Reakcje cen i produkcji na zakłócenia podaży w czasach dużej niepewności
Ustalanie cen zyskało na elastyczności po serii poważnych negatywnych szoków. W niniejszym artykule dowodzimy, że przejście do warunków wysokiej niepewności zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w możliwość dostosowywania cen. W obliczu wyższej niepewności związanej z produktywnością, przedsiębiorstwa stosują bardziej elastyczne podejście do ustalania cen, co skutkuje stosunkowo dużymi wzrostami ich poziomu w przypadku wystąpienia negatywnych szoków podażowych. Tak więc skok inflacji nie jest jedynie wynikiem poważnych szoków, ale także efektem ubocznym większej niepewności. Jednocześnie większa zdolność przedsiębiorstw do podnoszenia cen w odpowiedzi na negatywne szoki produktywności podnosi ich odporność, ograniczając straty związane z produkcją i wyjściem z rynku, gdy niepewność jest wysoka.
Aktualne dowody empiryczne wskazują na dwa istotne wydarzenia odnotowane w kilku rozwiniętych gospodarkach od początku pandemii koronawirusa.
Po pierwsze, wystąpił wzrost poziomu niepewności po grudniu 2019 r. Wraz z rozwojem pandemii niepewność cen i niepewność sprzedaży przesuwały się w przeciwnych kierunkach. Oznacza to, że początkowo przedsiębiorstwa wykazywały większą pewność co do poziomu ustalanych cen, przy jednoczesnym spadku pewności odnośnie do sprzedaży. Następnie, przedsiębiorstwa zyskały większą pewność odnośnie do tego, jak duża ma być sprzedaż, tracąc jednocześnie pewność odnośnie do cen. Przypuszczamy, że wraz z upływem czasu przedsiębiorstwa były bardziej chętne i zdolne do zmiany cen w celu utrzymania poziomu produkcji.
Po drugie, mikroekonomiczne dane dotyczące cen oraz dane ankietowe wskazują na wzrost częstotliwości dostosowywania cen, zob. m.in. Balleer i in. (2024) oraz Montag i Villar (2023). W niniejszym artykule wiążemy zwiększoną elastyczność w ustalaniu cen ze wzrostem niepewności gospodarczej, z którą mierzą się przedsiębiorstwa.
W warunkach wysokiej zmienności opłaca się być elastycznym
Dowodzimy, że gdy spodziewana jest wysoka zmienność produktywności – czyli przyszły stan świata staje się niepewny – więcej przedsiębiorstw prawdopodobnie zainwestuje w swoją zdolność do elastycznego dostosowywania cen. Określanie i ustalanie właściwej ceny produktu może być postrzegane jako zdolność strategiczna, która wymaga inwestycji w zasoby ludzkie, systemy komputerowe i struktury organizacyjne (Dutta i in. 2002, Zbaracki i in. 2005). Tworzenie zdolności kształtowania cen może przybierać różne formy, na przykład rozpoczęcie sprzedaży online, wykorzystanie systemów informatycznych do oceny popytu i śledzenia cen oferowanych przez konkurencję, wprowadzenie elektronicznych wyświetlaczy cen lub stosowanie klauzul waloryzacyjnych.
Co istotne, rozważamy decyzję przedsiębiorstwa o zainwestowaniu w elastyczność cenową w odpowiedzi na zmianę warunków, nie zaś decyzję o ustaleniu cen w następstwie jednorazowego szoku. Co za tym idzie, w warunkach wysokiej zmienności, względnie niewielki szok również popycha wiele przedsiębiorstw do zmiany cen. De Santis i Tornese (2023) popierają te przewidywania, wskazując, że wzrost cen w następstwie gwałtownego skoku cen energii jest silniejszy w warunkach wysokiej inflacji. Co więcej, Arndt i Enders (2024) wskazują, że ceny towarów i usług konsumpcyjnych silniej reagują na szoki cen producentów w warunkach wysokiej zmienności (inflacji), podczas gdy zależność ta nie występuje w odniesieniu do skali szoku.
Mówiąc dokładniej, w publikacji Khalil i Lewis (2024) opracowujemy model, w którym przedsiębiorstwa zmagają się z niepewnością dotyczącą ich całkowitej produktywności. Podobnie jak w Devereux (2006), przedsiębiorstwa muszą z góry zdecydować, czy zainwestować w elastyczność cenową, z zastrzeżeniem idiosynkratycznych kosztów pracy. Gdy produktywność zostanie osiągnięta, przedsiębiorstwa decydują, czy chcą produkować. Produkcja podlega stałym kosztom, które ograniczają zyski i liczbę producentów. Te dwie decyzje – inwestowanie w elastyczność cenową i wybór produkcji – wspólnie określają zagregowany stopień elastyczności cenowej.
Ustaliliśmy, że stopień dostosowania cen jest dodatnio skorelowany z niepewnością dotyczącą produktywności. W obliczu większej niepewności związanej z produktywnością przedsiębiorstwa stosują środki umożliwiające im ustalanie cen z większą elastycznością. Z tego względu w warunkach wyższej niepewności odnotowuje się większe wzrosty cen producentów w przypadku wystąpienia negatywnych szoków podażowych. Tak więc w naszym modelu fala wysokiej inflacji wynika nie tylko z silnych negatywnych szoków produktywności, ale częściowo odzwierciedla bardziej elastyczne dostosowywanie cen, które z kolei jest stymulowane wyższą niepewnością.
Inwestycje w elastyczność cenową zmieniają przenoszenie szoków podażowych
Nasz model pokazuje, że niepewność produktywności nie tylko czyni ogólne ustalanie cen bardziej elastycznym, ale także sprawia, że przedsiębiorstwa są odporniejsze na negatywne szoki podażowe. Po wystąpieniu takiego szoku następuje większy wzrost cen producentów, mniej przedsiębiorstw wychodzi z rynku, a spadki produkcji są niższe niż w warunkach niskiej niepewności produktywności.
Co istotne, możliwość uchronienia się przedsiębiorstw przed spodziewanymi dużymi szokami poprzez inwestowanie w elastyczność cenową w warunkach wysokiej niepewności jest korzystna dla konsumentów, pomimo większego przenoszenia spadków produktywności na ceny konsumpcyjne na poziomie produktu. Korzyść wynika z mniejszej liczby wyjść z rynku i większej różnorodności produktów po negatywnych szokach, w odróżnieniu od sytuacji, w której przedsiębiorstwa nie zainwestowały w elastyczność cenową przed wystąpieniem szoków. Oznacza to, że wskaźnik cen oparty na dobrobycie – uwzględniający zmiany w różnorodności produktów – rośnie wraz ze spadkiem zakresu dostępnych produktów, jednak ten „efekt różnorodności” staje się mniej istotny przy wyższych poziomach niepewności produktywności.
Bilbiie i Melitz (2020) zauważają, że wyjście przedsiębiorstwa z rynku pogarsza dekoniunkturę wynikającą z negatywnego szoku podażowego, gdy wiele przedsiębiorstw utrzymuje swoje ceny na dotychczasowym poziomie. Nazywają ten efekt wzmocnienia „mnożnikiem wejścia-wyjścia”. Co ważne, ich analiza zakłada, że stopień elastyczności cenowej nie ulega zmianie. Zamiast tego, po uwzględnieniu inwestycji w elastyczność cenową, mnożnik wejścia-wyjścia jest w ogromnym stopniu zależny od niepewności produktywności.
W naszym modelu dynamika wejścia-wyjścia znacznie wzmacnia skutki szoków podażowych w środowisku cechującym się niską niepewnością produktywności. Jest to spowodowane stosunkowo dużą sztywnością cen, która charakteryzuje takie środowisko. Porównaliśmy reakcje impulsowe dwóch modeli, naszego modelu wejścia-wyjścia i modelu „nowokeynesowskiego”, w którym liczba przedsiębiorstw jest stała, tj. bez wejścia i wyjścia. W obu modelach przedsiębiorstwa wybierają elastyczność cenową endogennie. Według założeń liczba produktów nie zmienia się w modelu nowokeynesowskim. W modelu wejścia-wyjścia reakcja na wpływ liczby produktów maleje wraz ze stopniem niepewności produktywności. Im niższa niepewność produktywności, tym sztywniejsze są ceny i tym większe jest ich dostosowanie na ekstensywnym marginesie.
Wpływa to na reakcję produkcji w obu modelach. Wzrost reakcji produkcji na niepewność produktywności w modelu NK: podobnie jak w modelu wejścia-wyjścia, przedsiębiorstwa decydują się na inwestowanie w elastyczność cenową, gdy niepewność jest wysoka, a ceny producentów ulegają większemu wzrostowi po zakłóceniach podaży. W modelu NK pozwala to na większe dostosowanie popytu i produkcji. Natomiast w modelu wejścia-wyjścia reakcja produkcji zmniejsza się wraz ze wzrostem niepewności produktywności.
Podsumowanie
Badamy następstwa negatywnych szoków podażowych dla produkcji i różnorodności produktów w modelu, w którym elastyczność cenowa jest wyborem. Rozpatrujemy w szczególności decyzję przedsiębiorstwa o inwestycji w technologię, która pozwala mu na modyfikowanie cen w odpowiedzi na szoki. Pokazujemy, że zmienność szoków produktywności ma kluczowe znaczenie dla stopnia równowagi elastyczności cen w gospodarce. Gdy niepewność wzrasta, a szoki są przeciętnie większe, więcej przedsiębiorstw jest gotowych inwestować w elastyczność cenową, co ogranicza wycofywanie produktów i straty produkcyjne w następstwie negatywnych szoków produktywności. Jednocześnie ceny producentów reagują wyraźniej, przyczyniając się do wzrostu inflacji. Wyniki przeprowadzonej przez nas analizy są niezwykle istotne z punktu widzenia polityki w kontekście nowych zagrożeń wynikających ze zmian klimatycznych i zielonej transformacji, a także protekcjonizmu i deglobalizacji, jako że być może wkraczamy w okres „Wielkiej Zmienności” (zob. Schnabel 2022).
Uwagi autorów: Poglądy wyrażone w tej publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska Deutsche Bundesbank lub Eurosystemu.
W naszym artykule dowodzimy, że wprawdzie cyfryzacja zwiększa produktywność tych firm, które w punkcie wyjścia są bardziej wydajne niż konkurenci, jednak w przypadku większości wpływ cyfryzacji jest dość ograniczony. Dochodzimy do wniosku, że po to, by inwestycje w technologie cyfrowe były bardziej efektywne, powinny być ukierunkowane oraz że decydenci nie powinni traktować cyfryzacji jako uniwersalnej metody zwiększania produktywności.
W orędziu o stanie Unii, wygłoszonym przez przewodniczącą Komisji Europejskiej, konkurencyjność UE została potraktowana priorytetowo. Niniejszy artykuł dowodzi, że nie należy skupiać się na zwalczaniu „nieuczciwej” konkurencji ze strony Chin. Istnieją bowiem kluczowe czynniki wewnętrzne w samej UE, których sprawniejsza aktywizacja mogłaby zwiększyć produktywność europejskich przedsiębiorstw i w rezultacie podnieść ich konkurencyjność na arenie międzynarodowej. Spośród nich to produktywność, stabilność finansowa i ukierunkowanie na jakość wydają się najważniejsze.
Ważnym skutkiem globalizacji jest zwiększona współzależność cen aktywów na rynkach kapitałowych, która może stymulować podatność na szoki zmienności cen. Badanie wykazało, że Polska jest silnym eksporterem szoków zmienności cen do innych krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
Bruksela przekonuje, że umowy o wolnym handlu są szansą dla producentów żywności w UE. Część rolników w to nie wierzy, obawiając się utraty źródła swoich dochodów także w związku z dążeniem do neutralności klimatycznej.
Niedawno minęło 25 lat od przejęcia władzy w Wenezueli przez nieżyjącego już Hugona Cháveza. Gdyby żył, to 28 lipca 2024 r. obchodziłby swoje siedemdziesiąte urodziny. Tego dnia w Wenezueli odbędą się wybory prezydenckie, w trakcie których mieszkańcy tego kraju zadecydują o dalszym losie rozpoczętej przez Cháveza i kontynuowanej przez Nicolása Madura rewolucji boliwariańskiej.
Prof. Adam Glapiński zapowiedział, że Rada Polityki Pieniężnej będzie podejmować decyzje stosownie do napływających danych, ale dodał, że „nie widzi gotowości w Radzie do obniżki stóp w tym roku kalendarzowym”. Dyskusja w jego przekonaniu może zacząć się na początku 2025 r.
Narodowy Bank Polski pełni istotną rolę w zapewnieniu stabilności systemu finansowego, a szczególnie sektora bankowego. W zakresie nadzoru finansowego jego rola ulegała zmianom. W latach 1989-2007 NBP był bezpośrednio zaangażowany w nadzór nad bankami, a od 2015 r. pełni wiodącą funkcję w nadzorze makroostrożnościowym.
Gospodarka Niemiec znalazła się w technicznej recesji już w 2023 r. PKB Niemiec skurczyło się o 0,3 proc. Obecnie dane wskazują, że 2024 r. będzie równie trudny, co poprzedni, choć widać już pierwsze jaskółki ożywienia.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ciągu najbliższych 30 lat rynek pracy będzie podlegał rozmaitym trendom. Do najważniejszych należą rozwój sztucznej inteligencji, starzenie się społeczeństw i ekologiczna transformacja. Każdy z nich będzie się wiązał z nowymi zagrożeniami, ale też i zawodowymi szansami.
ChatGPT zapoczątkował nowy etap automatyzacji. W nadchodzących latach generatywna sztuczna inteligencja może doprowadzić do głębokich zmian na rynku pracy oraz znacząco przyspieszyć wzrost gospodarczy.
Historia pokazuje, że naród, który odzyskuje wolność i zdobywa panowanie na terytorium swojego państwa bagnetem żołnierza, nie zapewnia sobie tym samym zupełnej suwerenności. Dopiero odzyskanie władzy nad walutą narodową albo stworzenie tej waluty, staje się prawnym imperatywem suwerenności i fundamentem stabilnej gospodarki narodowej.
Przypadające w 2024 r. stulecie odrodzenia złotego to niewątpliwie wydarzenie o istotnym wymiarze symbolicznym. Uzmysławia nam jak głęboko w polskiej tradycji zakorzeniona jest nasza waluta. W momencie wejścia w życie reform Władysława Grabskiego, ówcześnie żyjący Polacy bez wahania mogli stwierdzić, że złoty to jednostka monetarna, która od wielu wieków była związana z dziejami Polski.
Uśpiona długim okresem pokoju Unia Europejska, bazując głównie na potencjale NATO, pozostawała pasywna w rozwoju własnej produkcji zbrojeniowej. Wojna w Ukrainie obnażyła słabości w tej dziedzinie. Wyzwoliła też bardziej aktywne podejście do produkcji uzbrojenia i wpływa na budowę nowej strategii w tym zakresie.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Portal ekonomiczny NBP „Obserwator Finansowy” ponownie znalazł się w czołówce najbardziej opiniotwórczych mediów w kategorii „Media ekonomiczne i biznesowe”, wyprzedzając m.in. „Parkiet”. Wzrost cytowalności treści publikowanych na łamach serwisu wzrósł w kwietniu w odniesieniu do marca 2023 r. o 37 proc.
Sytuacja gospodarcza w Polsce na tle innych krajów przedstawia się korzystnie. Warto zauważyć, że w szybkim tempie nadrabiamy dystans dzielący Polskę od poziomu życia w wybranych państwach europejskich. W ciągu ostatnich czterech lat dynamika wzrostu PKB plasowała Polskę powyżej innych krajów europejskich, zarówno strefy euro, w tym Niemiec i Francji, jak i krajów Unii Europejskiej z własną walutą, np. Czech.
Większość polskich przedsiębiorców odczuła skutki wojny w Ukrainie, choć jej wpływ oceniają w zróżnicowany sposób – wynika z badania przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.
Chiny wcześnie rozeznały potencjał elektromobilności i zainwestowały ogromne środki w budowę konkurencyjnego ekosystemu pojazdów elektrycznych. Wyrosły na lidera światowego rynku, zagrażając pozycji europejskich producentów uznanych marek.
