Gospodarka musi mieć kompas nastawiony na średni okres
Najbliższa środa ma przynieść rozwiązania dla problemów krajów strefy euro i całej Unii. – Decyzje w ramach Unii Europejskiej powinny zapaść natychmiast. Nie wolno tego odkładać. Nawet o kilka dni – mówi w rozmowie z Obserwatorem Finansowym Jacob Frenkel, szef rady nadzorczej JP Morgan Chase International.
Jacob Frenkel, JP Morgan Chase International (Fot. J. Deluga)
Obserwator Finansowy: W Europie bank Dexia bankrutuje przez greckie obligacje [inne opinie: geneza problemów banku Dexia – red.]. Ratuje go państwo belgijskie za 4 mld euro. To dobry plan?
Jacob Frenkel: Nie jestem w pozycji, żeby to oceniać. Ostatnie lata powinny dać nam lekcję, byśmy pilnowali, żeby banki miały odpowiedni, relatywnie wysoki, stosunek kapitału do należności niepewnych, żeby nie było zbyt dużo mechanizmów dźwigni finansowych w inwestowaniu i żeby ryzyko było kontrolowane. Oraz, żeby w analizach finansowych bazować na konkretnych informacjach. Widać, że jest to wciąż duże wyzwanie dla profesjonalistów.
Unijni przywódcy uzgodnili niedawno, że europejskie banki potrzebują dokapitalizowania. Oszacowano tę kwotą na ok. 100 mld euro. Czy ta kwota wystarczy?
Szczerze mówiąc, jeśli istnieją prywatni udziałowcy banków, to oni powinni zapewnić ich rekapitalizację. Banki same powinny wyjść z konkretnym planem odbudowy kapitału, pozyskania go na rynkach, jeśli mają tego kapitału niedobór. A nie twierdzę wcale, że mają.
Udział rządów w tej debacie jest tak mocny, ponieważ przyczyną problemów banków komercyjnych w Europie jest Grecja. Czy to dobrze, że kraje unijne ratują Grecję przed bankructwem?
Bankructwo powinno się rozważać w pewnej perspektywie. I chcę od razu powiedzieć, że nie jest tu zupełnie istotne, co ja osobiście myślę na temat Grecji. Ważna jest rzeczywistość. A ona przedstawia się następująco: Grecja nie jest dziś w stanie w stu procentach i na czas spłacać swoich zobowiązań. I teraz każda decyzja dotycząca Grecji powinna być podejmowana ze świadomością tego stanu rzeczy oraz mieć rynkowe uzasadnienie. Politycy muszą z kwestią Grecji poradzić sobie tak, żeby nie zakazić innych rynków jej problemem. A to jest możliwe – zarówno teoretycznie, jak i praktycznie.
W międzyczasie szósta transza pieniędzy płynie do Grecji. Debata na temat, czy uruchomić tę transzę, czy nie, trwała prawie dwa miesiące.
No właśnie. W dyskusji o Europie nadszedł dziś czas, by podjąć realne działania: podnieść efektywność oraz siłę uderzeniową funduszu stabilizacyjnego (EFSF), zadecydować, jak kapitalizować banki i jak walczyć z grecką sytuacją. I to nie jest tylko kwestia tego, czy wysłać kolejną transzę uchwalonego już jakiś czas temu pakietu do Grecji, czy go nie wysyłać. To musi być spójna decyzja o tym, czy umorzyć Grecji część długu, jakiej wielkości haircut zastosować i jak w tym powinien partycypować prywatny sektor.
I to są wszystko sprawy, których nie można przekładać, nawet o kilka dni. Europejscy przywódcy muszą dostrzec, że czas skoordynować w końcu dwa zegary: zegar rynku i zegar polityczny. Zegar rynkowy tyka dziś dużo szybciej niż zegar polityczny. Polityczne decyzje trzeba przyspieszyć, żeby spotkały się z rynkowymi. W innym przypadku politycy będą wciąż ścigać rynek, a to nie jest dobre.
Sektor prywatny uzależnia decyzję o kapitalizacji banków od tego, jaki plan redukcji długu publicznego w Europie przyjmą politycy. Tego planu wciąż nie ma. Tymczasem w różnych wypowiedziach pojawia się coraz więcej pomysłów, by od problemu długu pomogły rządom uciec banki centralne – by Europejski Bank Centralny obniżał stopy procentowe, bank centralny Szwajcarii interweniował w kwestii kursu franka. Podobnie jest w Stanach, gdzie niedawno wszyscy czekali na jedną tylko informację Bena Bernanke – czy rozpocznie quantitative easing3.
Jak pan, jako były bankier centralny, ustosunkowuje się do tego?
Nie powinniśmy nadmiernie obciążać polityki monetarnej. Jest bardzo istotne, żeby honorować podział odpowiedzialności pomiędzy rządami i bankami centralnymi. Polityka monetarna musi być prowadzona przez niezależny bank centralny, który ma na względzie cele średniookresowe, który nie podlega cyklicznym krótkookresowym perspektywom. Tym bowiem poddaje się system polityczny. Mierzenie się z celami krótkookresowymi, podleganie wahaniom związanym z wyborami – to cechy systemu politycznego. Gospodarka natomiast musi mieć kompas nastawiony na średni okres. Z perspektywy gospodarczej potrzebna jest logika, która pozwoli bankom centralnym na realizowanie ich zadań: stabilizowania cen, itd. Rządy powinny finansować swoje potrzeby przy użyciu instrumentów polityki fiskalnej.
Jeśli jest deficyt budżetowy, to trzeba albo ciąć wydatki albo podnosić wpływy, a nie szukać pomocy w polityce monetarnej. Presja, która jest dziś widoczna na całym świecie: w Stanach Zjednoczonych, w Europie itd. jest wynikiem niemocy polityki fiskalnej. Rządy nie są w stanie poradzić sobie z rzeczywistym deficytem. Stąd coraz większe ciśnienie w kierunku bankierów centralnych, by wspierali oni wzrost gospodarczy i żeby zbłądzili trochę z drogi ku ich średniookresowym celom. Nie twierdzę, że bankierzy centralni odchodzą od swojej logiki, ale twierdzę, że jest to zagadnienie, wymagające już dziś pewnych rozstrzygnięć.
A czy podziela pan panujące w Europie przekonanie, że polityka makroostrożnościowa powinna leżeć także w gestii banków centralnych?
Tak. Trzeba pamiętać oczywiście, że polityka makroostrożnościowa nie jest narzędziem, które może zastąpić albo wyprzeć politykę monetarną. Jest natomiast, w moim przekonaniu, perspektywą polityki, która uzupełnia politykę monetarną w pewnych kwestiach. W związku z tym uważam, że może być implementowana przez banki centralne. Co więcej: banki centralne powinny być współodpowiedzialne za projektowanie polityki makroostrożnościowej i nie powinny zrzucać tej odpowiedzialności. Udział w polityce makroostrożnościowej daje bankom lepszy wgląd w sytuację w różnych sektorach gospodarki.
Jak pan, szef rady nadzorczej najważniejszego według Bloomberga banku komercyjnego USA, zapatruje się na kwestię nadzoru bankowego? Skoro w różnych krajach funkcjonują różne instytucje nadzorcze – w USA aż 5 – to bank centralny powinien nadzorować banki komercyjne?
Absolutnie tak. Nadzór bankowy powinien być w gestii banków centralnych właśnie, a nie żadnych innych instytucji. I to nie chodzi o jakieś budowanie imperium wokół banku centralnego. Chodzi o logikę – bank centralny jako pożyczkodawca ostatniej instancji musi mieć szczegółową wiedzę, dotyczącą kondycji banków.
W ciągu ostatnich 200 lat bankowość centralna przeszła poważną ewolucję, zmieniały się jej zadania oraz reguły polityki pieniężnej. Tekst pokazuje z tej perspektywy dwa banki centralne: Bank Polski (1828–1866) oraz Bank Polski SA (1924–1939). Akcent położono na okoliczności ich powstania oraz intencje i oczekiwania projektodawców, które zdeterminowały statutowy zakres ich uprawnień. Pokazano trudne wybory odnośnie do priorytetów i gradacji celów, przed jakimi stawiała je rzeczywistość gospodarcza. Okoliczności te skłaniały do pytań o właściwe cele i zasady funkcjonowania banków centralnych, tworzyły przestrzeń dla ścierania się koncepcji swoistego bankowego wariabilizmu i statyzmu.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
W seriach wydawniczych Materiały i Studia NBP oraz NBP Working Papers został niedawno opublikowany raport przedstawiający wyniki najnowszych badań dotyczących mechanizmu transmisji polityki pieniężnej w Polsce. Z wielu wątków poddanych analizie wybraliśmy trzy, które streszczamy w niniejszym artykule. Rozpoczynamy od czynników wpływających na możliwie zmiany mechanizmu transmisji polityki pieniężnej. Następnie analizujemy siłę i opóźnienia, z jaką decyzje Rady Polityki Pieniężnej oddziałują na gospodarkę. W ostatniej części artykułu przyglądamy się bliżej funkcjonowaniu kanału kredytowego polityki pieniężnej w Polsce.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Autonomiczna sztuczna inteligencja w ciągu kilku lat zrewolucjonizuje wiele biznesów i branż, zmieni łańcuchy wartości firm i strukturę zatrudnienia. Nie powinna jednak być pozostawiona bez nadzoru.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
W połowie maja najnowsza odsłona trwającego wiele lat handlowego sporu amerykańsko-chińskiego przygasła, choć konflikt będzie się tlił. Wszystko paradoksalnie za sprawą bomby informacyjnej, którą rzucił w media społecznościowe Donald Trump. Stany Zjednoczone postanowiły nałożyć gigantyczne – na poziomie 145% – cła na towary importowane z Państwa Środka. A ponieważ akcja wywołuje reakcję, Chiny nie pozostały dłużne i podwyższyły stawki chroniące własny rynek do poziomu 125%. Brzmi jak dobry news, ale to ślepa uliczka.
Pomimo wyzwań gospodarczych i społecznych, coraz dłuższe życie otwiera również nowe możliwości ekonomiczne, które mogą przekształcić starzenie się społeczeństw z obciążenia w źródło wzrostu i rozwoju.
Kraj byłego bloku wschodniego, który – podobnie jak my – zaczął dynamicznie się rozwijać po upadku komunizmu to Rumunia. Dziś ma apetyt na znacznie więcej, ale czy wystarczy jej sił i ambicji, by sięgnąć po więcej?
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Im dłużej europejskie rządy będą inwestowały w obronność, tym większe są szanse na znaczny wzrost innowacyjności i w długim horyzoncie czasowym na Starym Kontynencie zobaczymy efekt spin-off, czyli transferu technologii z sektora defence do sektorów cywilnych – uważa prof. Hubertus Bardt, dyrektor zarządzający IW Köln.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
