Dane o inflacji bazowej pomagają określić tendencje zmian cen i pozwalają oceniać, czy polityka pieniężna była prowadzona dobrze - mówi prof. Wojciech Charemza z University of Leicester.
prof. Wojciech Charemza
„Obserwator Finansowy”: W jednej ze swoich publikacji zadał Pan ważne pytanie i chciałbym do niego teraz powrócić – czy warto mierzyć inflację bazową?
Prof. Wojciech Charemza: Warto jest mierzyć inflację bazową, trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, co ona oznacza. Inflacja bazowa służy do przewidywania ogólnej tendencji zmian cen. Natomiast nie jest ona dobrą prognozą cen na okresy krótsze niż 5-6 miesięcy. Może nam też dużo powiedzieć o skutkach realnych polityki pieniężnej. W niektórych sytuacjach, jeśli RPP zdecyduje się na zmianę stopy procentowej, efekt realny tej zmiany może być minimalny, a w innej sytuacji, przy innej wartości inflacji bazowej, efekt realny takiej samej zmiany może być bardzo znaczący.
A co to jest niespodzianka cenowa?
Niespodzianka cenowa to jest po prostu ta część inflacji, która jest nieprzewidywalna. Dzisiaj np. przewidujemy inflację na jutro i biorąc pod uwagę wszystkie dostępne nam informacje, dochodzimy do wniosku, że będzie ona wynosiła 2,5 proc. W międzyczasie okazuje się, że gdzieś popsuła się pogoda i są gorsze zbiory albo pękł rurociąg i na skutek zakłóceń w dostawach wzrosły ceny paliw. Mówiąc inaczej, wystąpiło coś kompletnie nieprzewidywalnego i ostatecznie inflacja wyniosła 3 proc. Te 0,5 pkt proc. różnicy to jest właśnie niespodzianka cenowa.
Jest to kluczowe pojęcie tradycyjnej ekonomii neoklasycznej. Tradycyjni neoklasycy uważają, że inflacja przewidywana nie może mieć żadnego efektu realnego, który jest skutkiem wystąpienia wyłącznie niespodzianki cenowej. Zgodnie z tą teorią, jeśli wystąpi wzrost inflacji, to płace dostosują się do cen. Innymi słowy, ceny relatywne nie ulegną zmianie. Wzrośnie więc nam inflacja, a sferze realnej nic się nie zmeni.
Inflacja ma zawsze swoje koszty. Natomiast z punktu widzenia neoklasyków w pełni przewidywalna nie ma ona efektu realnego. To znaczy, że nie wpływa ona na produkcję, dochód narodowy itd.
Ale jeśli inflacja jest kosztem, to wpływa ona na wielkość produkcji, PKB itd. Koszt to jest zjawisko ekonomii realnej.
Załóżmy, że składnikiem kosztowym jest tylko praca. To, ilu my zatrudnimy w przedsiębiorstwie pracowników, zależy od płacy realnej, czyli ile my ludziom płacimy w odniesieniu do inflacji. Czyli przy niskiej inflacji możemy im płacić złotówkę na dzień, a przy wysokiej inflacji 100 zł na dzień, a płaca realna będzie taka sama.
Oczywiście, tę płacę realną można chyba dobrze wyrazić w ilości dóbr, którą to przedsiębiorstwo produkuje. Przypuśćmy, że w fabryce samochodów przeciętny pracownik zarabia rocznie równowartość jednego auta, które ten zakład produkuje. Nadal wydaje mi się, że, że inflacja jest kosztem i ma efekty realne. W którym miejscu się mylę?
W tym miejscu wracamy do inflacji bazowej. Jeżeli uda nam się bezbłędnie tę inflację przewidzieć, to się tym nie martwimy, mimo że rzeczywiście ceny wzrosną. Jeśli wiemy, że jutro inflacja wyniesie 100 proc. i wiemy, że za samochód, który jutro sprzedamy, otrzymamy dwa razy więcej złotych niż dzisiaj, to będziemy też w stanie jutro podwoić pensję pracownika. Czyli absolutnie nic się nie zmienia.
Nieprawda. Bo inflacja to jest zmiana reguł w czasie gry, a niektóre umowy w gospodarce trwają dłużej. Czyli zmienia się wartość pieniądza w trakcie trwania kontraktu. Na przykład ktoś przez dłuższy czas spłaca kredyt według stałego oprocentowania. Jeśli wtedy inflacja przyspieszy, dłużnik zyskuje kosztem wierzyciela. Następuje realny przepływ majątku od kredytodawcy do kredytobiorcy.
I to jest pełna racja. Nieuwzględnienie tych zjawisk jest jedną z licznych wad tradycyjnej teorii neoklasycznej. Współcześni neoklasycy zdają sobie sprawę, że w rzeczywistości mamy do czynienia z uporczywością inflacji, która kiedy raz wzrośnie, długo potem nie chce spaść. Są też inne wyjątki. Możemy mieć niedoinformowanych konsumentów, pracodawcy mogą otrzymywać informacje cenowe wcześniej niż pracobiorcy i to z kolei spowoduje wystąpienie efektu realnego. Mówiąc inaczej, jest bardzo dużo różnego rodzaju odstępstw od tradycyjnego modelu neoklasycznego. Nie zmienia to faktu, że jednym z fundamentów teorii neoklasycznej jest stwierdzenie, że niespodzianki cenowe wpływają na inflację.
Czy inflację można idealnie przewidzieć?
Nie, nie można. Koncepcja inflacji bazowej teoretycznie mówi nam o tym, jaka jest wielkość tej części inflacji, którą możemy przewidzieć. Różnica między inflacją rzeczywistą a bazową to jest właśnie niespodzianka cenowa, która według neoklasyków powoduje efekt realny. Ale na świecie nie ma idealnych teorii, bo nie ma idealnych rynków.
W takim układzie czy nie lepiej byłoby wymierzyć niespodziankę cenową? To jest tak jak informacja i szum. To co jest najbardziej interesujące, to niespodzianka cenowa, a nie inflacja bazowa.
Problem polega na tym, że niespodziankę cenową możemy dobrze wymierzyć ex post, czyli po fakcie. My dzisiaj wiemy, jaka jest niespodzianka cenowa prognozy z wczoraj, ale nie mamy zielonego pojęcia, jaka będzie ona jutro. Inflację bazową można przewidywać i na tej podstawie można sobie wyrobić zdanie, czy polityka pieniężna jest bardziej czy mniej efektywna. Ale niespodziankę cenową możemy wymierzyć dopiero po fakcie.
Mówi się, że generałowie są zawsze gotowi, aby wygrać poprzednią wojnę.
Rosjanie mówią: „gdybym był wczoraj taki mądry jak moja teściowa dzisiaj”.
Rozmawiał Krzysztof Nędzyński
Prof. Wojciech Charemza jest profesorem na University of Leicester i jednym z najlepszych polskich ekonomistów według rankingu IDEAS
Stopy inflacji w strefie euro i w USA gwałtownie wzrosły w 2022 r., po części w wyniku poważnych szoków wywołanych zwyżką cen energii. Nasz artykuł zawiera analizę przeniesienia cen energii na inflację bazową w Stanach Zjednoczonych i Niemczech począwszy od lat 70. XX w. Wykazujemy, że siła tego przenoszenia nie jest stała, ale zmienia się w czasie. Wpływ cen energii na inflację w latach 70. XX w. był silny w Stanach Zjednoczonych – w przeciwieństwie do Niemiec. W obu krajach zaobserwowano silne przenoszenie cen energii w 2022 r., która jednak osłabiła się w ostatnich kwartałach, co świadczyłoby o przywróceniu bardziej normalnej dynamiki inflacji.
Ustalanie cen zyskało na elastyczności po serii poważnych negatywnych szoków. W niniejszym artykule dowodzimy, że przejście do warunków wysokiej niepewności zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w możliwość dostosowywania cen. W obliczu wyższej niepewności związanej z produktywnością, przedsiębiorstwa stosują bardziej elastyczne podejście do ustalania cen, co skutkuje stosunkowo dużymi wzrostami ich poziomu w przypadku wystąpienia negatywnych szoków podażowych. Tak więc skok inflacji nie jest jedynie wynikiem poważnych szoków, ale także efektem ubocznym większej niepewności. Jednocześnie większa zdolność przedsiębiorstw do podnoszenia cen w odpowiedzi na negatywne szoki produktywności podnosi ich odporność, ograniczając straty związane z produkcją i wyjściem z rynku, gdy niepewność jest wysoka.
Pandemia COVID-19 wywołała znaczny wzrost napięć w globalnych łańcuchach dostaw. W artykule zbadaliśmy wpływ tych podażowych zawirowań na inflację bazową w strefie euro. Wykazujemy, że wstrząsy wywołane napięciami w globalnych łańcuchach dostaw były głównym czynnikiem wzrostu inflacji bazowej w strefie euro w 2022 r., a ich wpływ na inflację jest długotrwały i ma profil garbu. Symulacje modelowe sugerują, że optymalna reakcja polityki pieniężnej na inflację wywołaną globalnymi czynnikami podażowymi zależy w sposób nieliniowy od uzależnienia gospodarki od globalnych łańcuchów dostaw. Wstrząsy te bowiem stawiają nas przed dylematem wyboru między stabilizowaniem inflacji a produkcją.
Kraje Zachodu wyzbyły się kontroli nad gałęziami przemysłu o fundamentalnym znaczeniu dla transformacji cyfrowej, uzasadniając to chęcią ochrony środowiska. Skorzystały na tym zwłaszcza Chiny – zarówno gospodarczo, jak i politycznie.
Rozwój rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych w Polsce pozostaje na etapie początkowym. Wynika to m.in. z relatywnie krótkiej historii krajowego rynku kapitałowego oraz z faktu, iż inwestorzy koncentrują się przede wszystkim na osiąganiu zysków.
Nic nie trwa wiecznie. Czy pax dollar będzie trwał wiecznie? Zapewne nie, ale warto by przedłużyć okres królowania amerykańskiej waluty – przekonuje prof. Kenneth Rogoff w książce „Our Dollar, Your Problem”.
30 marca 1958 r. Amerykanie zażywali odpoczynku, niektórzy z gazetą w ręku. Ilu dotarło na 155 stronę niedzielnego „The New York Timesa”, gdzie zamieszczono jednoszpaltową notatkę o poszukiwaniu nowych zastosowań pierwiastków ziem rzadkich? Zapewne bardzo niewielu.
Czy za równowartość mniej niż 15 tys. zł zwykły śmiertelnik może stać się właścicielem banku centralnego? Tak, i to bardzo szacownego – Swiss National Bank (SNB), czyli banku centralnego Szwajcarii. Nie trzeba być nawet obywatelem tego kraju, bo jednym z najważniejszych prywatnych akcjonariuszy banku jest obecnie Theo Siegert – niemiecki przedsiębiorca, inwestor i wykładowca. Akcje SNB są bowiem notowane na giełdzie i zasadniczo może je nabyć każdy.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
