini-umów i ich wpływu na wymianę handlową może prowadzić do znacznego zniekształcenia wyników z powodu nieuwzględnienia dużej liczby parametrów systemowych.
Celem nauki – w tym także ekonomii – jest dążenie do prawdy, niezależnie od opinii. Jednym z takich nieoczywistych i nieczęsto spotykanych twierdzeń jest korzystna zależność między monarchią a stanem gospodarki. Monarchie mogą sprzyjać stabilności i rozwojowi ekonomicznemu, a tak się dzieje za sprawą ich podobieństwa do firm rodzinnych.
Zależność od Afryki jest wprost proporcjonalna do rozwoju technologicznego i przechodzenia na energię odnawialną. Kraje tego kontynentu chcą przejąć pełną kontrolę nad wydobyciem potrzebnych surowców. A sprawa ta ma bezpośrednie odbicie na wojnie w Ukrainie. Jak zarabia na tym Rosja?
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Mechanizm bogacenia się bogatszych - efekt opisany w przypowieści o talentach w Ewangelii według św. Mateusza - coraz wyraźniej zaznacza się także na giełdzie. W erze masowej popularyzacji funduszy indeksowych strumień kapitału płynie automatycznie do spółek o największej kapitalizacji, niezależnie od ich bieżącej kondycji czy potencjału wzrostu. Budzi to obawy o ryzyko systemowe.
Czy realizacja amerykańskiego snu na kredyt zakończy się koszmarem? Na to pytanie próbuje odpowiedzieć R. Christopher Whalen w książce „Inflated: Money, Debt, and the American Dream”.
Do końca 2025 r. mają zakończyć się unijno-indyjskie negocjacje umowy o wolnym handlu. Ma to być porozumienie przynoszące obu stronom nie tylko ekonomiczne korzyści.
Niepewność wokół handlu między UE a Stanami Zjednoczonymi – wywołana ogłoszeniem nowych ceł i niestabilnością globalnej sytuacji gospodarczej – budzi niepokój przedsiębiorstw, pracowników i polityków Wspólnoty. W artykule przedstawiamy dane dotyczące wrażliwości sektorowej i regionalnej rynków pracy UE na eksport do Stanów Zjednoczonych.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
