Państwa naszego regionu przestały zmniejszać dystans nawet do pełzającej Europy Zachodniej. Stało się tak przez wolniejszy wzrost produktywności i słabszą akumulację kapitału. Ocena ta zawarta jest w przeglądzie Międzynarodowego Funduszu Walutowego „Jak wrócić na szybką ścieżkę”, poświęconym Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej.
Fot. CC BY Monika
„Globalny kryzys finansowy, a następnie kryzys w strefie euro doprowadziły do bardziej stromych spadków wzrostu w krajach CESEE niż gdzie indziej. Realny wzrost PKB spadł do średnio 1,9 proc. w latach 2011-2015 z 6,1 procent w latach 2002-2008, co było znacznie ostrzejszym spadkiem niż w innych wschodzących i rozwiniętych gospodarkach” – zauważa MFW.
Nie był to tylko efekt koniunkturalny. Sam produkt potencjalny spadł bowiem do około 2 proc., a więc o połowę od czasów przedkryzysowych. Fundusz wskazuje najbardziej prawdopodobne przyczyny: mniejszy wzrost produktywności i wolniejszą akumulację kapitału.
Poprawy na horyzoncie nie widać. Przeciwnie – demografia jest niekorzystna, globalny wzrost mizerny (a może nawet jesteśmy w trwałej sekularnej stagnacji), o kapitał będzie coraz trudniej. Nie pozostaje nic innego niż zwiększanie produktu potencjalnego za pomocą trudnych reform strukturalnych.
To zdanie MFW powtarza w każdej edycji przeglądu regionalnego. Tym razem pojawiły się jednak konkrety. Jest nim niepozorna tabelka, w której oszacowano siłę przełożenia na wzrost konkretnych reform w konkretnym kraju. Jako benchmark przyjęto kraje UE-15.
Inforgrafika: Zbigniew Makowski
I tak w Polsce tylko dwie reformy z listy zawierającej 12 punktów miałyby wpływ na wzrost PKB określany jako „duży”: zwiększenie oczekiwanej długości życia i zwiększenie udziału sektora usług w gospodarce. Najmniejszy wpływ miałoby zmniejszenie barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich (widać tu już jest nieźle) i zwiększenie współczynnika aktywności zawodowej osób starszych (to akurat zaskakujące).
Dla porównania Ukraina ma aż cztery czerwone pola, czyli obszary, w których poprawa najmocniej polepszyłaby wzrost: poza długością życia jest to ochrona praw własności, lepsza efektywność rządu i łatwiejszy dostęp do finansowania.
Ten ostatni czynnik pomógłby też mocno Rosji, Węgrom, Słowenii, Bułgarii, Rumuni i Chorwacji.
Stosunkowo prosta reforma polegająca na inwestycjach w infrastrukturę wciąż dużo dałaby Litwie, Bułgarii, Rumunii, Mołdowie i Turcji.
Z ochroną prawa własności powinno zaś być lepiej w Rosji, na Ukrainie, Mołdowie, Bułgarii, Chorwacji, Słowenii i o dziwo – w Czechach i na Słowacji. W tym ostatnim kraju cały system prawny zaznaczono na czerwono, a więc do zmian w pierwszej kolejności.
MFW zwraca uwagę, że generalnie kapitał na mieszkańca w typowej gospodarce regionu wynosi zaledwie jedną trzecia tego co w rozwiniętych krajach europejskich.
„Państwa regionu powinny skupić się na reformach instytucjonalnych, które redukują nieefektywności i zwiększają zwrot z inwestycji prywatnych i oszczędności. W większości tych państw oszczędności krajowe są niższe niż te, które są potrzebne, aby utrzymać stopy inwestycji na takim poziomie aby zniwelować różnicę w dochodach z rozwiniętą Europą w ciągu mniej więcej jednego pokolenia” – czytamy.
Fundusz przyjmuje, że oszczędności krajowe odpowiadające przynajmniej 25 proc. PKB są warunkiem koniecznym szybkiej konwergencji. Nad tą linią jest tylko sześć krajów CESEE: Białoruś, Czechy, Estonia, Węgry, Słowenia i Rosja. Niewiele brakuje Słowacji, trochę więcej Rumunii i Polsce.
Ciekawa jest też tabelka poświęcona emigracji. Okazuje się, że aż 20 mln ludzi wyjechało z państw CESEE w ciągu 25 lat, co odpowiada 6,5 proc. ludności w wieku produkcyjnym.
„Analizy wskazują, że w 2012 roku, skumulowany wzrost realnego PKB mógłby być o 7 punktów procentowych wyższy od średniej w CESEE przy braku migracji w latach 1995-2012. W rezultacie, średnio, państwa CESEE należące do UE mogły zmniejszyć swoją lukę dochodu per capita w porównaniu z UE o kolejne 2 punkty procentowe. Emigracja mogła również stworzyć presję na systemy zabezpieczenia społecznego i hamować rozwój poprzez wzrost nieprzyjaznego opodatkowania pracy” – czytamy w przeglądzie.
Z odpowiedniego wykresu wynika, że gdyby nie emigracja PKB per capita w stosunku do średniej w całej UE mógłby być wyższy aż o 5 punktów procentowych w Chorwacji i około 3 punkty procentowe w Estonii i na Słowenii. Co ciekawe Polska (wraz z Litwą i Węgrami) jest krajem, który najmniej na emigracji stracił – niewiele ponad 1 punkt procentowy PKB.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW, Fundusz), instytucja niewątpliwie zasłużona nie tylko z uwagi na swoją działalność pożyczkodawcy ostatniej szansy dla krajów, którym należało ratować zagrożony bilans płatniczy, ale również jako wymagający partner dla władz, dający diagnozę sytuacji gospodarczej i proponujący potrzebne zmiany w polityce ekonomicznej. W przypadku Narodowego Banku Polskiego dwa okresy współpracy warte są przypomnienia: okres wdrażania transformacji systemowej oraz okres wprowadzenia polityki pieniężnej opartej na bezpośrednim celu inflacyjnym.
Ukraina z roku na rok w coraz większym stopniu uzależnia się od makroekonomicznego wsparcia płynącego zza granicy. Znaczącą rolę odgrywają tu środki wydzielane przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, jednak organizacja w zamian za nie żąda przebudowy gospodarki – i zdaniem części ekspertów – w większości niekorzystnej dla naszego sąsiada.
Globalna architektura finansowa ewoluuje wraz ze zmieniającym się układem sił gospodarczych na świecie i kolejnymi kryzysami. Ale jej fundamenty pozostały jednak te same, na czele z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, którego członkami są niemal wszystkie państwa. Kolejne lata przyniosą nowe rozwiązania i wyzwania. W przyszłości światowy system finansowy musi lepiej odzwierciedlać interesy słabszych ekonomicznie krajów. Konieczne będzie również większe zaangażowanie w sprawy związane ze zmianami klimatycznymi.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Przez ostatnie lata rynki wschodzące zmagały się z silnym kursem dolara i zdominowanym przez Wall Street rynkiem kapitałowym. Dziś, w obliczu zmian strukturalnych w światowej gospodarce, a także nastawienia Fed oraz ich własnego rozwoju, kraje rozwijające się stają się nie tylko motorem globalnego wzrostu, ale i magnesem dla kapitału, sygnalizując koniec ery „amerykańskiej wyjątkowości”.
Polski przemysł bateryjny powinien iść w kierunku recyklingu, bo to daje przewidywalny dostęp do surowców, uniezależnia nas od ich producentów, a koszty – co do zasady – są niższe niż w przypadku importu surowców – twierdzi Aleksandra Sojka, starszy analityk Polskiego Instytutu Ekonomicznego.
Prezydent Donald Trump ogłaszając 2 kwietnia 2025 r. (w tzw. „Dniu Wyzwolenia”) znaczące podwyżki stawek celnych zapowiedział powrót do USA fabryk i wysokopłatnych miejsc pracy w przemyśle. Wiele wskazuje na to, że ten cel będzie trudny do osiągnięcia. Cła nie poprawią też konkurencyjności amerykańskiej gospodarki.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
