Nierównowaga dopada nawet niemiecką gospodarkę

13.07.2015 03:03

W Europie, tak jak w wielu innych obszarach światowej gospodarki doszło w ostatnich 10 latach do poważnego zakłócenia równowagi makroekonomicznej, które doprowadziło do kryzysu finansowego w kilku krajach. Nastąpiło także silne zróżnicowanie konkurencyjności wewnątrz Unii Europejskiej. Polska gospodarka ma na tym tle więcej plusów niż minusów.

Nierównowaga dopada nawet niemiecką gospodarkę

Widok z przemysłowego okręgu Neuss na Dusseldorf (CC BY-ND Lieven Van Melckebeke)

W konsekwencji niektóre kraje mają stałą nadwyżkę na rachunku bieżącym bilansu płatniczego, a inne deficyt. Aby identyfikować i korygować na wczesnym etapie zakłócenia równowagi makroekonomicznej w Unii Europejskiej została ustanowiona procedura MIP Macroeconomic Imbalance Procedure (procedura dotycząca zakłóceń równowagi makroekonomicznej). MIP ma zapobiegać narastaniu zakłóceń równowagi makroekonomicznej w państwach członkowskich i korygować je.

Procedury dotyczące równowagi makroekonomicznej

Komisja Europejska cyklicznie sporządza dla krajów członkowskich UE raport AMR – Alert Mechanism Report – zawierający tabelę kilkudziesięciu wskaźników, opisujących równowagę i porównującą je do wskaźników progowych. Wskaźniki dotyczą zakłóceń równowagi zewnętrznej (rachunek obrotów bieżących, międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto, realny efektywny kurs walutowy, zmiana udziału w rynkach eksportowych, jednostkowe koszty pracy) i wewnętrznej (ceny nieruchomości, przepływy kredytowe sektora prywatnego, zadłużenie sektora prywatnego, zadłużenie publiczne, stopa bezrobocia oraz zmiany zobowiązań sektora finansowego).

Dla każdego wskaźnika określony jest próg sygnalizujący możliwość wystąpienia problemu. Niektóre progi są różne dla krajów strefy euro i dla tych, które są poza strefą. Dotyczy to realnego efektywnego kursu walutowego i nominalnych jednostkowych kosztów pracy.

Infografika DG

Jeżeli państwo członkowskie przekracza kilka progów, KE przeprowadza szczegółową ocenę sytuacji, czyli dalszą analizę ekonomiczną, mającą na celu określenie, czy zakłócenia równowagi makroekonomicznej mogą się pojawić lub już występują. Następnie Komisja kieruje do krajów członkowskich zalecenia zapobiegawcze. Stanowią one część wskazań, które Rada kieruje w lipcu każdego roku do poszczególnych państw członkowskich w ramach europejskiego semestru.

Jeżeli Komisja Europejska uzna, że dany kraj jest nadmiernie dotknięty zakłóceniami równowagi, informuje o tym inne instytucje unijne i na podstawie wniosku KE Rada Europejska może zalecić podjęcie działań naprawczych. Wszczęta jest procedura EIP (Excessive Imbalance Procedure), będąca odpowiednikiem procedury nadmiernego deficytu, czyli EDP. Kraj, wobec którego procedura ta została wszczęta musi przedstawić plan działań naprawczych, który jest oceniany przez Komisję Europejską.

Państwa członkowskie strefy euro, które nie stosują się do zaleceń wydanych w ramach EIP, mogą podlegać sankcjom finansowym. Grzywna może wynosić do 0,1 proc. PKB.

Raporty dotyczące nierównowagi

W lutym 2012 r. Komisja opublikowała pierwszy Alert Mechanism Report (AMR) i wskazała, że w przypadku 12 państw członkowskich uzasadniona jest szczegółowa ocena sytuacji. AMR, dotyczący roku 2015 opublikowany został w listopadzie 2014 roku. Zdaniem KE w dziesięciu krajach nie ma istotnych zagrożeń równowagi makroekonomicznej. Chodzi o następujące kraje: Czechy, Dania, Estonia, Łotwa, Litwa, w Luksemburg, Malta, Austria, Polska i Słowacja. W pozostałych krajach nierównowaga o różnym stopniu nasilenia. W niektórych konieczne jest podjęcie politycznych decyzji dla usunięcia zakłóceń równowagi. Komisja zapowiedziała sporządzenie szczegółowej oceny sytuacji (In-Depth Reviews), która pozwoli ocenić, czy nierównowagi się nasilają, czy są zmniejszane.

W lutym 2015 roku Komisja Europejska opublikowała Raporty Krajowe dla wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej i oceniła ich sytuację pod względem równowagi makroekonomicznej. Stwierdziła, że:

– Dwa kraje nie podlegają procedurze Macroeconomic Imbalance Procedure (MIP), gdyż realizują obecnie programy dostosowawcze związane z otrzymaną pomocą finansową;

– W dziesięciu krajach nie występuje istotne ryzyko nierównowagi makroekonomicznej;

– W sześciu krajach jest sytuacja nierównowagi wymagająca działań politycznych i monitorowania;

– W pięciu krajach nierównowaga makroekonomiczna wymaga zdecydowanych działań politycznych i szczegółowego monitorowania;

– W pięciu krajach występuje nadmierna nierównowaga makroekonomiczna.

W maju 2015 r.. KE przedstawiła swoje opinie dotyczące działań podjętych przez kraje członkowskie, mających zmniejszyć ryzyko zakłóceń równowagi oraz zaproponowała nowy zestaw specyficznych rekomendacji dla każdego kraju (Country Specific Recommendations – CSRs). Komisja stwierdziła że:

– Chorwacja i Francja są w sytuacji nadmiernej nierównowagi makroekonomicznej i ryzyko zakłóceń wzrosło w porównaniu z rokiem 2014. Komisja przeanalizowała działania naprawcze, podjęte w obu krajach i zdecydowała, że na obecnym stadium nie ma potrzeby rozpoczynania procedury nadmiernej nierównowagi.

– Włochy, Bułgaria i Portugalia doświadczają nadmiernej nierównowagi makroekonomicznej. Komisja zapowiedziała dokładne monitorowanie zaplanowanych reform w tych krajach. Monitorowanie sytuacji w Portugalii jest związane z tym, że kraj ten w ubiegłym roku zakończył program pomocowy, który rozpoczął w 2011 roku w związku z kłopotami z obsługą zadłużenia publicznego.

– Irlandia, Hiszpania i Słowenia są w stanie nierównowagi makroekonomicznej, wymagające dokładnego monitorowania. W przypadku Irlandii i Hiszpanii wynika to z faktu, że kraje te korzystały z programów pomocowych. W przypadku Słowenii, która w roku 2014 była w sytuacji nadmiernej nierównowagi makroekonomicznej Komisja stwierdziła znaczący postęp w przywracaniu równowagi.

– Niemcy i Węgry mają nierównowagę makroekonomiczną, wymagającą zdecydowanych działań politycznych. Zdaniem Komisji w ciągu roku nie nastąpiła w nich znacząca poprawa sytuacji.

– Belgia, Holandia, Rumunia, Finlandia, Szwecja i Wielka Brytania doświadczają nierównowagi makroekonomicznej. Rumunia jest w programie zapobiegawczej pomocy finansowej.

Polska, wraz z dziewiątką innych krajów znalazła się w elitarnym klubie krajów, nie zagrożonych nierównowagą.

Nierównowaga makroekonomiczna ma kilka wymiarów.

1.Nierównowaga zewnętrzna występuje w następujących krajach:

Chorwacja, Niemcy, Węgry, Irlandia, Portugalia, Rumunia, Hiszpania

Niska konkurencyjność wynikająca z wysokich kosztów:

Belgia, Finlandia, Francja, Irlandia, Włochy, Portugalia, Słowenia, Rumunia,

Nadmierne zadłużenie gospodarstw domowych i nierównowaga na rynku mieszkaniowym:

Irlandia, Holandia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania

Nadmierne zadłużenie firm:

Bułgaria, Chorwacja, Irlandia, Portugalia,

Ryzyko związane z długiem publicznym:

Belgia, Chorwacja, Francja, Węgry, Irlandia, Włochy, Portugalia, Hiszpania,

Problemy sektora finansowego:

Bułgaria, Węgry, Irlandia, Włochy, Rumunia, Słowenia, Szwecja

Nierównowaga na rynku pracy:

Bułgaria, Chorwacja, Węgry, Irlandia, Portugalia, Hiszpania,

Inne:

Rumunia, Chorwacja

Niemcy silne, ale niezrównoważone

Niespodzianką jest uznanie przez Komisję Europejską gospodarki niemieckiej za niezrównoważoną. Dla wielu ekonomistów gospodarka ta stanowi wzór, który powinien być kopiowany przez inne kraje UE. Tymczasem, zdanie KE w największej gospodarce Europy występują zakłócenia równowagi makroekonomicznej, wymagające monitorowania i podjęcia działań politycznych.

Zakłócenia te polegają przede wszystkim na występowaniu dużych i trwałych nadwyżek na rachunku obrotów bieżących, które są wynikiem niskiego popytu krajowego i niskich nakładów inwestycyjnych, jak również wysokiej konkurencyjności. Jest to szczególnie ważne z uwagi na znaczącą rolę niemieckiej gospodarki i potencjalne skutki uboczne dla UE i strefy euro.

Trzy wskaźniki przekraczają w Niemczech wartości progowe: nadwyżka na rachunku obrotów bieżących, utrata udziału w rynkach eksportowych oraz dług publiczny. Ryzyko nierównowagi wzrosło w związku z utrzymującym się niskim wskaźnikiem inwestycji publicznych i prywatnych, który obniża wzrost gospodarczy i przyczynia się do bardzo wysokiej nadwyżki na rachunku obrotów bieżących, który jest problemem dla innych krajów Unii Europejskiej. Konieczne są działania:

Zwiększenie inwestycji publicznych i stymulacja inwestycji prywatnych przez system podatkowy
Zachęty do późniejszego przechodzenia na emeryturę i redukcja klina podatkowego
Stymulacja konkurencyjności usług.

Polska gospodarka zrównoważona

26 lutego 2015 roku Komisja Europejska opublikowała dokument roboczy, dotyczący równowagi w gospodarce polskiej. Komisja zauważa, że Polska bardzo dobrze zniosła kryzys gospodarczy i jego następstwa. Od 2008 r. jej realny PKB wzrósł łącznie o 19 proc., co stanowi absolutny wyjątek w UE. Oczekuje się, że wysokie spożycie prywatne utrzyma się w krótkim okresie, dzięki stabilnej sytuacji w zakresie zatrudnienia i wzrostowi płac realnych. Ożywia się akcja kredytowa, co powinno spowodować także ożywienie inwestycji prywatnych, na które wciąż niekorzystnie wpływa niesprzyjające otoczenie biznesu. Również inwestycje publiczne będą rosły wraz z uruchomieniem nowych projektów finansowanych przez UE.

Dokument Komisji nie jest wyłącznie laurką. Pokazuje również napięcia w polskiej gospodarce i nie załatwione problemy:

Następuje stopniowa poprawa finansów publicznych, ale istnieją w dalszym ciągu pewne wyzwania strukturalne, zwłaszcza w dziedzinie efektywności wydatków publicznych i przestrzegania przepisów prawa podatkowego.
Pomimo wzrostu zatrudnienia, polski rynek pracy zmaga się z szeregiem słabości strukturalnych i w długiej perspektywie zagrażają mu niekorzystne zmiany demograficzne, niskie uczestnictwo pewnych grup w rynku pracy, niski poziom mobilności geograficznej i zawodowej, który hamują specjalny system emerytur dla górników oraz bardzo silnie dotowany system emerytur rolniczych.
Pomimo znacznych inwestycji wąskie gardła i niewydolność sieci transportu, sieci energetycznych oraz informacyjno-komunikacyjnych w dalszym ciągu hamują potencjał wzrostu w Polsce. Infrastruktura do produkcji energii starzeje się i jest w dużym stopniu uzależniona od węgla. Polska sieć energetyczna jest także w niedostatecznym stopniu połączona z sieciami krajów sąsiadujących.
W wielu obszarach, takich jak płatności podatków czy uzyskanie pozwolenia na budowę, otoczenie biznesu pozostaje nieprzyjazne. Cyfryzacja administracji publicznej przebiega wolno i jest rozproszona.
Szczególnym wyzwaniem dla Polski jest poprawa jakości i skuteczności polityki w obszarze badań i rozwoju oraz zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw.
Niedostateczna koordynacja między poszczególnymi szczeblami administracji i niska zdolność samorządów lokalnych i regionalnych do wdrażania i monitorowania polityki utrudniają dobre zarządzanie i skuteczność administracji publicznej.

Zarówno relatywnie wysoki wzrost PKB (zwłaszcza na tle Unii Europejskiej) jak i poprawiające się wskaźniki stabilności sprawiają jednak, że Komisja Europejska pozytywnie ocenia stan polskiej gospodarki.

W Raporcie zwraca się uwagę na następujące zjawiska:

Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych stale się zmniejsza. Od 2010 r. do 2014 r. relacja deficytu do PKB spadła z 7,6 proc. do 3,6 proc. i oczekuje się, że 2015 r. zejdzie tuż poniżej progu 3 proc. PKB.
Relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB utrzymuje się poniżej określonej w Traktacie wartości referencyjnej wynoszącej 60 proc. PKB. W 2014 r. wskaźnik ten spadł do 48,6 proc. głównie dzięki jednorazowemu transferowi aktywów prywatnych funduszy emerytalnych. Komisja spodziewa się, że w 2016 r. relacja długu do PKB wyniesie 49,8 proc.
Deficyt obrotów bieżących zmniejszył się z 5,2 proc. PKB w 2011 r. do 1,3 proc. PKB w 2013 r. dzięki odnotowywanym przez kilka lat z rzędu nadwyżkom handlowym.
Nadwyżka w handlu usługami rosła, stymulowana przez rozwój w Polsce ośrodków obsługi procesów biznesowych oferujących szeroki asortyment usług dla korporacji wielonarodowych.
Ujemna międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto Polski ustabilizowała się w ostatnich latach na poziomie poniżej 70 proc. PKB.
W ciągu ostatnich 15 lat Polska czerpała duże korzyści ze swojej konkurencyjności kosztowej. Udział Polski w światowym eksporcie znacznie wzrósł w latach 2000–2013: w rynku towarów o 0,5 pkt. proc., a w rynku usług o 0,2 pkt. proc. Wzrost polskiego eksportu można głównie przypisać spadkowi realnych jednostkowych kosztów pracy.
Koszty pracy w Polsce spadają w stosunku do kosztów pracy głównych partnerów handlowych Polski. Ujemną stroną tego jest specjalizacja produktowa zorientowana na towary o niskim lub średnio niskim stopniu zaawansowania technologii.
Zadłużenie sektora prywatnego jest ograniczone, a sektor finansowy cechuje stabilność. Zadłużenie sektora prywatnego jest mniejsze niż średnia unijna.
W ostatnim dziesięcioleciu polski system bankowy uzyskiwał jedne z najlepszych wyników w Europie – średnia stopa zwrotu z kapitału własnego była dwucyfrowa (od 10 proc. do 15 proc. rocznie). Współczynniki kapitałowe banków są wysokie, a odsetek złych kredytów, kształtujący się na poziomie 7,5 proc. łącznego portfela kredytowego, pozostaje pod kontrolą.
Kredyty hipoteczne denominowane we frankach szwajcarskich stanowią 15 proc. łącznej kwoty pozostających do spłaty kredytów dla sektora niefinansowego i 37 proc. wszystkich kredytów hipotecznych dla gospodarstw domowych. Nieoczekiwana deprecjacja złotego wobec franka szwajcarskiego w połowie stycznia 2015 r. może zmniejszyć dochód do dyspozycji gospodarstw domowych w Polsce. Łączny wpływ tej zmiany okaże się jednak prawdopodobnie niewielki – szacuje się go na mniej niż jedną dziesiątą PKB. Niedawne testy warunków skrajnych wskazują, że sektor bankowy powinien również pozostać bezpieczny, ponieważ wpływ na udział kredytów zagrożonych i współczynniki adekwatności kapitałowej będzie niewielki.