Wyzwaniem dla rządów krajów członkowskich UE nie będzie już zadowolenie KE, ale przekonanie inwestorów, że - jeżeli chodzi o poziom długu - działają odpowiedzialnie.
(CC By NC ND IMF)
Na początku tego roku dowodziłem, że kraje, w których stopy procentowe są bardzo niskie, a poziom długu publicznego jest uznawany przez inwestorów za bezpieczny – co obniża jego koszt zarówno z punktu widzenia budżetowego, jak i ekonomicznego – być może potrzebują dużych deficytów budżetowych, by zrekompensować ograniczenia polityki pieniężnej. Strefa euro właśnie osiągnęła ten etap.
Po kryzysie finansowym roku 2008 i późniejszym kryzysie euro polityka pieniężna odegrała kluczową rolę w stabilizowaniu i ożywianiu strefy euro. Osiągnięcie tego celu to zasługa pragmatyzmu, kreatywności i politycznego talentu prezesa Europejskiego Banku Centralnego Mario Draghiego. Choć potencjał polityki pieniężnej jeszcze nie całkiem się wyczerpał, nie można oczekiwać, że będzie ona znowu pełnić tę samą rolę.
Natomiast polityka fiskalna, stanowiąca drugi kluczowy składnik rozsądnego keynesowskiego zarządzania makroekonomicznego, była rzadko wykorzystywana jako narzędzie cykliczne, a wynik tego jest taki, że produkcja strefy euro nadal nie osiągnęła swojego potencjalnego poziomu. To pilny problem, którego żaden kraj nie może rozwiązać własnymi siłami; wymaga on wspólnej reakcji krajów strefy euro. Chociaż potrzeba wspólnego budżetu strefy euro, z którego finansowano by dodatkowe wydatki, jest teraz bardziej paląca niż dawniej, to pociągałby on za sobą podział ryzyka między krajami członkowskimi, a to jest politycznie trudną kwestią.
Istnieją jednak inne środki, które strefa euro może zastosować, a pierwszym z nich jest zmiana reguły budżetowej. W sytuacji tak niskich stóp procentowych limit relacji długu publicznego do PKB na poziomie 60 proc. nie jest właściwym (jeśli nim kiedykolwiek był). Nie tylko powinien być on wyższy, ale należałoby obniżyć wymóg stawiany krajom członkowskim przekraczającym ten limit, by go na powrót w określonym tempie osiągnęły. Ponadto, ponieważ osoby odpowiedzialne za kształtowanie polityki pieniężnej mają mały margines swobody działania, Unia Europejska musi dać rządom krajów członkowskich więcej swobody w stymulacji popytu za pomocą polityki budżetowej. Oznacza to również zwiększenie limitu deficytu budżetowego w stosunku do PKB powyżej 3 proc.
Wprawdzie rządy nie powinny mieć wolnej ręki w tej kwestii, ale też nie powinny mieć one aż tak związanych rąk. Unia potrzebuje nowej filozofii stanowienia reguł. Strefa euro posunęła się tak daleko w piętrzeniu ograniczeń, zakładając, że rządy będą zawsze stosowały złe praktyki lub próbowały oszukiwać, że rezultat tego działania jest czasem niezrozumiały.
Na początek Komisja Europejska powinna zaniechać mikrozarządzania polityką budżetową krajów członkowskich. Powinna reagować tylko wtedy, gdy rządy znajdują się na drodze prowadzącej do kumulacji nadmiernego zadłużenia (do czego może dojść, kiedy u władzy znajdą się nieodpowiedzialni przywódcy). W przeciwnym razie głównym zadaniem Komisji powinno być informowanie rynków o stanie gospodarki danego kraju i jego możliwej ścieżce długu.
W ten sposób to rynki mogłyby decydować. W końcu przestrzeń fiskalna jest wartością względną. Japonia ma duży dług publiczny, ale inwestorzy nie wydają się tym zmartwieni. We Włoszech, gdzie inwestorzy żądają wysokiej premii za ryzyko, sytuacja jest inna. Dlatego wyzwaniem dla rządów krajów członkowskich nie będzie już zadowalanie Komisji, ale przekonanie inwestorów, że – jeśli chodzi o poziom długu – działają odpowiedzialnie.
Drugim krokiem jest konieczność poprawy koordynacji polityki budżetowej i pieniężnej przez strefę euro. (W rzeczywistości zawsze musiała to robić, ale sprawa jest teraz szczególnie pilna.) Na tym etapie sama polityka pieniężna nie podoła temu zadaniu. Impuls musi przybrać formę ekspansji budżetowej, by uzupełnić to, czego EBC nie może dostarczyć. Jednak żaden kraj nie posiada takich zachęt, by zrobić to na własną rękę, ponieważ ze względu na głęboki stopień integracji krajów członkowskich jakaś część wszelkiej ekspansji budżetowej zostanie nieuchronnie utracona na rzecz efektu ubocznego w postaci zwiększonego importu.
W związku z tym potrzeba albo mechanizmu koordynacji, dzięki któremu każdy kraj zobowiąże się do większej ekspansji budżetowej, którą sfinansuje własnymi środkami, lub raczej (ale co bardziej kontrowersyjne) wspólnego budżetu, finansowanego przez emisję euroobligacji, które w razie potrzeby można wykorzystać do sfinansowania większych wydatków w każdym kraju.
Stawka jest wysoka. Bez większych limitów długu i lepszej koordynacji, czy to dzięki nowemu mechanizmowi czy wspólnemu budżetowi, polityka budżetowa będzie nadal zbyt rygorystyczna, aktywność gospodarcza – zbyt słaba, a ryzyko, że dochodzący do władzy populiści zaproponują zbyt proste rozwiązania – zbyt wysokie. To ostatnia rzecz, jakiej potrzebuje strefa euro.
Komentarz ten jest częścią relacji Project Syndicate z Trento Festival of Economics. Więcej informacji na temat tego wydarzenia znajduje się tutaj. Zbiór powiązanych komentarzy Project Syndicate można znaleźć tutaj.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
W seriach wydawniczych Materiały i Studia NBP oraz NBP Working Papers został niedawno opublikowany raport przedstawiający wyniki najnowszych badań dotyczących mechanizmu transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Z wielu wątków poddanych analizie wybraliśmy trzy, które streszczamy w niniejszym artykule. Rozpoczynamy od czynników wpływających na możliwie zmiany mechanizmu transmisji polityki pieniężnej. Następnie analizujemy siłę i opóźnienia, z jaką decyzje Rady Polityki Pieniężnej oddziałują na gospodarkę. W ostatniej części artykułu przyglądamy się bliżej funkcjonowaniu kanału kredytowego polityki pieniężnej w Polsce.
Medialne dyskusje dotyczące projektu ustawy budżetowej na ogół koncentrują się na przyziemnych kwestiach: kto i ile otrzyma pieniędzy oraz komu i ile pieniędzy zostanie zabrane. Najważniejszym jednak problemem jest zdolność do finansowania potrzeb pożyczkowych państwa zarówno w krótkiej, jak i w dłuższej perspektywie.
Amerykańska nadkonsumpcja rozumiana jako życie ponad stan wyznaczany przez produktywność własnej gospodarki, jest narzędziem, za pomocą którego Chiny dokonują dezindustrializacji Stanów Zjednoczonych.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
