Szkoły mające większą autonomię często osiągają znakomite wyniki, ale nie ma zgody w sprawie tego, czy wynika to z lepszego zarządzania, czy z tego, że trafiają do nich lepsi uczniowie. Na podstawie wywiadów przeprowadzonych z ponad 1800 dyrektorami szkół autorzy poniższego materiału ustalili, że dobre zarządzania szkołą mocno wpływa na wyniki osiągane przez uczniów.
(CC BY Bart Everson/DG)
Niezależne szkoły cechują się lepszym zarządzaniem, przy czym nie wydaje się, aby wynikało to z doboru uczniów ani innych czynników. Nie wystarczy jednak niezależność dyrektorów szkół, konieczne jest także to, aby byli rozliczani ze swoich decyzji.
Z pewnością jedyna rzecz na świecie, która jest trudniejsza niż uczyć matematyki rozbisurmanionych nastolatków w piątkowe popołudnie to wysłać nauczycieli na „dokształt” z niezrozumiałego żargonu zarządzania, gdy wykładowcą jest pryszczaty, świeżo upieczony absolwent uczelni.
Ale tak na spokojnie można zapytać, czy przez lepsze zarządzanie w szkołach istotnie poprawia się życie uczniów, rodziców i nauczycieli. Wyniki niedawnych analiz skłaniają do wniosku, że to możliwe. Np. badania z randomizowaną grupą kontrolną wykazały, że działające na terenach miejskich amerykańskie szkoły społeczne „no excuses” [nastawione na maksymalne wykorzystanie czasu przez nauczyciela, który nie zwalnia tempa ze względu na uczniów i nigdy nie obniża wymagań; przyp. red. OF] osiągają znaczną poprawę wyników uzyskiwanych przez uczniów, a szczególne praktyki zarządzania przyjęte w tych placówkach można z powodzeniem wykorzystywać w normalnych szkołach publicznych.
W minionym dziesięcioleciu dokonywaliśmy oceny jakości zarządzania w kilku tysiącach organizacji na całym świecie. W ostatnim okresie badaliśmy także szkoły średnie (dla piętnastolatków i innych uczniów) w ośmiu państwach: Brazylii, Indiach, Kanadzie, Niemczech, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii i Włoszech. Skupiliśmy się na wielu praktykach stosowanych w szkołach osiągających świetne wyniki, np. skutecznym wykorzystywaniu danych do monitorowania i nauczania, obieraniu rozsądnych celów i uzależnieniu awansu nauczyciela nie wyłącznie na podstawie liczby przepracowanych lat, lecz rezultatów. Rozmowy przeprowadzone z ponad 1800 dyrektorów szkół lub kierowników zespołów nauczycielskich w celu dokonania oceny zarządzania szkołami doprowadziły do pewnych zdumiewających ustaleń.
Jakość zarządzania a wyniki osiągane przez uczniów
Po pierwsze, odkrywamy, że nasze miary jakości zarządzania wykazują silną korelację z wynikami osiąganymi przez uczniów. Np. w Anglii podniesienie jakości zarządzania szkołą, w wyniku której placówka przechodzi z najgorszych 10 proc. do 10 proc. najlepszych, wiąże się z poprawą wyników egzaminów GCSE (uczniowie przystępują do nich, mając 16 lat) o 18 proc. oraz ze wzrostem o 3 proc. „kontekstualnej wartości dodanej” – to poprawa, którą dzieci osiągają w szkołach (po korekcie w celu uwzględnienia statusu społeczno-ekonomicznego). Wygląda na to, że to znacznie silniejsze powiązanie niż korelacja z wielkością zespołu czy konkurencją. Nie możemy wykluczyć, że jest coś jeszcze, czego nie zmierzyliśmy, ale po uwzględnieniu bardzo wielu innych czynników pozostaje powiązanie między zarządzaniem a wynikami osiąganymi przez uczniów przy egzaminach.
Po drugie, pod względem jakości zarządzania najlepiej wypadają szkoły brytyjskie i szwedzkie, a później północnoamerykańskie. Inne państwa europejskie (Niemcy i Włochy) znajdują się w tym rankingu niżej, a najsłabiej – co nie zdumiewa – wypadają państwa rynków wschodzących, Brazylia i Indie (zob. rys. 1 poniżej).
Infografika DG
Niezależne szkoły są lepiej zarządzane
Po trzecie, wydaje się, że szkoły zarządzane niezależnie uzyskują lepsze oceny jakości zarządzania niż inne placówki edukacyjne. Np. w Anglii do niezależnych placówek należą tzw. academies, czyli szkoły (głównie prywatne) przygotowujące do nauki w college’u, szkoły prowadzone przez fundacje oraz szkoły społeczne (voluntary-aided schools). W USA do tych placówek należałyby szkoły społeczne (charter schools) i szkoły z rozszerzonymi programami w pewnych dziedzinach (magnet schools). Ta odmienność się nie ujawnia, gdyż niezależne szkoły są po prostu prywatnymi szkołami, które mogą dobierać uczniów. Pod względem zarządzania niezależne szkoły publiczne wypadają lepiej od szkół prywatnych. Co więcej, wydaje się, że różnica między niezależnymi szkołami publicznymi a innymi rodzajami szkół nie wynika z odmienności pod względem składu zespołów, struktury szkoły, położenia czy oczywistych cech dyrektorów lub kierowników zespołów nauczycielskich, takich jak płeć i charakter umowy o pracę.
Znaczenie rozliczalności
Dlaczego więc dzieje się tak, że pewne szkoły są zarządzane znacznie lepiej od innych? O sukcesie zarządzania decyduje przede wszystkim sposób zarządzania i kierownictwo. Jeżeli szkoła efektywnie odpowiada przed miejscową jednostką zarządzającą (w Polsce – przed władzami powiatu – przyp. OF), można się spodziewać doskonałych rezultatów nauczania. Także dyrektorzy lub kierownicy zespołów nauczycielskich, którzy opracowali i wdrożyli spójną strategię długookresową – i skutecznie ją zakomunikowali pracownikom szkoły oraz społeczności lokalnej – uruchamiają proces zmian na lepsze.
Nasze ustalenia świadczą o tym, że reformy szkolnictwa przeprowadzone w Anglii i Szwecji w ostatnim dwudziestoleciu – ich celem było zwiększenie niezależności dyrektorów lub kierowników zespołów nauczycielskich oraz podniesienie poziomu norm zarządzania – nie były tak niewłaściwe, jak może się czasami wydawać. Jednocześnie jednak wynika z nich, że potrzeba dużej ostrożności. Niezależność jest cenna, ale sama w sobie nie wystarczy. Potrzeba również talentów nauczycieli i kadr zarządzających szkół – a także konkretnej rozliczalności przed miejscowymi jednostkami zarządzającymi – aby podnieść jakość zarządzania, a ostatecznie spowodować poprawę wyników nauczania osiąganych przez szkoły.
Artykuł jest streszczeniem publikacji: N. Bloom, R. Lemos, R. Sadun, J. Van Reenen (2014), Does Management Matter in Schools?, przygotowana na potrzeby dyskusji w Centre for Economic Performance analiza nr 1312, 2014 r.; http://cep.lse.ac.uk/pubs/download/dp1312.pdf.
Na stronie www.worldmanagementsurvey.org można znaleźć więcej wyników badań oraz dane do ściągnięcia. Można tam także dokonać porównania własnej organizacji z innymi.
Nicholas Bloom, Renata Lemos, Raffaella Sadun, John Van Reenen
Obraz edukacji ekonomicznej w Polsce jest dynamiczny i złożony. W całym kraju wiele organizacji i instytucji – interesariuszy z sektora publicznego, prywatnego oraz organizacji niekomercyjnych tworzy i wdraża projekty edukacyjne zarówno z zakresu ekonomii, jak i finansów. W czerwcu 2024 r. z inicjatywy Rady Edukacji Finansowej, w której NBP ma swojego przedstawiciela, a także we współpracy z OECD, została przyjęta w Polsce „Krajowa Strategia Edukacji Finansowej”. Tym samym nasz kraj dołączył do grona państw, które mają ogólnokrajową strategię na rzecz edukacji finansowej.
Pandemia COVID-19 znacząco przyczyniła się do wykorzystania technologii cyfrowych w zdalnej edukacji. Sztuczna inteligencja zmienia ją w zasadniczy sposób, kreując nowe możliwości i ogromny popyt na umiejętności cyfrowe w gospodarce. To wiąże się z masowymi szkoleniami w celu zdobycia nowych kwalifikacji. Procesy te nie są jednak wolne od wyzwań i zagrożeń.
Edukacja finansowa i znajomość finansów to kształcenie umiejętności, wiedzy i zachowań, które pozwalają człowiekowi podejmować świadome decyzje dotyczące pieniędzy: płatności, zaciągania kredytów, otwarcia rachunku bankowego, planowania dochodów i zarządzania nimi, inwestowania na rynku i oszczędzania.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Przez ostatnie lata rynki wschodzące zmagały się z silnym kursem dolara i zdominowanym przez Wall Street rynkiem kapitałowym. Dziś, w obliczu zmian strukturalnych w światowej gospodarce, a także nastawienia Fed oraz ich własnego rozwoju, kraje rozwijające się stają się nie tylko motorem globalnego wzrostu, ale i magnesem dla kapitału, sygnalizując koniec ery „amerykańskiej wyjątkowości”.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
Polski przemysł bateryjny powinien iść w kierunku recyklingu, bo to daje przewidywalny dostęp do surowców, uniezależnia nas od ich producentów, a koszty – co do zasady – są niższe niż w przypadku importu surowców – twierdzi Aleksandra Sojka, starszy analityk Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
