Odpowiedzią na stres i kłopoty indywidualnych kredytobiorców, obawiających się czy podołają spłacić raty kredytów jest edukacja finansowa. Konieczna jest nauka odpowiedzialności finansowej i zmiana dominującej w polskim społeczeństwie kultury pożyczania na kulturę oszczędzania – to przesłanie wynikające z dyskusji w trakcie dorocznej konferencji organizowanej przez Krajowy Rejestr Długów.
Sławomir Dudek, adiunkt w Instytucie Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej, zwrócił uwagę, że należy wyróżnić dwa rodzaje przekredytowania. W jednym przypadku o przekredytowaniu można mówić wtedy, gdy indywidualny kredytobiorca ma problem z obsługą zadłużenia. Z punktu widzenia banków ważniejsze jest ujęcie zagregowane. Część kredytów przestaje być wprawdzie obsługiwana, ale zyski na pozostałych są tak duże, że z nawiązką rekompensują ponoszone straty. Jeśli patrzeć na zjawisko w ten sposób nawet w przypadku najgorzej obsługiwanych kredytów konsumpcyjnych (17,3 proc. kredytów konsumpcyjnych jest zagrożonych) instytucje finansowe nieźle zarabiają. Dlatego zdaniem Dudka problem przekredytowania globalnie nie istnieje.
Prof. Dariusz Filar był odmiennego zdania. – Nawet jeśli tylko 5 proc. wszystkich gospodarstw domowych nie spłaca kredytów, to jest to poważny problem. Jeśli tak wielu ludzi dotykają problemy finansowe, musi to rzutować na nastroje społeczne, zachowania. Niestety brakuje szczegółowych danych na temat osób nadmiernie obciążonych kredytami. Ekonomiści dysponują tylko bardzo zagregowanymi danymi takimi jak publikowane przez KNF, czy ZBP, bądź pojedynczymi przypadkami nagłośnionymi w mediach albo znanymi z własnego doświadczenia.
Uwaga dyskutantów skupiła się przede wszystkim na kredytobiorcach – gospodarstwach domowych. Zdaniem Andrzeja Bugajskiego, dyrektora generalnego Związku Polskiego Leasingu, przedsiębiorcy mają mniej problemów z kredytami niż gospodarstwa domowe.
Prof. Filar zauważył bardzo pozytywny trend rosnącej świadomości ekonomicznej społeczeństwa. Niektóre produkty finansowe, np. karta kredytowa są „ekstremalnie trudne” – bardzo łatwo jest się zadłużyć i wpaść z tego powodu w kłopoty. Prowadzący panel Maciej Samcik przypomniał, że aż 20 proc. kart kredytowych nie jest spłacanych w terminie. Dlatego bardzo ważne jest aby nauczyć się korzystać z tego produktu bezpiecznie – przestrzegał prof. Filar.
Paneliści przypomnieli znaną z badań prawidłowość dotyczącą „hierarchii spłacania długów”, która również pokrywa się ze współczynnikami ryzyka poszczególnych produktów finansowych. Gdy dłużnik wpada w kłopoty finansowe w pierwszej kolejności przestaje spłacać czynsz i rachunki za media. W dalszej kolejności dłużnicy przestają obsługiwać kredyty konsumpcyjne i karty kredytowe. Najpilniej spłacanym produktem są kredyty mieszkaniowe, zwłaszcza hipoteczne. Na koniec 2010 r. tylko 1,8 proc. kredytów mieszkaniowych było zagrożonych. Prof. Filar zwracał uwagę, że te dane mogą być nieco zwodnicze. – Dłużnicy „bronią” kredytów mieszkaniowych, gdy już polegli na innych frontach. Dlatego banki powinny wziąć pod uwagę i zwiększyć ryzyko kredytu mieszkaniowego gdy ten sam klient przestał obsługiwać np. kredyt konsumpcyjny.
Wojciech Kwaśniak, doradca prezesa NBP i były szef nadzoru bankowego, zwracał uwagę, że większa odpowiedzialność ciąży na bankach i instytucjach pożyczkowych, które w przeciwieństwie do klientów są profesjonalistami. – Bankructwo to porażka wierzyciela – stwierdził. I podkreślił, że przeciwdziałanie przekredytowaniu może prowadzić do wykluczenia, czyli odcięcia niektórych osób od możliwości skorzystania z usług finansowych.
Konkludując prof. Filar zauważył, iż w literaturze dotyczącej finansów zarówno ze Stanów Zjednoczonych, jak i Europy coraz wyraźniej przebija się wątek potrzeby zmiany kultury pożyczania, która jest w tej chwili dominująca na kulturę oszczędzania.
Obserwator Finansowy był partnerem medialnym konferencji „Przekredytowanie w Polsce – fakt czy nadmierna obawa” zorganizowanej 9 czerwca w Warszawie przez Krajowy Rejestr Długów.
