Zmieniające się cykle koniunkturalne – rola zatrudnienia kobiet

Wzrost i stabilizacja wskaźnika aktywności zawodowej kobiet to jedna z największych zmian w powojennych Stanach Zjednoczonych. Nieuwzględnianie różnic między mężczyznami a kobietami w całościowych modelach utrudnia zrozumienie przebiegu cykli koniunkturalnych w gospodarce amerykańskiej.
Zmieniające się cykle koniunkturalne – rola zatrudnienia kobiet

W ostatnim czterdziestoleciu trzy tendencje negatywnie wpływały na gospodarkę amerykańską: spowolnienie wzrostu produktywności, konsekwencje zjawiska tzw. Wielkiej Normalizacji (Great Moderation) ) i ożywienia gospodarcze bez wzrostu zatrudnienia (ang. jobless recoveries). Ekonomiści, starając się wyjaśnić te procesy, zwracali z reguły uwagę na wpływ, jaki zmiany technologiczne wywierają na popyt na siłę roboczą.

Wzrost wskaźnika aktywności zawodowej (WAZ) kobiet to jedna z najbardziej znaczących zmian gospodarczych w powojennych Stanach Zjednoczonych. WAZ kobiet wzrósł z 37 proc. w 1960 r. do najwyższego poziomu 61 proc. w 1997 r., następnie ustabilizował się na tym poziomie. Zjawisko to przyczyniło się istotnie do wzrostu łącznej liczby przepracowanych godzin na osobę w Stanach Zjednoczonych w latach 70. i 80. XX wieku. O ile w wielu publikacjach analizuje się czynniki determinujące wzrost zatrudnienia kobiet, to konsekwencje tego zjawiska dla całościowego wyniku gospodarki amerykańskiej w dużej mierze nadal nie zostały zbadane. Jednocześnie, w tym samym czasie zmieniło się wiele kluczowych właściwości amerykańskiego cyklu koniunkturalnego, a ekonomiści jeszcze nie wyjaśnili tych zmian w sposób wyczerpujący. Można wyróżnić tutaj trzy szczególnie zagadkowe zjawiska:

• obniżenie tempa wzrostu produktywności w latach 70. XX wieku (Jorgenson, 1988) i spadek cyklicznej korelacji między łączną liczbą przepracowanych godzin na osobę a produktywnością (Gali i Gambetti, 2009);
• zmniejszenie cykliczności produkcji i łącznie przepracowanych godzin od początku lat 80. XX wieku, znane jako Wielka Normalizacja (Stock i Watson, 2002), oraz
• spowolniony wzrost zatrudnienia będący następstwem recesji trwającej od początku lat 90. XX wieku, często nazywany „ożywieniem gospodarczym bez wzrostu zatrudnienia” (Graetz i Michaels, 2017).

Równowaga płci przynosi korzyści ekonomiczne

W naszych badaniach sugerujemy, że gwałtowny wzrost WAZ kobiet w latach 70. i 80. XX wieku oraz spłaszczenie tej krzywej od początku lat 90 mogą być pomocne w wyjaśnieniu tych zmian (Albanesi, 2019). Naszą analizę oparto na nowych danych empirycznych, które wykorzystują mikrodane dotyczące liczby przepracowanych godzin per capita i wynagrodzenia wg płci, jak również analizę ilościową opartą na teoretycznym modelu cykli koniunkturalnych uwzględniającym płeć. Model ten w możliwie najprostszy sposób odchodzi od standardowego modelu realnego cyklu koniunkturalnego, szeroko stosowanego do analizy wahań ekonomicznych zarówno przez naukowców, jak i decydentów politycznych.

Różnice między płciami są widoczne na dwa sposoby. W skład standardowego gospodarstwa domowego wchodzi kobieta i mężczyzna, co odzwierciedla ich rozkład w populacji USA. W tym modelu kobiety i mężczyzn charakteryzuje różna i zmienna w czasie niezdolność do pracy, co ma na celu dopasowanie wzrostu i stabilizacji współczynnika aktywności zawodowej kobiet do stałego spadku WAZ mężczyzn. Niezdolność do pracy działa jako zmienna zastępcza w postaci zredukowanej dla czynników strukturalnych wpływających na podaż pracy mężczyzn i kobiet. W szczególności spadek niezdolności do pracy w przypadku kobiet odzwierciedla postęp w zakresie medycyny i technologii, który – jak się okazało – miał ogromne znaczenie dla wzrostu aktywności zawodowej kobiet. Obejmuje on rozpowszechnienie doustnej antykoncepcji (Goldin i Katz, 2002), poprawę zdrowia matki i wprowadzenie mieszanki dla niemowląt (Albanesi i Olivetti, 2016) oraz wykorzystanie sprzętów AGD (Greenwood i in., 2005). Dodatkowo elastyczność Frischa w podaży siły roboczej kobiet jest trzykrotnie większa niż mężczyzn, odzwierciedlając dowody empiryczne (Blundell i MaCurdy, 1999).

Globalny cykl finansowy nie odpowiada za wszystkie problemy gospodarek

Produktywność kobiet i mężczyzn może się różnić i zmienia się w czasie. Różnice w produktywności pracy wg płci odzwierciedlają strukturę umiejętności pracowników płci męskiej i żeńskiej, jak również ich doświadczenie na rynku pracy. W latach 60. i 70. XX wieku pracownice były zazwyczaj gorzej wykształcone i miały mniejsze doświadczenie niż mężczyźni, ale szybko nadrobiły zaległości w obu obszarach. Od połowy lat 90. XX wieku poziom wykształcenia pracujących kobiet był wyższy niż średni poziom wykształcenia mężczyzn (Blau i Khan, 1997; Olivetti, 2006). Model ten można wykorzystać do uwzględnienia różnych sił wpływających na funkcjonowanie gospodarki, w tym roli płci.

Dynamika produktywności

Spowolnienie produktywności, tzn. spadek tempa wzrostu średniej produktywności pracy, zdefiniowanej jako wydajność na godzinę, rozpoczęło się według większości źródeł w USA na początku lat 70. XX wieku. Z wyjątkiem krótkiego przyspieszenia od połowy do końca lat 90., od tego czasu wydajność rosła powoli. Można powiedzieć, że przyczyna tego spowolnienia nadal jest nieznana, chociaż najbardziej prawdopodobne wyjaśnienia wskazują na czynniki demograficzne i technologię (Fernald, 2015).

Analizując składowe trendu stopy wzrostu średniej produktywności pracy (ang. average labour productivity, ALP) i godzin przepracowanych przez kobiety po 1969 r. wykazano, że istnieje wyraźna negatywna zależność pomiędzy tymi dwiema zmiennymi, która jest szczególnie widoczna przed 1995 r. Ponieważ liczba godzin przepracowanych przez kobiety w tym okresie znacząco wzrasta, spadek wydajności na godzinę nie byłby zaskakujący, zwłaszcza że w tamtym czasie zatrudnione kobiety były gorzej wykształcone i miały mniejsze doświadczenie niż mężczyźni. Pokazujemy, że pomimo to wzrost liczby godzin przepracowanych przez kobiety pozytywnie wpłynął na tempo wzrostu całkowitej wydajności czynników produkcji (ang. total factor productivity, TFP) w całym badanym okresie. Było to spowodowane stałym wzrostem produktywności kobiet w stosunku do mężczyzn (Albanesi, 2019). Począwszy od 2000 r., pracujące kobiety również miały pozytywny wpływ na średnią produktywność pracy, jako że przestaje rosnąć liczba godzin przepracowanych przez kobiety, ale ich produktywność w porównaniu z mężczyznami nadal rośnie. Idąc dalej, istnieją wszelkie powody, by sądzić, że kobiety będą nadal pozytywnie przyczyniały się do wzrostu produktywności, ponieważ nadal rośnie poziom ich wykształcenia i doświadczenie zawodowe.

Kobiety będą nadal pozytywnie przyczyniały się do wzrostu produktywności, ponieważ nadal rośnie poziom ich wykształcenia i doświadczenie zawodowe.

Badanie to pokazuje również, że wkład godzin przepracowanych przez kobiety w średnią produktywność pracy jest wyraźnie antycykliczny (Albanesi, 2019) i może odpowiadać za dużą część spadku cykliczności ALP, który rozpoczął się pod koniec lat 70. XX wieku (Gali i Gambetti, 2009).

Wielka Normalizacja

Począwszy od 1983 r. nastąpiła znaczna redukcja cyklicznej zmienności łącznej liczby przepracowanych godzin per capita, PKB i innych zmiennych agregowanych. Większość publikacji poświęconych temu tematowi koncentruje się na roli mniejszych wstrząsów lub ulepszonych działaniach podejmowanych w ramach prowadzonej polityki stabilizacyjnej (Davis i Kahn, 2008). Naszym zdaniem wzrost udziału kobiet w łącznej liczbie przepracowanych godzin przyczynił się do tego rozwoju za pośrednictwem dwóch kanałów (Albanesi, 2019). Po pierwsze, godziny przepracowane przez kobiety wykazują znacznie mniejszą cykliczność niż godziny przepracowane przez mężczyzn. Przejawiają one porównywalnie niższą współzależność z PKB i niższe standardowe odchylenie w stosunku do PKB. Znaczna część tej różnicy wynika z efektu dodatkowego pracownika (ang. added worker effect) (Lundberg, 1985), tzn. faktu, że aktywność zawodowa zamężnych kobiet wzrasta w okresie recesji w reakcji na podwyższone ryzyko utraty pracy przez mężów, co stanowi mechanizm zabezpieczający gospodarstwa domowe (Albanesi, 2019). Model ten pokazuje również, że bez tej siły, godziny przepracowane przez kobiety, a zatem łącznie przepracowane godziny, wykazywałyby znacznie większą cykliczność w okresie odpowiadającym Wielkiej Normalizacji (Albanesi, 2019).

Ożywienie gospodarcze bez wzrostu zatrudnienia

Począwszy od cyklu 1991 r., po uprzednich recesjach, gospodarka USA doświadczyła bardzo powolnego ożywienia w zatrudnieniu i przepracowanych godzinach. Najczęściej autorzy wyjaśniają to przede wszystkim zmianami strukturalnymi – co wyraża się spadkiem produkcji (Groshen i Potter, 2003) oraz polaryzacją pracy (Jaimovich i Siu, 2012). Choć zjawiska te mają charakter długoterminowy, wynikająca z nich redukcja zatrudnienia miała miejsce w większości przypadków w okresach recesji, prowadząc do trwałego spadku zatrudnienia. Gdyby to było jedyne wytłumaczenie ożywienia gospodarczego bez wzrostu zatrudnienia, powinniśmy zaobserwować niższe wskaźniki znalezienia pracy przez pracowników produkcyjnych i wykonujących prace rutynowe, zwalnianych w czasach recesji, a wyższe wskaźniki przejścia tych pracowników do sektora usług i przedstawicieli nierutynowych zawodów. Wcześniejsze prace pokazują, że tak nie jest, co sugeruje, że działają także inne siły (Albanesi, in., 2013).

W okresach ożywienia gospodarczego następuje znaczna zmiana zachowań pracowników płci żeńskiej

Nasze nowe badania wskazują, że ożywienia gospodarcze zawsze przebiegają bez zmiany zatrudnienia pracowników płci męskiej, podczas gdy w okresach ożywienia gospodarczego następuje znaczna zmiana zachowań pracowników płci żeńskiej (Albanesi, 2019). Tak długo, jak współczynnik aktywności zawodowej kobiet wykazywał tendencję wzrostową, w okresach recesji następowały bardzo niewielkie spadki w liczbie godzin przepracowanych przez kobiety i bardzo szybkie wzrosty w okresach ożywienia. Natomiast gdy WAZ kobiet przestał wzrastać, wzrost liczby godzin przepracowanych przez kobiety w okresach ożywienia gospodarczego był podobny, jak w przypadku mężczyzn. Aby ocenić rolę zmian w zachowaniu kobiet, przeprowadzamy obliczenia dla alternatywnego scenariusza łącznie przepracowanych godzin per capita, co wymusiło taki a nie inny uśredniony przebieg wykresu godzin przepracowanych przez kobiety w okresach recesji i rozwoju, kiedy rósł ich WAZ. Oczywiście, alternatywny szereg dla łącznych godzin per capita pokazuje bardzo silne ożywienie w cyklach 1990-1991 i 2001 oraz silniejsze ożywienie, które nastąpiło po recesji z lat 2007-2009.

Niniejsze badanie pokazuje również, że gdyby współczynnik aktywności zawodowej kobiet nadal wzrastał, można by uniknąć nie tylko ożywienia gospodarczego bez wzrostu zatrudnienia, ale ogólne wyniki gospodarcze byłyby znacznie lepsze (Albanesi, 2019).

Podsumowanie

Zmieniająca się tendencja w zakresie aktywności zawodowej kobiet może wyjaśnić i powiązać ze sobą trzy zjawiska, które miały wpływ na funkcjonowanie gospodarki USA w ostatnich czterech dekadach: obniżenie tempa wzrostu produktywności, Wielka Normalizacja i okresy ożywienia gospodarczego bez wzrostu zatrudnienia. Większość dotychczasowych wyjaśnień tych zjawisk koncentruje się na roli zmian technologicznych. Nasze badania pokazują, że podaż siły roboczej, a zwłaszcza wzrost współczynnika aktywności zawodowej kobiet i jego stabilizacja, również ma bardzo duże znaczenie i może stanowić odpowiedź na pytania, które pozostały bez odpowiedzi z powodu uwzględnienia w badaniach wyłącznie popytu na pracę (Albanesi, 2019). Wyniki te wskazują, że wykluczenie różnic między płciami w zagregowanych modelach gospodarki USA może utrudnić zrozumienie kluczowych czynników ekonomicznych napędzających wyniki gospodarcze oraz zachowania cyklu koniunkturalnego.

Stefania Albanesi – profesor ekonomii na University of Pittsburgh, analityk NBER oraz CEPR


Tagi


Artykuły powiązane

Polski rynek pracy w obliczu fali uchodźczej z Ukrainy

Kategoria: Analizy
Fala uchodźcza wywołana atakiem Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 r. przybrała rozmiary niespotykane w Europie od czasu II wojny światowej, a jej główny impet zaabsorbowany został przez Polskę.
Polski rynek pracy w obliczu fali uchodźczej z Ukrainy