(@Getty Images)
Wydaje się, że zbliżanie się do niskich wskaźników zatrudnienia w stanie ustalonym odzwierciedla zerwanie pewnego ogniwa w transformacji strukturalnej, spowodowane słabą kreacją miejsc pracy w sektorze pozarolniczym.
W ciągu najbliższego dwudziestolecia, pomiędzy rokiem 2024 a 2044, liczba ludności w wieku produkcyjnym (od 15 do 64 lat) wzrośnie na całym świecie o 0,7 miliarda, przy czym prawie cały ten wzrost będzie dotyczył rynków wschodzących i gospodarek rozwijających się (EMDE). Czy tempo wzrostu gospodarczego będzie dostatecznie szybkie, by zapewnić odpowiednią liczbę miejsc pracy dla osób wchodzących na rynek? Na podstawie dotychczasowych doświadczeń można wnioskować, że w wielu przypadkach tak nie będzie.
W latach 2000–2019 jeden na trzy kraje EMDE odnotował szybki wzrost dochodu na mieszkańca osiągnięty w wyniku wzrostu wydajności, przy jednoczesnym spadku stopy zatrudnienia. Aby opisać to zjawisko używamy terminu „rozwój bez zatrudnienia”.
Dla przykładu rozważmy przypadki dwóch krajów, Korei Południowej i Indii. Obydwa kraje doświadczyły szybkiego i trwałego wzrostu – Korea Południowa w latach 1965–1987, a Indie w latach 1990–2018. W Korei Południowej wzrosła również stopa zatrudnienia, natomiast Indie odnotowały jej spadek.
Chociaż rozwój bez zatrudnienia jest zjawiskiem powszechnym, w literaturze dotyczącej rozwoju gospodarczego niewiele uwagi poświęcono dynamice stopy zatrudnienia, po części dlatego, że wskaźnik ten zwykle nie jest skorelowany z poziomem rozwoju w szerokiej grupie krajów. Jednak stwierdzenie, że nie ma konsekwentnego powiązania pomiędzy wskaźnikiem zatrudnienia a rozwojem nie oznacza, że nie ma istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi krajami w tym zakresie. Co więcej, dynamika wskaźników zatrudnienia w poszczególnych krajach zasługuje na osobne badanie, ponieważ wskaźniki zatrudnienia w krajach EMDE utrzymują się na stałym poziomie od dwóch dekad, a ich niskie wartości często wiązały się z niepokojami społecznymi. Wyzwanie polegające na potrzebie utworzenia wystarczającej liczby miejsc pracy komplikuje inne zadanie, mianowicie konieczność zapewnienia odpowiedniej jakości miejsc pracy w krajach EMDE (Kenna i in. 2018). Wyzwanie to potęguje zjawisko starzenia się społeczeństwa, które pozwala pracownikom pozostać na rynku pracy po ukończeniu 64. roku życia (Kotschy i Bloom 2023).
Rozrzut wskaźników zatrudnienia w stanie ustalonym pomiędzy krajami
Literatura poświęcona wzrostowi gospodarczemu tradycyjnie koncentrowała się na procesie konwergencji do (odpowiednio wysokiego) poziomu PKB na mieszkańca (Barro i Sala-i-Martin 1992, Kremer i in. 2022, Patel i in. 2021). Opierając się na tym dorobku, badamy dynamikę wskaźników zatrudnienia (Ohnsorge i in. 2024). W szczególności, korzystając z danych za lata 2000–2019, szacujemy długoterminową stopę zatrudnienia w stanie ustalonym. Zakładamy, że każdy kraj ma własną stopę zatrudnienia w stanie ustalonym i kontrolujemy wzrost wydajności pracy i liczby ludności w wieku produkcyjnym. Wyniki sugerują, że wiele krajów zbliża się do podobnych poziomów stopy zatrudnienia w stanie ustalonym.
Istnieje jednak duża grupa wyjątków charakteryzujących się znacznymi różnicami w stosunku do średniej stopy zatrudnienia w stanie ustalonym w krajach EMDE. Z próby 103 krajów EMDE, 28 krajów zbliża się do zagregowanej stopy zatrudnienia w stanie ustalonym co najmniej o jedno odchylenie standardowe poniżej średniej z próby, natomiast 18 krajów zbliża się do zagregowanej stopy zatrudnienia w stanie ustalonym co najmniej o jedno odchylenie standardowe wyższej od średniej z próby. Do krajów o zagregowanej stabilnej stopie zatrudnienia w stanie ustalonym poniżej średniej zalicza się dwie trzecie krajów regionu Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, prawie połowa krajów Europy i Azji Środkowej oraz jedna czwarta krajów Afryki Subsaharyjskiej.
Wydaje się, że niska stopa zatrudnienia koncentruje się głównie w sektorze pozarolniczym i wśród kobiet. W 36 krajach stopa zatrudnienia w sektorze pozarolniczym jest co najmniej o jedno odchylenie standardowe niższa od średniej z próby. Natomiast stopa zatrudnienia wśród kobiet jest co najmniej o jedno odchylenie standardowe poniżej średniej z próby w ponad trzech czwartych krajów Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i Azji Południowej.
Zerwane ogniwo transformacji strukturalnej: sektor pozarolniczy
Rozwój przebiega zwykle ścieżką transformacji strukturalnej, w ramach której następuje przesunięcie zatrudnienia z rolnictwa do sektora pozarolniczego. Z naszych szacunków wynika, że niski zagregowany współczynnik zatrudnienia odzwierciedla opóźnioną transformację strukturalną, a w szczególności niewydolność sektora pozarolniczego. Poza Afryką Subsaharyjską wzrost wskaźnika zatrudnienia w stanie ustalonym w sektorze pozarolniczym o 1 punkt procentowy wiąże się ze wzrostem zagregowanego wskaźnika zatrudnienia o 0,72 punktu procentowego.
Wydaje się, że w 36 krajach, w których wskaźnik zatrudnienia w stanie ustalonym dla sektora pozarolniczego utrzymuje się poniżej średniej, powiązanie w transformacji strukturalnej zostało zerwane: podczas gdy sektor rolniczy, podobnie jak w innych krajach, zazwyczaj zwalnia nieproduktywnych pracowników, to sektor pozarolniczy ma większe trudności z ich wchłonięciem niż w innych krajach.
Czynniki związane z niskim poziomem zatrudnienia w sektorze pozarolniczym
Dlaczego wskaźnik zatrudnienia w sektorze pozarolniczym w części krajów EMDE zmierza ku wartościom poniżej średniej? W serii regresji międzykrajowych testujemy korelacje stabilnego wskaźnika zatrudnienia w stanie ustalonym w sektorze pozarolniczym z czynnikami strukturalnymi, które, jak pokazała literatura, są powiązane z zatrudnieniem poza rolnictwem.
Wielkość firmy
Większe rozbieżności pomiędzy celami polityki a ich realizacją powiązano z mniejszym rozmiarem firm, co z kolei jest związane z niższym poziomem stopy zatrudnienia w stanie ustalonym. (Bento i Restuccia 2021, Hsieh i Klenow 2014). Również w naszej próbie kraje, w których przedsiębiorstwa działające w sektorach pozarolniczych – produkcyjnych lub usługowych – są większe, charakteryzują się wyższym poziomem stabilnej stopy zatrudnienia.
Otwartość na handel
Dowody empiryczne na istnienie związku pomiędzy otwartością na handel a zatrudnieniem w całej gospodarce są na ogół niejednoznaczne. Jednak w naszej próbie kraje o wyższym stosunku eksportu do PKB mają również znacznie wyższą stopę zatrudnienia w stanie ustalonym w sektorze pozarolniczym.
Dostęp do czynników produkcji
Dostęp do środków produkcji, finansowania czy gruntów może sprzyjać rozwojowi firm, w tym tworzeniu miejsc pracy. Również w naszej próbie kraje, w których odsetek firm sporządzających sprawozdania ma dostęp do finansowania lub gruntów, mają wyższe wskaźniki zatrudnienia w stanie ustalonym w sektorze pozarolniczym.
Elastyczność rynku pracy i produktów
Mniej rygorystyczne regulacje dotyczące rynku pracy i produktów mogą pobudzić rozwój firm. W naszej próbie kraje o bardziej elastycznych rynkach produktów i pracy mają statystycznie istotnie wyższe wskaźniki zatrudnienia w stanie ustalonym w sektorze pozarolniczym.
Kwalifikacje
Kapitał ludzki o wyższych kwalifikacjach może przyspieszyć realokację zatrudnienia z rolnictwa do działalności pozarolniczej (Lee i Malin 2013, Porzio i in. 2022). Dowody na to znajdujemy również w naszej próbie, w której kraje o niższym współczynniku analfabetyzmu mają wyższe stabilne współczynniki zatrudnienia.
Polityka tworzenia miejsc pracy
Wzrost bez zatrudnienia jest zjawiskiem powszechnym w krajach EMDE i wydaje się charakterystyczny dla opóźnionej transformacji strukturalnej. W około trzydziestu krajach szybkiemu wzrostowi produktywności od 2000 r. towarzyszy spadek wskaźnika zatrudnienia w sektorze pozarolniczym. Aby pobudzić wzrost zatrudnienia w tym sektorze, należy usuwać przeszkody dla rozwoju przedsiębiorstw, tj. przeszkody w dostępie do finansów, gruntów, rynków zagranicznych, nakładów i technologii; przeszkody dla konkurencji na rynkach produktów i pracy; oraz przeszkody w akumulacji kapitału ludzkiego.
Franziska Ohnsorge – Research Associate, CAMA and Chief Economist for South Asia at The World Bank
Richard Rogerson – Charles and Marie Robertson Professor of Economics and Public Affairs at Princeton University
Zoe Leiyu Xie – Senior Economist at The World Bank
Artykuł ukazał się w wersji oryginalnej na platformie VoxEU, tam też dostępne są przypisy i bibliografia.
