(©Envato)
Pomimo powrotu zainteresowania problemem nierówności społecznych – zarówno wśród naukowców, jak i opinii publicznej – niewiele wiemy o wpływie opodatkowania i transferów budżetowych na poziom nierówności w różnych krajach i okresach. Na podstawie bazy danych dotyczących dystrybucji podatków i transferów w 151 krajach, autorzy artykułu przedstawiają szereg nowych wniosków dotyczących globalnych tendencji w zakresie progresywności podatków od 1980 r. Zróżnicowanie nierówności między krajami zdają się w większości wyjaśniać różnice w dystrybucji dochodów przed opodatkowaniem – a nie redystrybucja. Wynika z tego, że należy szerzej zbadać czynniki wpływające na nierówności dochodów przed opodatkowaniem.
Pomimo tryumfalnego powrotu zainteresowania problemem nierówności społecznych (Minelli, 2014) – zarówno wśród naukowców, jak i opinii publicznej – niewiele wiemy na temat wpływu opodatkowania i transferów rządowych na poziom nierówności w różnych krajach i okresach, zwłaszcza w krajach rozwiniętych. Choć przeprowadzono pewne badania w odniesieniu do poszczególnych kontekstów – w tym Stanów Zjednoczonych (Piketty i in. 2018), Francji (Bozio i in. 2023), Europy (Blanchet i in. 2022) i Ameryki Łacińskiej (Lopez-Calva i Lustig, 2010), istnieje krytyczny brak globalnych danych na temat różnic w zakresie redystrybucji w poszczególnych krajach oraz ich ewolucji w ostatnich dziesięcioleciach.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/ukierunkowana-pomoc-fiskalna-lepiej-stymuluje-konsumpcje/
Skutkiem tego nadal trudno jest odpowiedzieć na szereg prostych pytań, między innymi:
W nowym artykule (Fisher-Post i Gethin, 2023) autorzy czynią pierwsze kroki w poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania, łącząc nowe źródła danych i nowe metody w celu opracowania kompleksowej bazy danych dotyczących rozkładu podatków i transferów w 151 krajach od 1980 r.
Dochodzimy do pięciu głównych wniosków:
Nowa baza globalnych danych na temat redystrybucji budżetowej
Wykorzystując wiele źródeł i metod, autorzy wyprowadzają nowe szacunki dotyczące redystrybucji budżetowej w 151 krajach, obejmujące okres od 1980 do 2019 roku. Zastosowane miary redystrybucji uwzględniają wszystkie formy podatków i transferów, w tym podatki dochodowe od osób fizycznych, podatki od osób prawnych, podatki konsumpcyjne, podatki lokalne, transfery pieniężne oraz wydatki na edukację publiczną i opiekę zdrowotną. Zagregowane dochody podatkowe, w podziale na rodzaj podatku, zaczerpnięto z opracowania (Bachas i in. 2022a), natomiast rozkłady dochodów przed opodatkowaniem są dostępne w bazie danych World Inequality Database. Autorzy rozdzielają podatki i transfery na podstawie wspólnych ram metodologicznych – Distributional National Accounts (DINA; według Blanchet i in. 2021), co gwarantuje spójność szacunków z zestawieniami dotyczącymi dochodów narodowych i budżetów państw, a także porównywalność między krajami i w czasie.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/nadmierne-nierownosci-wciaz-problematyczne/
Z powodu braku mikrodanych ankietowych lub podatkowych, które w większości przypadków nie istniały dla badanej próby, na oszacowanie rozkładu częstości podatków i transferów pozwalają pewne innowacyjne sposoby. Modelujemy rozkład częstości występowania podatków na podstawie szeregu parametrów dotyczących m.in. ustawowych harmonogramów podatkowych, funkcjonalnych koncentracji dochodów i względnych wag zdezagregowanych składników podatków, dla których zebraliśmy dane z kilku źródeł. Z kolei dane dotyczące całkowitych wydatków budżetowych uzupełnia funkcja wzbogacona o informacje na temat dystrybucji pomocy społecznej, oświaty i opieki zdrowotnej, w oparciu o opracowanie autorstwa Gethina (2023).
Następnie na podstawie powstałej bazy danych autorzy ustalają pięć następujących faktów stylizowanych.
1) Nierówność systemów podatkowo-transferowych
Systemy podatków i transferów zawsze zmniejszają poziom nierówności. Jednym ze sposobów pomiaru tego zjawiska jest porównanie średniego dochodu w najwyższym decylu z dochodami osiąganymi przez 50 proc. zarabiających najmniej, zarówno przed opodatkowaniem, jak i po opodatkowaniu. Podatki i transfery zmniejszają ten wskaźnik w niemal wszystkich 151 analizowanych krajach, jednak skutki są mocno zróżnicowane na poziomie szczegółowym – w przeciętnym kraju afrykańskim różnica wynosi 15 proc., natomiast w Europie i Stanach Zjednoczonych przekracza 30 proc.
2) Transfery najważniejszym czynnikiem redystrybucji
Transfery są najważniejszym czynnikiem efektu redystrybucji środków. Jak się wydaje, opodatkowanie nie ma prawie żadnego wpływu na nierówności w większości regionów świata. Gospodarstwa domowe o niskich dochodach mają mniej więcej taką samą efektywną stawkę podatkową jak gospodarstwa o wysokich dochodach. W związku z tym usunięcie podatków z indywidualnych dochodów w przeciętnym kraju zmniejsza nierówności średnio o 2 proc. Natomiast transfery w każdym wypadku skutkują znacznym zmniejszeniem nierówności – zwykle o około 20 proc. Z połączenia tych dwóch faktów wynika, że przeszło 90 proc. wpływu systemów podatkowo-transferowych na nierówności opiera się na transferach, podatki zaś odpowiadają za około 10 proc. tego wpływu.
3) Poziom redystrybucji wzrasta wraz z poziomem rozwoju – ale tylko dzięki transferom
Poziom redystrybucji wzrasta w miarę rozwoju kraju, jednak za to zjawisko w całości odpowiadają transfery. Progresja podatkowa nie jest skorelowana z poziomem dochodów na mieszkańca, pomimo różnych wzorców w poszczególnych regionach. Na przykład kraje Europy Zachodniej i anglosaskie charakteryzują się łagodnie progresywnymi systemami podatkowymi, natomiast w Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej rozkład opodatkowania jest silnie regresywny, głównie ze względu na przewagę wysokich podatków pośrednich i mniejszej progresji stawek podatków dochodowych od osób fizycznych. Wpływ transferów na nierówności rośnie radykalnie w miarę rozwoju kraju. Wynika to głównie z faktu, że kraje o wysokich dochodach przeznaczają więcej środków na transfery pieniężne i rzeczowe, jednak zjawisko to można również wyjaśnić ich większą zależnością od bardziej progresywnych form wydatków publicznych, w szczególności pomocy społecznej i opieki zdrowotnej. W przeciętnym kraju afrykańskim mniej niż 2 proc. dochodu narodowego trafia do biedniejszych 50 proc. ludności w formie transferów rządowych, z kolei w Europie oraz w Stanach Zjednoczonych wskaźnik ten przekracza 6 proc. (wykres).
4) Nie zaobserwowano konwergencji redystrybucji między krajami
Nie zaobserwowano konwergencji redystrybucji między krajami. W przeciętnym kraju transfery netto trafiające do uboższych 50 proc. ludności wzrosły z około 2 proc. do 2,5 proc. Ta uśredniona wartość maskuje jednak znaczące różnice. Redystrybucja wzrosła znacznie w Europie Zachodniej i Ameryce Łacińskiej, podczas gdy w Europie Wschodniej i Afryce uległa stagnacji. Różnica w redystrybucji między krajami o niskich i wysokich dochodach pozostała zbliżona. Kraje o średnich i wysokich dochodach dogoniły kraje o dochodach wysokich, jednak rezultat ten wynika głównie ze wzrostu progresji podatkowej w Chinach.
Zobacz również:
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/nowy-cel-chin-wzmocnienie-klasy-sredniej/
5) Predystrybucja wygrywa z redystrybucją
Pomimo dużych różnic między krajami w zakresie systemu podatków i transferów, obserwowane zróżnicowanie nierówności wynika przede wszystkim z różnic istniejących przed opodatkowaniem (czyli z predystybucji), a nie różnic w opodatkowaniu i transferach (czyli z redystrybucji). Na podstawie dotychczasowych opracowań koncentrujących się na Europie i Stanach Zjednoczonych (Blanchet i in. 2022, Bussière i in. 2018) autorzy stwierdzają, że kraje o najwyższym poziomie nierówności przed opodatkowaniem charakteryzują się również najwyższym poziomem nierówności po opodatkowaniu. Według szacunków autorów predystrybucja odpowiada za ponad 80 proc. różnic w nierównościach między krajami, natomiast skutkiem redystrybucji jest mniej niż 20 proc. z nich.
Stwierdzamy natomiast silną korelację między predystrybucją a redystrybucją – kraje o bardziej progresywnych systemach podatków i transferów charakteryzują się niższym poziomem nierówności przed opodatkowaniem. Sugeruje to, że choć bezpośredni wpływ podatków i transferów wyjaśnia niewielką część różnic w nierównościach po opodatkowaniu, polityka redystrybucyjna może nadal odgrywać ważną rolę w pośrednim kształtowaniu dystrybucji dochodów rynkowych.
Wnioski
Opracowując i analizując nowe szacunki dotyczące redystrybucji budżetowej na całym świecie, autorzy odkryli szereg nowych faktów dotyczących zmian w obszarze progresywnych polityk fiskalnych na całym świecie od 1980 r. Choć większość systemów podatkowych wydaje się zasadniczo liniowa, transfery są silnie progresywne, co sugeruje, że systemy podatkowo-transferowe niemal w każdym przypadku zmniejszają nierówności. Efekt ten jest jednak znacznie bardziej widoczny w krajach o wysokich dochodach w porównaniu z krajami o niższych dochodach. Podstawą tego zjawiska jest istnienie znacznie lepiej rozbudowanych instytucji państwa opiekuńczego, a także lepsze adresowanie transferów rządowych do gospodarstw domowych o niskich dochodach. W ostatnich dziesięcioleciach nie doszło do konwergencji między krajami w zakresie redystrybucji budżetowej, w wyniku czego podatki i transfery w niewielkim stopniu przyczyniły się do zmiany globalnego obrazu nierówności w poszczególnych krajach.
Redystrybucja jest często przywoływana jako główny mechanizm redukujący nierówności, jednak różnice w dystrybucji dochodów przed opodatkowaniem zdają się wyjaśniać większość zróżnicowania nierówności między krajami, w przeciwieństwie do redystrybucji. Wniosek ten oznacza jednak konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań nad czynnikami przesądzającymi o nierównościach dochodów przed opodatkowaniem. Z jednej strony podatki i transfery mogą odgrywać kluczową rolę w pośrednim kształtowaniu dystrybucji dochodów przed opodatkowaniem. Z drugiej strony, inne rozwiązania oparte na predystrybucji, takie jak edukacja lub regulacje rynku pracy, mogą mieć większe znaczenie z punktu widzenia ustalania różnic w poziomach nierówności między krajami. Rozróżnienie między tymi dwoma alternatywnymi wyjaśnieniami może stanowić źródło cennych wniosków na potrzeby opracowywania nowych działań oraz przyszłych badań.
Matthew Fisher-Post – Harvard Kennedy School at Harvard Kennedy School, Research Fellow at Paris School of Economics (PSE)
Amory Gethin – Research Fellow, World Inequality Lab; PhD candidate at Paris School of Economics (PSE)
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
