W wojnach walutowwych trudno złapać winowajców za rękę
Termin „wojny walutowe” to chwytliwe określenie „dewaluacji konkurencyjnej”. Oczekuje się, że na skutek ostrego spadku wartości jena w ciągu ostatnich sześciu miesięcy — w efekcie działania monetarnej części japońskich starań o rozruszanie gospodarki — kwestia ta zajmie poczesne miejsce w programie zbliżającego się szczytu G8 w Irlandii Północnej. Czy jednak powinna?
Chyba nie ma się czego bać (CC By NC duncan)
Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego, konkurencyjna dewaluacja występuje, gdy jakieś kraje „manipulują kursem walutowym… żeby uzyskać nieuczciwą przewagę konkurencyjną nad innymi członkami [funduszu]… ”. Ten kluczowy punkt często bywa jednak pomijany, zwłaszcza, gdy termin „wojny walutowe” jest używany w odniesieniu do ekspansji monetarnej, jaką w ostatnich latach stosują Rezerwa Federalna, Bank Japonii i inne banki centralne.
Oddziaływanie stymulacji monetarnej na bilans handlowy kraju — a zatem i na popyt na dobra, pochodzące od jego partnerów handlowych — jest niejednoznaczne. Wprawdzie reakcja kursu walutowego na tę stymulację wywołuje efekt w postaci zmiany kierunku wydatków, ale przeciwdziała mu efekt zwiększenia wydatków, powodowany samą ekspansją. A przywrócenie wzrostu dochodu oznacza więcej importu z innych krajów.
Termin „wojny walutowe” trafnie opisuje natomiast sytuację, gdy podejmowana przez jakiś kraj interwencja na rzecz obniżenia wartości waluty stanowi przemyślany zabieg w celu wsparcia bilansu handlowego. Jednak władze poszczególnych państw zawsze będą (i powinny) stosować politykę gospodarczą, leżącą przede wszystkim w interesie ich krajów. Współpraca międzynarodowa może być owocna: nie ma jednak sensu do niej dążyć, jeśli charakter efektów ubocznych nie jest dla wszystkich stosunkowo jasny. Wszyscy się na przykład zgadzają, co do tego, że uboczne efekty zanieczyszczeń czy ceł, to niekorzystne — nie zaś pozytywne — czynniki zewnętrzne. W przypadku polityki pieniężnej nie jest to już tak oczywiste.
Na przykład jeśli w Stanach Zjednoczonych bezrobocie jest wysokie, a inflacja — niska, Fed naturalnie złagodzi politykę pieniężną, przede wszystkim poprzez niskie stopy procentowe. Jeśli Brazylii grozi przegrzanie gospodarki, jej bank centralny naturalnie zaostrzy politykę pieniężną, głównie za pomocą wyższych stóp procentowych. Jest również naturalne, że w efekcie tych decyzji z północy na południe popłynie kapitał, powodując umocnienie brazylijskiego reala wobec dolara. Na tym polega urok płynnych kursów walutowych: obydwa kraje mogą wybrać właściwe dla siebie rozwiązania.
Założywszy, że te dwa kraje znajdują się w różnych fazach cyklu koniunkturalnego, takie ruchy kursów walutowych sygnalizują, że międzynarodowy system ekonomiczny działa właściwie. Choć (przy innych założeniach niezmienionych) silny real pomoże eksporterom amerykańskim i zaszkodzi brazylijskim, takich „ofiar wojny” nie uznaje się nawet za zniszczenia: jest to dokładnie ten efekt, jaki zamierzano osiągnąć. Skoro cel stanowi pobudzenie popytu na towary z USA i zduszenie popytu na dobra brazylijskie, to czyż w tym procesie nie powinni uczestniczyć — oprócz budownictwa i innych sektorów, wrażliwych na stopy procentowe wskutek ich oddziaływania na popyt krajowy — również eksporterzy z obydwu krajów?
Poważniejszy dylemat pojawia się w sytuacji, gdy jeden z tych krajów dąży do stałego kursu walutowego, czy nawet go usztywnia. W późnych latach 80. XX wieku i na początku lat 90. na takie rozwiązanie zdecydowało się wiele rządów w Ameryce Łacińskiej, chcąc tą drogą zlikwidować inflację. Taki kraj niekoniecznie będzie chciał już przy pierwszej oznace kłopotów odrzucać sprawdzony reżim kursowy. Kontrola kapitałowa oraz neutralizacja ruchów rezerw walutowych (tzw. sterylizacja) może pomóc odsunąć korektę w czasie, jednak uporczywy przepływ kapitałów w jednym kierunku zmusi w końcu kraj, stosujący sztywny kurs walutowy, do korekty albo samego kursu, albo podaży pieniądza.
Prawdą jest, ze w ostatnich latach liczne kraje preferowały słabszą swoją walutę, widząc w tym sposób na poprawienie swojego bilansu handlowego. Prawdą jest również, że — z definicji — nie wszyscy mogą dokonywać deprecjacji waluty i poprawy bilansu w tym samym czasie. Niekoniecznie oznacza do jednak, że wprowadzające deprecjację kraje winne są pogwałcenia jakichś umów czy norm, zwłaszcza jeśli utrzymały one obowiązujący wcześniej reżim kursowy.
Nieskoordynowana ekspansja monetarna nie musi też prowadzić do gorszego stanu równowagi na świecie. Barry Eichengreen i Jeffrey Sachs przekonująco dowiedli tego w odniesieniu do lat 30. XX wieku (podważając powszechną opinię o konkurencyjnej dewaluacji typu „zubożenie sąsiada”). Wykazali, że dokonując dewaluacji w stosunku do złota wszystkie kraje nie mogły jednocześnie poprawić swojego bilansu handlowego, udało się im podbić cenę złota, zwiększając tym samym realną wartość globalnej podaży pieniądza — a tego właśnie potrzebował pogrążony w recesji świat.
To samo podejście ma zastosowanie dzisiaj. Minister finansów Brazylii, Guido Mantega, ukuł określenie „wojny walutowe” w odpowiedzi na amerykańskie starania o włączenie Brazylii i innych konkurentów Chin do kampanii na rzecz umocnienia chińskiego renminbi. Oskarżenia pod adresem USA są jednak szczególnie źle umiejscowione.
Amerykańska ekspansja monetarna przyczyniała się bowiem do ekspansji monetarnej w skali globalnej zwykle w tym czasie, kiedy akurat było to potrzebne. Władze USA nie interweniowały, ani nie wypowiadały się w sposób, powodujący obniżenie kursu dolara, a gdy Fed decydował się na zastosowanie polityki złagodzenia ilościowego, za cel nie stawiał sobie deprecjacji waluty.
Japonię trochę łatwiej uznać za „walutowego wojownika”, gdyż członkowie gabinetu Shinzo Abe byli początkowo na tyle niemądrzy, że wspominali o deprecjacji jena, jako o wyraźnym celu.
Chiny zaliczają się do tej grupy pod jednym istotnym względem: w okresie od 2004 do 2009 r. renminbi był według większości miar znacznie niedowartościowany (teraz nieco mniej). Kraje mają jednak prawo decydować się na wybór sztywnego kursu. Utrzymywanie istniejącego reżimu kursowego — a tak właśnie postępują Chiny — nie wydaje się specjalną „manipulacją”.
To prawda, że wzmocnienie renminbi prawdopodobnie leżało w interesie Chin. Z punktu widzenia zaniepokojonych nierównowagą bilansu rozrachunków bieżących rozsądna wydawała się wysuwana już od 2004 r. propozycja, żeby Chiny — na przykład w zamian za uporządkowanie budżetu przez USA — dobrowolnie dopuściły do pewnej aprecjacji swojej waluty. To jednak co innego, niż oskarżanie Pekinu o pogwałcenie międzynarodowych norm i przepisów i grożenie mu odwetem (na przykład przez nałożenie ceł, co stanowi pogwałcenie przepisów międzynarodowych).
Parę krajów, oskarżanych o uczestnictwo w wojnie walutowej, przeprowadziło w ostatnich latach dyskretną dewaluację, albo zmieniło reżim kursowy w celu osłabienia swojej waluty. Tego właśnie typu przemyślane zmiany przywodzą na myśl określenie takie, jak „manipulacja”. Przypadek Szwajcarii najbardziej chyba do niego pasuje. Ale frank jest tak mocny — nawet przy nowym, kursie ustalonym we wrześniu 2011 r. — że nikt nie może oskarżyć Szwajcarskiego Banku Narodowego o nieuczciwie niedowartościowanie waluty.
Do największych instytucji kredytowych w Ameryce Łacińskiej należą brazylijskie banki, co raczej nie dziwi, biorąc pod uwagę, że Brazylia jest potęgą gospodarczą w tym regionie świata. To kraj wielu kontrastów i problemów natury politycznej oraz ekonomicznej, co nie pozostaje bez wpływu na sektor bankowy. Można tam dostrzec skrajną biedę w fawelach i zaawansowany przemysł, czego przykładem jest Embraer, producent samolotów, użytkowanych od wielu lat również przez Polskie Linie Lotnicze LOT.
Od czasu globalnego kryzysu finansowego Chiny podejmują działania mające na celu zwiększenie międzynarodowego wykorzystania renminbi. Działania te wynikają w znacznej mierze z rosnącej roli Państwa Środka w gospodarce światowej i z niezaspokojonych ambicji. Wiąże się to również z przekonaniem, że znaczenie Chin w międzynarodowym systemie walutowym jest nieproporcjonalnie małe w stosunku do pozycji tego kraju w realnej sferze gospodarki światowej. Z drugiej strony wspieranie umiędzynarodowienia renminbi wynika również z dążenia do zmniejszenia zależności od dolara amerykańskiego, co wypływa nie tylko z przyczyn ekonomicznych, lecz w coraz większym stopniu jest pochodną uwarunkowań geopolitycznych.
Pierwsze srebrne monety z wizerunkiem władcy pojawiły się w VII w. przed naszą erą na terenie skolonizowanej przez Greków Lidii, Rzym wprowadził je w IV w. przed Chrystusem, Kartagina sto lat później. Wraz z upływem czasu monety stały się nieodłącznym składnikiem cywilizacji europejskiej, przy czym zmieniały swoją wartość, siłę nabywczą i formę. Względna stabilność cechowała natomiast systemy pieniężne.
Kraje Zachodu wyzbyły się kontroli nad gałęziami przemysłu o fundamentalnym znaczeniu dla transformacji cyfrowej, uzasadniając to chęcią ochrony środowiska. Skorzystały na tym zwłaszcza Chiny – zarówno gospodarczo, jak i politycznie.
Nic nie trwa wiecznie. Czy pax dollar będzie trwał wiecznie? Zapewne nie, ale warto by przedłużyć okres królowania amerykańskiej waluty – przekonuje prof. Kenneth Rogoff w książce „Our Dollar, Your Problem”.
Czy za równowartość mniej niż 15 tys. zł zwykły śmiertelnik może stać się właścicielem banku centralnego? Tak, i to bardzo szacownego – Swiss National Bank (SNB), czyli banku centralnego Szwajcarii. Nie trzeba być nawet obywatelem tego kraju, bo jednym z najważniejszych prywatnych akcjonariuszy banku jest obecnie Theo Siegert – niemiecki przedsiębiorca, inwestor i wykładowca. Akcje SNB są bowiem notowane na giełdzie i zasadniczo może je nabyć każdy.
Amerykańska nadkonsumpcja rozumiana jako życie ponad stan wyznaczany przez produktywność własnej gospodarki, jest narzędziem, za pomocą którego Chiny dokonują dezindustrializacji Stanów Zjednoczonych.
Grecja przez lata zmagała się z poważnymi problemami ekonomicznymi, których głównym powodem było załamanie finansów państwa i odcięcie od rynków finansowych. Obecnie sytuacja makroekonomiczna tego kraju znacznie się poprawiła.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
