Albo wartość świadczeń spadnie, albo składka na nie wzrośnie
Biorąc pod uwagę trend demograficzny, polityka fiskalna Polski jest nie do utrzymania w długim terminie - to podstawowy wniosek z badania przeprowadzonego przez Janusza Jabłonowskego z NBP, Christopha Müllera i Bernda Raffelhüschena z Uniwersytetu we Fryburgu, przedstawionego na seminarium Instytutu Ekonomicznego.
W nadchodzących dekadach polskie społeczeństwo będzie szybko się starzało. Jest to rezultat malejącej dzietności i wydłużania się średniego okresu życia. Żaden inny kraj UE (poza Słowacją) nie doświadczy tak szybkiego wzrostu liczby ludzi starszych w odniesieniu do liczby osób w wieku produkcyjnym. Badanie Jabłonowskiego, Müllera i Raffelhüschena pokazuje wpływ czynnika na długoterminową stabilność polskich finansów publicznych. Używają do tego opracowanej w latach 90. metodologii rachunków pokoleniowych (Generational Account).
Zgodnie z prognozami najpoważniejszych agencji demograficznych autorzy przyjmują, że dzietność w Polsce pozostanie na niskim poziomie około 1,3. Przewidywany średni okres życia dziecka płci męskiej urodzonego w 2007 roku wynosi 71 lat, a żeńskiej prawie 80 lat i w ciągu następnych czterech dekad według Eurostatu ma się wydłużyć odpowiednio o osiem i pięć lat. Autorzy przyjęli długoterminową stopę wzrostu na poziomie 1,5 proc. i stopę dyskontową na poziomie 3 proc.
Na skutek tego trendu liczba osób powyżej 65 roku życia w stosunku co liczby osób w wieku 15-64 zwiększy się z 20 proc. w 2010 r. do 70 proc. w 2060 r.
Obliczenia wskazują, że do obecnego długu publicznego w wysokości ok. 50 proc. PKB należałoby dodać prawie cztery razy tyle długu ukrytego. Dług ukryty obejmuje zobowiązania z tytułu uprawnień, jakie nabywają obywatele, które w przyszłości będą musiały być pokryte z wydatków publicznych. Mieści się w nim oprócz emerytur również prawo do opieki zdrowotnej czy świadczeń rolniczych.
Przy założeniu obecnych zasad polityki fiskalnej dług ten nie zostanie spłacony przez żyjące pokolenia. Aby domknąć równanie, tj. móc prowadzić politykę fiskalną na takim poziomie jak obecnie, trzeba założyć, że każdy Polak urodzony po 2010 r. będzie musiał w ciągu życia w postaci podatków i składek zapłacić 130 tys. złotych więcej niż otrzyma w postaci świadczeń i emerytur. Alternatywnie, aby zapewnić stabilność finansów publicznych, wpływy z podatków i składek musiałyby dla żyjących i przyszłych pokoleń wzrosnąć o 12 proc. lub suma świadczeń musiałaby się zmniejszyć o 11 proc.
Analiza wskazuje, że reforma emerytalna z 1999 roku istotnie przyczyniła się do zwiększenia stabilności systemu finansów publicznych w długim terminie. Jednak wygaszanie starego systemu emerytalnego będzie jeszcze przez długie lata wymagało dużych dopłat do ZUS – ok. 60 miliardów złotych rocznie.
Szczególnym wyzwaniem będzie finansowanie opieki zdrowotnej. Jej globalne koszty będą rosły z powodu wzrostu liczby osób w podeszłym wieku. Będą rosły także koszty jednostkowe – pojawiające się nowe terapie są najczęściej drogie i ten efekt przeważa nad innowacjami obniżającymi koszty. Aby zbilansować budżet NFZ, potrzebna byłaby podwyżka składki na ubezpieczenie zdrowotne z obecnych 9 proc. do 12 proc. w 2035 i 15 proc. w 2050 r.
Autorzy wskazują, że inne założenia wyjściowe zmieniają konkretne wyniki liczbowe, ale nie zmieniają głównego wniosku – polskie finanse publiczne nie są przygotowane na oczekiwane zjawisko szybkiego starzenia się społeczeństwa.
Wartość relacji długu publicznego do PKB we Włoszech nie zawsze była tak wysoka jak obecnie. Dług zjednoczonego państwa włoskiego w 1861 r. stanowił mniej niż 40 proc. jego PKB, zaś jeszcze w latach 60. XX w. zaledwie 25 proc. PKB. W historii tego kraju zdarzały się także okresy, w których relacja długu publicznego do PKB była jeszcze wyższa niż obecnie i sięgała 160 proc. PKB, by następnie spaść. Skąd zatem wziął się dług publiczny Włoch, notujący dziś jedne z wyższych poziomów w ponad stusześćdziesięcioletniej historii tego państwa?
Kurczenie się populacji, w tym w wieku produkcyjnym, a także starzenie się społeczeństw to kluczowe czynniki ekonomiczne, które będą wpływać na wzrost gospodarczy i dobrobyt w UE do połowy XXI w. Niwelowanie ich negatywnego oddziaływania będzie wyzwaniem.
Zaledwie 2 proc. Ukraińców i 3 proc. Białorusinów rozważa wyjazd z Polski do innego kraju. Obie grupy imigrantów są przy tym aktywne na rynku pracy (są zatrudnione lub poszukują pracy) – wynika z badań ankietowych NBP.
Amerykańska nadkonsumpcja rozumiana jako życie ponad stan wyznaczany przez produktywność własnej gospodarki, jest narzędziem, za pomocą którego Chiny dokonują dezindustrializacji Stanów Zjednoczonych.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
