Choć Unia Europejska może poszczycić się wysokimi wskaźnikami rozwoju społecznego i stabilnym modelem gospodarczym, to coraz częściej jednak mierzy się z wyzwaniami wynikającymi ze spowolnienia wzrostu oraz rosnącej liczby regulacji. W starciu z takimi potęgami jak Stany Zjednoczone czy Chiny brak wystarczających inwestycji w kluczowych sektorach technologicznych oraz niedobór wykwalifikowanych kadr mogą utrudnić utrzymanie dotychczasowej pozycji na światowej scenie gospodarczej.
Getty Images
W pierwszym ćwierćwieczu XXI w. wzrost gospodarczy UE był dość słaby. Według danych Eurostatu średnie roczne tempo wzrostu realnego PKB w Unii Europejskiej w latach 2000–2023 wynosiło około 1,5 proc., podczas gdy w Stanach Zjednoczonych oscylowało w granicach 2,2 proc., a w dynamicznie rozwijających się Chinach przekraczało nawet 8 proc. Ponadto w strategicznych sektorach, takich jak technologie cyfrowe, półprzewodniki czy zaawansowane rozwiązania medyczne i biotechnologiczne, unijne inwestycje były relatywnie niższe w porównaniu z nakładami ponoszonymi przez USA i Państwo Środka. Zgodnie z danymi OECD, w tym okresie średnie wydatki na badania i rozwój sięgały około 1,9 proc. PKB w UE i 2,7 proc. PKB w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy w Chinach – choć średnio wynosiły około 1,6 proc. PKB – wzrosły z poziomu 0,89 proc. w 2000 r. do 2,56 proc. PKB w 2022 r.
Nadmiar regulacji osłabia prywatne inwestycje
The Wall Street Journal zauważa, że restrykcyjne przepisy dotyczące fuzji, sztucznej inteligencji i ochrony danych utrudniają unijnym firmom konkurowanie z amerykańskimi oraz chińskimi gigantami. Zamiast inwestować w nowe technologie, przedsiębiorstwa często muszą dostosowywać się do kolejnych wymogów prawnych, co wydłuża procesy decyzyjne i zwiększa koszty działalności.
Liczba regulacji w ramach UE stale rośnie. Dane z bazy EUR-Lex wskazują, że od 1990 r. wprowadzono około 60 tys. aktów prawnych, obejmujących między innymi dyrektywy i decyzje Parlamentu Europejskiego oraz rozporządzenia Komisji Europejskiej. Nadmierne regulowanie życia gospodarczego było swego czasu jednym z kluczowych argumentów za brexitem, a obecnie może prowadzić do destabilizacji politycznej wśród gospodarek europejskich. Rosnąca liczba przepisów nie tylko zwiększa koszty prowadzenia działalności, ale również wpływa na decyzje inwestorów. Firmy, zamiast angażować kapitał w innowacyjne przedsięwzięcia, muszą dostosowywać się do skomplikowanych wymogów regulacyjnych.
Niski poziom prywatnych inwestycji spowodowany nadmiernymi regulacjami osłabia konkurencyjność Unii Europejskiej na tle reszty świata. Według raportu Maria Draghiego, w kluczowych sektorach – m.in. w zaawansowanych technologiach medycznych, sztucznej inteligencji czy półprzewodnikach – udział prywatnych nakładów inwestycyjnych w państwach członkowskich UE jest znacznie niższy niż w Stanach Zjednoczonych czy w Chinach, co potwierdzają przytoczone dane. Przyszłość nie jest jednak jednoznaczna. Henrique Schneider w swoim artykule wskazuje na trzy główne scenariusze rozwoju. Pierwszy zakłada utrzymanie obecnego stanu („prohibicyjnego” podejścia), co może prowadzić do stopniowej erozji konkurencyjności i skłonić przedsiębiorców do przenoszenia procesów produkcyjnych oraz własności intelektualnej poza granice UE ze względu na zbyt duże obciążenie biurokratyczne i podatkowe. Drugi, bardziej optymistyczny, przewiduje powstanie w UE „wysp innowacji” – pojedynczych obszarów lub państw członkowskich, które złagodzą politykę regulacyjną i staną się lokalnymi centrami rozwoju. W trzecim, również całkiem prawdopodobnym wariancie, według prof. Schneidera, unijne podejście do nadmiernych regulacji w zakresie zaawansowanych technologicznie sektorów staje się standardem globalnym. Oznaczałoby to uniwersalne zaostrzenie przepisów, co wprawdzie zwiększałoby ochronę konsumentów, ale jednocześnie mogłoby dodatkowo zahamować innowacyjność i obniżyć długookresowy potencjał wzrostu.
Konsekwencje polityczne
Niezadowolenie z polityki regulacyjnej UE nie ogranicza się jedynie do środowisk biznesowych – znajduje także odzwierciedlenie w zmianach politycznych. Przeregulowanie gospodarek europejskich coraz częściej budzi sprzeciw wśród państw członkowskich, które postrzegają je jako czynnik hamujący wzrost gospodarczy. Szczególnie partie prawicowe zdają się zyskiwać na popularności, wskazując unijne przepisy jako główne źródło problemów i akcentując potrzebę chronienia suwerenności narodowej, lekceważąc przy tym wcześniej osiągnięte sukcesy. W 2024 r. eurosceptyczne ugrupowania osiągnęły rekordowe wyniki w wyborach w Niemczech, Holandii i Francji, a ich rosnące poparcie może znacząco wpłynąć na przyszłość integracji europejskiej. Coraz więcej rządów decyduje się na konfrontacyjną postawę wobec Brukseli, a debata o suwerenności gospodarczej i regulacjach staje się jednym z kluczowych tematów politycznych w Europie.
Patrząc na rankingi rozwoju społeczno-gospodarczego, widzimy, że niektóre kraje europejskie plasują się tam dużo wyżej niż pozostałe bardziej rozwinięte gospodarki. Dla przykładu, w najnowszym rankingu Human Development Index (HDI) wśród pierwszej dziesiątki znalazło się aż pięć państw Unii Europejskiej zaraz po Szwajcarii, Norwegii i Islandii, wyprzedzając takie potęgi gospodarcze, jak Stany Zjednoczone czy kraje Azji Wschodniej. Podobną tendencję widać też w innych wskaźnikach, np. Social Progress Index, w którym w pierwszej dwudziestce rankingu znajduje się aż 11 państw UE, podczas gdy Stany Zjednoczone są na 25. miejscu, a Państwo Środka aż na 94. Z jednej strony potwierdza to skuteczność europejskiego modelu łączącego rozwój gospodarczy z rozbudowanym systemem zabezpieczeń społecznych. Z drugiej zaś rodzi pytanie, czy w dłuższej perspektywie uda się utrzymać wysoki poziom życia przy rosnącej presji konkurencyjnej ze strony państw o bardziej elastycznym podejściu do inwestycji i regulacji?
Przegrany wyścig technologiczny
W obecnych warunkach gospodarczych będzie bardzo trudno dogonić liderów w wyścigu technologicznym. Według danych CB Insights, w 2024 r. w Europie działało niespełna 9 proc. wszystkich światowych „jednorożców”, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych było ich ponad 50 proc., a w Chinach – około 13 proc. Dodatkowo, z raportów PitchBook wynika, że łączna wartość inwestycji venture capital w UE w 2024 r. nie przekroczyła 70 mld dol., podczas gdy w Stanach Zjednoczonych przebiła wartość 200 mld dol. W rezultacie, europejskie innowacje w takich dziedzinach, jak sztuczna inteligencja, robotyka czy biotechnologia, wciąż ustępują rozwiązaniom powstającym za oceanem i w Azji, co jeszcze bardziej pogłębia dystans konkurencyjny.
Kraje Unii Europejskiej ten wyścig technologiczny raczej przegrały. Problemem pozostaje nie tylko wolniejsze tempo rozwoju innowacji, lecz także utrudniony dostęp do kluczowych surowców i rosnący niedobór wykwalifikowanych specjalistów. Wiele państw Wspólnoty wciąż polega na imporcie metali strategicznych oraz pierwiastków ziem rzadkich, co utrudnia stabilizację dostaw potrzebnych do produkcji zaawansowanych technologii. Choć w Europie nie brakuje świetnie wykształconych inżynierów i informatyków, z analizy Forbes wynika, że średnie roczne wynagrodzenia programistów (Software Engineers) w większości krajów członkowskich odstają od amerykańskich, sięgających obecnie około 200 tys. dol. W Wielkiej Brytanii kwoty te zazwyczaj utrzymują się w przedziale 130–160 tys. dol., we Francji i Hiszpanii często są jeszcze niższe (od 70 do 120 tys. dol.), co powoduje, że wielu specjalistów IT decyduje się na emigrację do Stanów Zjednoczonych, przyciągających ich wyższymi zarobkami i lepszymi warunkami rozwoju zawodowego.
Przyszłość europejskiej gospodarki w dużej mierze zależy zatem od tego, czy uda się znaleźć równowagę między regulacjami a elastycznością rynkową. Choć UE wciąż wyróżnia się wysokimi standardami życia i stabilnością instytucji, to rosnąca konkurencja globalna wymaga bardziej zdecydowanych działań w zakresie innowacji i inwestycji. Jeśli Europa nie zmieni swojego podejścia, to dystans do USA i Państwa Środka w strategicznych sektorach będzie się tylko powiększał.
Spowolnienie gospodarcze, napięcia geopolityczne, obawy dotyczące bezpieczeństwa łańcucha dostaw i szerzej bezpieczeństwa narodowego prowadzące do wzrostu protekcjonizmu i fragmentacji handlu, bardziej restrykcyjne otoczenie regulacyjne biznesu, trudniejsze globalne warunki finansowe i rosnące koszty negatywnych skutków zmian klimatu to wybrane czynniki podważające stabilność i przewidywalność globalnych przepływów inwestycyjnych. Nie pozostają bez wpływu na przepływy zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB), zarówno w rozwiniętych, jak i w rozwijających się krajach.
Parlament Europejski jesienią 2023 r. wysunął propozycję zmian traktatowych. Jest to inicjatywa, która formalnie otwiera drogę do rewizji traktatów zgodnie z art. 48 TFUE. W ramach tej procedury Parlament przedstawia propozycję zmian, a Rada Europejska jedynie zwykłą większością głosów (a więc bez jednomyślności lub większości kwalifikowanej) może zwołać najpierw konwent, a następnie konferencję międzyrządową. Konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji opracowuje zmiany traktatowe na podstawie przedłożenia eurodeputowanych.
Europa, a przede wszystkim Unia Europejska od dawna coraz bardziej odstaje od swoich globalnych konkurentów, czyli głównie USA i Chin. Dotyczy to szczególnie obszaru kluczowych technologii. Dodatkowo wzrost cen energii i zmiany w łańcuchach dostaw powodują, że kontynuacja dotychczasowego modelu rozwoju, ale także zielona transformacja stają się poważnym wyzwaniem.
Polska ma dzisiaj już ponad 500 ton złota, a jego udział w rezerwach przekroczył 20 proc. – poinformował Narodowy Bank Polski 24 kwietnia 2025 r. Obecne rezerwy są niemal 5-krotnie wyższe niż siedem lat temu.
Zaczynał mając 43 lat i 20 tys. juanów w ręku. Założona przez niego firma w 2024 r. osiągnęła 8,6 mld dol. zysku i była jednym z najważniejszych graczy na rynku telekomunikacyjnym. A historię o nim i firmie, którą stworzył opowiada napisana przez Li Hongwena książka „Ren Zhengfei & Huawei”.
Amerykańskie cła spadły na Kanadę w trudnym momencie. Produktywność w gospodarce nie rośnie, a zależność od rynku USA jest bardzo duża. W krótkiej perspektywie kraj nie ma dużego pola manewru.
Kiedyś przeokropna nędza, dziś pieniędzy pod dostatkiem. Miło po wiekach udręki dostać klucze do Sezamu. Mowa o Irlandii, będącej przez stulecia kolonią brytyjską. W połowie XIX w. zmarło tam z głodu milion ludzi. Sto lat potem Dublin stanął z Londynem w biznesowo-finansowe szranki i ma się dziś znakomicie.
Wskaźniki urodzeń spadają na całym świecie, lecz nigdzie bardziej niż w Korei. Ten artykuł poddaje analizie, w jaki sposób normy dotyczące płci, kultura pracy i inne cechy społeczne współdziałają ze sobą i powstrzymują płodność w tym kraju pomimo dużych inwestycji w politykę rodzinną.
W obliczu gwałtownego wzrostu taryf celnych i dużej niepewności politycznej Międzynarodowy Fundusz Walutowy oczekuje, że globalny wzrost gospodarczy spadnie w tym i przyszłym roku, ale światowa gospodarka nie wpadnie w recesję.
Prawdopodobieństwo wyginięcia ludzkości przed końcem XXI w. wynosi około 85 proc. – ocenia prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badan Ekonomicznych NBP, wykładowca SGH. Jego zdaniem kluczowym zagrożeniem jest niekontrolowany rozwój sztucznej inteligencji ogólnej (AGI), która może przejąć kontrolę nad światem. O losie ludzkości zadecyduje kilka najbliższych lat.
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Do wybudowania elektrowni jądrowej na Pomorzu potrzeba m.in. 39 tys. ton stali. Wylewanie tzw. betonu jądrowego w lokalizacji Lubiatowo-Kopalino rozpocznie się w 2028 r., a pierwszy blok zostanie ukończony w 2035 r.
Pandemia, problemy z łańcuchami dostaw, przemiany klimatyczne, wojna w Ukrainie i napięcia geopolityczne, a także konkurencja technologiczna (zwłaszcza na rynku samochodów elektrycznych i półprzewodników) postawiły pod znakiem zapytania ideę globalnego wolnego handlu. W efekcie coraz więcej państw i organizacji międzynarodowych wdraża rozwiązania interwencjonistyczne – w tym politykę przemysłową.
W ostatnim czasie wiele się mówiło o „metalach ziem rzadkich na terenie Ukrainy”. Wszystko z powodu umowy surowcowej pomiędzy USA a Kijowem. Warto przeanalizować, czym dokładnie są metale ziem rzadkich, jak dużo ich ma Ukraina, a także, dlaczego na tych pierwiastkach tak bardzo zależy Stanom Zjednoczonym.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Odbudowa gospodarcza kraju i opanowanie chaosu walutowego należały do największych wyzwań, jakie stanęły przed władzami niepodległego państwa polskiego w 1918 r. Sanacja gospodarcza zależała zarówno od skutecznie przeprowadzonych reform finansów publicznych i skarbu państwa, jak również od szybkiego wprowadzenia do obiegu nowej, pełnowartościowej polskiej waluty. A to właśnie dobrze zorganizowany aparat skarbowy, sprawny obieg pieniądza i jego stabilna wartość stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i społecznego odrodzonej Polski.
W ciągu najbliższych 30 lat rynek pracy będzie podlegał rozmaitym trendom. Do najważniejszych należą rozwój sztucznej inteligencji, starzenie się społeczeństw i ekologiczna transformacja. Każdy z nich będzie się wiązał z nowymi zagrożeniami, ale też i zawodowymi szansami.
