Tabelka, która ma 60 tysięcy rekordów jest trudna do zarządzania - narzekał wiceminister finansów Leszek Skiba. Sprawozdanie z wykonania budżetu to 310 stron, 7 tablic i 158 załączników. Trudno tu o obywatelską kontrolę – dodawali przedstawiciele organizacji pozarządowych podczas debaty Instytutu Badań Strukturalnych „Finanse publiczne w Polsce”.
Od lewej: Leszek Skiba, Paweł Wojciechowski, Ignacy Morawski, Foto Marek Pielach
Na nieprzejrzystość budżetową są na szczęście rozwiązania. Fundacja Fundament przedstawiła jedno z nich. Po wizycie na stronie www.mojepanstwo.pl/podatki każdy może zrozumieć budżet na swoim przykładzie. Wystarczy wpisać miesięczne wynagrodzenie aby dowiedzieć się na co idą nasze pieniądze co do złotówki.
Gdy wpiszemy 4351 złotych – czyli przeciętne wynagrodzenie brutto w marcu 2016 roku według GUS, okaże się, że podatki i daniny publiczne pochłaniają łącznie 2593 złote. Aż 818 złotych z tej kwoty zostanie wydane na ubezpieczenia społeczne, 312 złotych na edukację, 279 złotych na ochronę zdrowia, 174 złote na drogi, a 168 złotych na odsetki od długu publicznego. Zaskoczeniem może być tylko 110 złotych wydatków na administrację publiczną (w tym ledwie 3 złote na Kancelarie Sejmu, Senatu, Prezydenta, premiera oraz dotacje dla partii politycznych).
W porównaniu do innych państw regionu stosunkowo dużo wydajemy na obronę narodową, edukację i zabezpieczenia społeczne, a stosunkowo mało na zdrowie, administracje publiczną i obsługę długu.
Na stronie www.mojepanstwo.pl/finanse można zaś prześledzić to wszystko na wielkich liczbach. Są tam dane o wydatkach, dochodach i deficycie budżetu państwa od 1990 do 2015 roku. W pierwszej z wymienionych dat, za premierostwa Tadeusza Mazowieckiego, wydatki państwa wynosiły tylko 19,6 mld złotych i na tyle samo zaplanowano dochody. W 2015 roku, gdy za budżet odpowiadała premier Ewa Kopacz wydatki przekroczyły 343 mld złotych (w tym 82,8 mld złotych pochłonęły ubezpieczenia społeczne; 30,2 mld złotych obrona narodowa i aż 92,8 mld złotych dział „Różne rozliczenia”), a dochody to lekko ponad 297 mld złotych. Deficyt wyniósł więc 46 mld złotych i stanowił 15,5 proc. dochodów.
Na wykresie zbiorczym widać też dokładnie kiedy deficyt przekraczał 25 proc. dochodów lub był tej wartości bliski. – w 1992 roku gdy premierem był Jan Olszewski i od 2002 do 2004 roku gdy premierem był Leszek Miller. Często przywoływana w debacie publicznej stymulacja fiskalna rządu Donalda Tuska po światowym kryzysie gospodarczym z 2008 roku rzeczywiście jest widoczna, ale nie osiągnęła aż takich rozmiarów. W 2009 roku deficyt wynosił 9,96 proc. dochodów budżetowych, a w 2010 roku 20,97 proc. Także w 2013 roku deficyt wyniósł 21,48 proc dochodów.
Jakub Sawulski, ekonomista z Instytutu Badań Strukturalnych, zwracał przy tym uwagę, że od 2009 roku zmagamy się z załamaniem dochodów publicznych związanym ze zmianami w wysokości opodatkowania oraz pogorszeniem ściągalności podatków. Przy wysokim deficycie strukturalnym przed eskalacją problemu długu publicznego ratuje nas tylko szybkie tempo wzrostu PKB.
Znaczenie wzrostu PKB i lepszej ściągalności podatków podkreślał też wiceminister finansów Leszek Skiba.
– Jak rozmawia się z inwestorami spoza Europy, czyli z ludźmi, którzy mają inną perspektywę niż unijna, to kluczowe dla równowagi finansów publicznych nie jest dla nich to jaki jest poziom deficytu, ale jaki jest wzrost gospodarczy. (…) Wzrost gospodarczy pokazuje zrównoważenie i sensowność inwestowania w obligacje danego kraju – oceniał wiceminister.
Co do ściągalności podatków ocenił, że problem leży w administracji, która jest gorzej zorganizowana niż np. szajki wyłudzające podatek VAT. Rozwiązaniem ma być zatem powołanie Krajowej Administracji Skarbowej.
W upublicznionej dzień po konferencji Aktualizacji Programu Konwergencji, Ministerstwo Finansów zakłada, że uszczelnienie systemu podatkowego może do 2019 roku przynieść łącznie od 21,7 do 33,4 mld złotych (w samym 2017 roku od 6,5 do 16,7 mld zł).
Jeszcze bez znajomości tych liczb Ignacy Morawski, z WISE Europa ocenił, że poprawienie ściągalności podatków jest zadaniem bardzo ambitnym.
– Średnia luka w VAT w Unii Europejskiej to około 15 proc. wpływów teoretycznych. My mamy lukę na poziomie około 25 proc. Przyjmijmy naprawdę ambitne założenie, że zejdziemy o 10 punktów procentowych do poziomu średniej unijnej – to będzie dodatkowe 15 mld złotych czyli poniżej 1 proc. PKB. To wystarczy na sfinansowanie programu 500+ jeżeli doliczymy jeszcze podatek bankowy i podatek handlowy, ale na pewno nie wystarczy na inne zmiany obciążające finanse publiczne jak obniżka wieku emerytalnego, podwyższenie kwoty wolnej itd. – mówił Ignacy Morawski.
Od lewej: Leszek Skiba, Paweł Wojciechowski, Ignacy Morawski, Foto Marek Pielach
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Rosja przyjęła kolejny „wojenny” budżet na 2025 r. i lata 2026–2027. Wbrew wcześniejszym założeniom sytuacja się nie normalizuje, wydatki rosną w galopującym tempie, a deficyt narasta. Budżet nie jest w stanie wspierać innych sfer życia społeczno-gospodarczego decydujących o przyszłej pozycji Rosji, a jego stan pokazuje wymierne koszty wojny, te bieżące, jak również te, które będą obciążać rosyjską gospodarkę przez następnych wiele lat.
Zróżnicowanie nierówności między krajami zdają się w większości wyjaśniać różnice w dystrybucji dochodów przed opodatkowaniem – a nie redystrybucja. Wynika z tego, że należy szerzej zbadać czynniki wpływające na nierówności dochodów przed opodatkowaniem.
Amerykańska nadkonsumpcja rozumiana jako życie ponad stan wyznaczany przez produktywność własnej gospodarki, jest narzędziem, za pomocą którego Chiny dokonują dezindustrializacji Stanów Zjednoczonych.
Grecja przez lata zmagała się z poważnymi problemami ekonomicznymi, których głównym powodem było załamanie finansów państwa i odcięcie od rynków finansowych. Obecnie sytuacja makroekonomiczna tego kraju znacznie się poprawiła.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Anonimowość, indywidualizm, izolacja czy zaufanie, współpraca i silne więzi społeczne? Czy korzyści ekonomiczne mogą w dzisiejszym świecie iść w parze z interesem społecznym? Czemu grupy i małe wspólnoty uczestniczące w rotacyjnym podziale zgromadzonych środków, na przykład w dzisiejszej Turcji, nadal cieszą się dużą popularnością i zaufaniem? I czy jest możliwe zmodernizowanie tego tradycyjnego modelu z zachowaniem podstawowych wartości, którymi kierują się ROSCA?
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kwestią wywozu odpadów, będących wskaźnikiem globalnych nierówności, czyli transportem pod banderą „recyklingu” i skutkami dla państw trzecich, a także co wspólnego mają z tym oszustwa na afrykańskiego księcia zajął się w swojej książce „Wojna o śmieci. Globalne śledztwo w sprawie brudnego handlu twoimi odpadami” Alexander Clapp.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
