Reakcje cen i produkcji na zakłócenia podaży w czasach dużej niepewności
Ustalanie cen zyskało na elastyczności po serii poważnych negatywnych szoków. W niniejszym artykule dowodzimy, że przejście do warunków wysokiej niepewności zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w możliwość dostosowywania cen. W obliczu wyższej niepewności związanej z produktywnością, przedsiębiorstwa stosują bardziej elastyczne podejście do ustalania cen, co skutkuje stosunkowo dużymi wzrostami ich poziomu w przypadku wystąpienia negatywnych szoków podażowych. Tak więc skok inflacji nie jest jedynie wynikiem poważnych szoków, ale także efektem ubocznym większej niepewności. Jednocześnie większa zdolność przedsiębiorstw do podnoszenia cen w odpowiedzi na negatywne szoki produktywności podnosi ich odporność, ograniczając straty związane z produkcją i wyjściem z rynku, gdy niepewność jest wysoka.
Aktualne dowody empiryczne wskazują na dwa istotne wydarzenia odnotowane w kilku rozwiniętych gospodarkach od początku pandemii koronawirusa.
Po pierwsze, wystąpił wzrost poziomu niepewności po grudniu 2019 r. Wraz z rozwojem pandemii niepewność cen i niepewność sprzedaży przesuwały się w przeciwnych kierunkach. Oznacza to, że początkowo przedsiębiorstwa wykazywały większą pewność co do poziomu ustalanych cen, przy jednoczesnym spadku pewności odnośnie do sprzedaży. Następnie, przedsiębiorstwa zyskały większą pewność odnośnie do tego, jak duża ma być sprzedaż, tracąc jednocześnie pewność odnośnie do cen. Przypuszczamy, że wraz z upływem czasu przedsiębiorstwa były bardziej chętne i zdolne do zmiany cen w celu utrzymania poziomu produkcji.
Po drugie, mikroekonomiczne dane dotyczące cen oraz dane ankietowe wskazują na wzrost częstotliwości dostosowywania cen, zob. m.in. Balleer i in. (2024) oraz Montag i Villar (2023). W niniejszym artykule wiążemy zwiększoną elastyczność w ustalaniu cen ze wzrostem niepewności gospodarczej, z którą mierzą się przedsiębiorstwa.
W warunkach wysokiej zmienności opłaca się być elastycznym
Dowodzimy, że gdy spodziewana jest wysoka zmienność produktywności – czyli przyszły stan świata staje się niepewny – więcej przedsiębiorstw prawdopodobnie zainwestuje w swoją zdolność do elastycznego dostosowywania cen. Określanie i ustalanie właściwej ceny produktu może być postrzegane jako zdolność strategiczna, która wymaga inwestycji w zasoby ludzkie, systemy komputerowe i struktury organizacyjne (Dutta i in. 2002, Zbaracki i in. 2005). Tworzenie zdolności kształtowania cen może przybierać różne formy, na przykład rozpoczęcie sprzedaży online, wykorzystanie systemów informatycznych do oceny popytu i śledzenia cen oferowanych przez konkurencję, wprowadzenie elektronicznych wyświetlaczy cen lub stosowanie klauzul waloryzacyjnych.
Co istotne, rozważamy decyzję przedsiębiorstwa o zainwestowaniu w elastyczność cenową w odpowiedzi na zmianę warunków, nie zaś decyzję o ustaleniu cen w następstwie jednorazowego szoku. Co za tym idzie, w warunkach wysokiej zmienności, względnie niewielki szok również popycha wiele przedsiębiorstw do zmiany cen. De Santis i Tornese (2023) popierają te przewidywania, wskazując, że wzrost cen w następstwie gwałtownego skoku cen energii jest silniejszy w warunkach wysokiej inflacji. Co więcej, Arndt i Enders (2024) wskazują, że ceny towarów i usług konsumpcyjnych silniej reagują na szoki cen producentów w warunkach wysokiej zmienności (inflacji), podczas gdy zależność ta nie występuje w odniesieniu do skali szoku.
Mówiąc dokładniej, w publikacji Khalil i Lewis (2024) opracowujemy model, w którym przedsiębiorstwa zmagają się z niepewnością dotyczącą ich całkowitej produktywności. Podobnie jak w Devereux (2006), przedsiębiorstwa muszą z góry zdecydować, czy zainwestować w elastyczność cenową, z zastrzeżeniem idiosynkratycznych kosztów pracy. Gdy produktywność zostanie osiągnięta, przedsiębiorstwa decydują, czy chcą produkować. Produkcja podlega stałym kosztom, które ograniczają zyski i liczbę producentów. Te dwie decyzje – inwestowanie w elastyczność cenową i wybór produkcji – wspólnie określają zagregowany stopień elastyczności cenowej.
Ustaliliśmy, że stopień dostosowania cen jest dodatnio skorelowany z niepewnością dotyczącą produktywności. W obliczu większej niepewności związanej z produktywnością przedsiębiorstwa stosują środki umożliwiające im ustalanie cen z większą elastycznością. Z tego względu w warunkach wyższej niepewności odnotowuje się większe wzrosty cen producentów w przypadku wystąpienia negatywnych szoków podażowych. Tak więc w naszym modelu fala wysokiej inflacji wynika nie tylko z silnych negatywnych szoków produktywności, ale częściowo odzwierciedla bardziej elastyczne dostosowywanie cen, które z kolei jest stymulowane wyższą niepewnością.
Inwestycje w elastyczność cenową zmieniają przenoszenie szoków podażowych
Nasz model pokazuje, że niepewność produktywności nie tylko czyni ogólne ustalanie cen bardziej elastycznym, ale także sprawia, że przedsiębiorstwa są odporniejsze na negatywne szoki podażowe. Po wystąpieniu takiego szoku następuje większy wzrost cen producentów, mniej przedsiębiorstw wychodzi z rynku, a spadki produkcji są niższe niż w warunkach niskiej niepewności produktywności.
Co istotne, możliwość uchronienia się przedsiębiorstw przed spodziewanymi dużymi szokami poprzez inwestowanie w elastyczność cenową w warunkach wysokiej niepewności jest korzystna dla konsumentów, pomimo większego przenoszenia spadków produktywności na ceny konsumpcyjne na poziomie produktu. Korzyść wynika z mniejszej liczby wyjść z rynku i większej różnorodności produktów po negatywnych szokach, w odróżnieniu od sytuacji, w której przedsiębiorstwa nie zainwestowały w elastyczność cenową przed wystąpieniem szoków. Oznacza to, że wskaźnik cen oparty na dobrobycie – uwzględniający zmiany w różnorodności produktów – rośnie wraz ze spadkiem zakresu dostępnych produktów, jednak ten „efekt różnorodności” staje się mniej istotny przy wyższych poziomach niepewności produktywności.
Bilbiie i Melitz (2020) zauważają, że wyjście przedsiębiorstwa z rynku pogarsza dekoniunkturę wynikającą z negatywnego szoku podażowego, gdy wiele przedsiębiorstw utrzymuje swoje ceny na dotychczasowym poziomie. Nazywają ten efekt wzmocnienia „mnożnikiem wejścia-wyjścia”. Co ważne, ich analiza zakłada, że stopień elastyczności cenowej nie ulega zmianie. Zamiast tego, po uwzględnieniu inwestycji w elastyczność cenową, mnożnik wejścia-wyjścia jest w ogromnym stopniu zależny od niepewności produktywności.
W naszym modelu dynamika wejścia-wyjścia znacznie wzmacnia skutki szoków podażowych w środowisku cechującym się niską niepewnością produktywności. Jest to spowodowane stosunkowo dużą sztywnością cen, która charakteryzuje takie środowisko. Porównaliśmy reakcje impulsowe dwóch modeli, naszego modelu wejścia-wyjścia i modelu „nowokeynesowskiego”, w którym liczba przedsiębiorstw jest stała, tj. bez wejścia i wyjścia. W obu modelach przedsiębiorstwa wybierają elastyczność cenową endogennie. Według założeń liczba produktów nie zmienia się w modelu nowokeynesowskim. W modelu wejścia-wyjścia reakcja na wpływ liczby produktów maleje wraz ze stopniem niepewności produktywności. Im niższa niepewność produktywności, tym sztywniejsze są ceny i tym większe jest ich dostosowanie na ekstensywnym marginesie.
Wpływa to na reakcję produkcji w obu modelach. Wzrost reakcji produkcji na niepewność produktywności w modelu NK: podobnie jak w modelu wejścia-wyjścia, przedsiębiorstwa decydują się na inwestowanie w elastyczność cenową, gdy niepewność jest wysoka, a ceny producentów ulegają większemu wzrostowi po zakłóceniach podaży. W modelu NK pozwala to na większe dostosowanie popytu i produkcji. Natomiast w modelu wejścia-wyjścia reakcja produkcji zmniejsza się wraz ze wzrostem niepewności produktywności.
Podsumowanie
Badamy następstwa negatywnych szoków podażowych dla produkcji i różnorodności produktów w modelu, w którym elastyczność cenowa jest wyborem. Rozpatrujemy w szczególności decyzję przedsiębiorstwa o inwestycji w technologię, która pozwala mu na modyfikowanie cen w odpowiedzi na szoki. Pokazujemy, że zmienność szoków produktywności ma kluczowe znaczenie dla stopnia równowagi elastyczności cen w gospodarce. Gdy niepewność wzrasta, a szoki są przeciętnie większe, więcej przedsiębiorstw jest gotowych inwestować w elastyczność cenową, co ogranicza wycofywanie produktów i straty produkcyjne w następstwie negatywnych szoków produktywności. Jednocześnie ceny producentów reagują wyraźniej, przyczyniając się do wzrostu inflacji. Wyniki przeprowadzonej przez nas analizy są niezwykle istotne z punktu widzenia polityki w kontekście nowych zagrożeń wynikających ze zmian klimatycznych i zielonej transformacji, a także protekcjonizmu i deglobalizacji, jako że być może wkraczamy w okres „Wielkiej Zmienności” (zob. Schnabel 2022).
Uwagi autorów: Poglądy wyrażone w tej publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska Deutsche Bundesbank lub Eurosystemu.
W naszym artykule dowodzimy, że wprawdzie cyfryzacja zwiększa produktywność tych firm, które w punkcie wyjścia są bardziej wydajne niż konkurenci, jednak w przypadku większości wpływ cyfryzacji jest dość ograniczony. Dochodzimy do wniosku, że po to, by inwestycje w technologie cyfrowe były bardziej efektywne, powinny być ukierunkowane oraz że decydenci nie powinni traktować cyfryzacji jako uniwersalnej metody zwiększania produktywności.
W orędziu o stanie Unii, wygłoszonym przez przewodniczącą Komisji Europejskiej, konkurencyjność UE została potraktowana priorytetowo. Niniejszy artykuł dowodzi, że nie należy skupiać się na zwalczaniu „nieuczciwej” konkurencji ze strony Chin. Istnieją bowiem kluczowe czynniki wewnętrzne w samej UE, których sprawniejsza aktywizacja mogłaby zwiększyć produktywność europejskich przedsiębiorstw i w rezultacie podnieść ich konkurencyjność na arenie międzynarodowej. Spośród nich to produktywność, stabilność finansowa i ukierunkowanie na jakość wydają się najważniejsze.
Ważnym skutkiem globalizacji jest zwiększona współzależność cen aktywów na rynkach kapitałowych, która może stymulować podatność na szoki zmienności cen. Badanie wykazało, że Polska jest silnym eksporterem szoków zmienności cen do innych krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
W okresie prezydentury Donalda Trumpa prawdopodobnie zmieni się charakter współpracy między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi, szczególnie w obszarach handlu i inwestycji. Brak przewag konkurencyjnych po stronie Europy może wymusić rewizję jej podejścia do polityki zagranicznej, również wobec Chin. Zmiany te przynoszą zarówno nowe zagrożenia, jak i szanse dla Polski, wymagając elastyczności i strategicznego podejścia.
W obliczu narastającego globalnego kryzysu klimatycznego, uwaga świata skupia się na zrównoważonym rozwoju i redukcji emisji dwutlenku węgla. W tym kontekście, zielone inwestycje i technologie odnawialne zyskują na znaczeniu, przyciągając uwagę inwestorów i instytucji finansowych.
Silne więzi i zaufanie, to na tym budowane są technologiczne „jednorożce” w Dolinie Krzemowej, sama wiedza i pieniądze nie wystarczają. O tym jak tworzą się takie spółki w amerykańskim środowisku biznesowym napisał Jimmy Soni w książce „Założyciele”.
Na całym świecie niezależność banków centralnych stanowi fundament stabilności ekonomicznej. Niezależność Narodowego Banku Polskiego jest warunkiem skutecznego wypełniania jego mandatu, którym jest dbanie o stabilność cen w średnim okresie – podkreślał niejednokrotnie w swoich wypowiedziach prof. Adam Glapiński, Prezes NBP. O tym jak ważna jest niezależna polityka pieniężna i własna waluta dla zapewnienia długookresowego wzrostu polskiej gospodarki przeczytamy w najnowszym wydaniu kwartalnika „Obserwator Finansowy”.
Globalizacja prowadzi do rosnącej współzależności, integracji i homogenizacji światowych rynków finansowych. Czy jednak wszyscy inwestorzy na całym świecie podejmują decyzje w ten sam sposób? Tutaj pojawia się zagadnienie kultury, które w literaturze przedmiotu definiowane jest jako zbiór wierzeń i wartości, przekazywanych w niezmienionej formie z pokolenia na pokolenie przez różne grupy etniczne, religijne oraz społeczne.
Listopadowy „Raport o inflacji” NBP, podobnie jak dwa poprzednie w 2024 r., przynosi niższą projekcję wzrostu PKB w I kwartale 2025 r. Ma on wynieść 3,3 proc. (w lipcu spodziewano się wzrostu o 4,3 proc, a w marcu nawet o 5 proc.). Przyczyny to kondycja gospodarki niemieckiej, niższa konsumpcja w Polsce i niższe inwestycje.
Przedstawiciele Unii Europejskiej i państw Mercosur, tj. Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju, 28 czerwca 2019 r. osiągnęli porozumienie polityczne w sprawie ambitnej i kompleksowej umowy handlowej. Wbrew licznym spekulacjom umowa nie została podpisana podczas szczytu państw G20 w Rio de Janeiro. Wiele wskazuje na to, że bilans tej umowy będzie niekorzystny dla polskiego sektora rolno-spożywczego.
Polacy pod względem stopy oszczędności znajdują się na szarym końcu w Europie. Za mało zarabiamy, za dużo wydajemy, a może nie mamy nawyku inwestowania pieniędzy?
Japonia, Stany Zjednoczone i Niemcy już teraz intensywnie rozwijają technologie miękkich robotów, widząc w nich możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Polska, z uwagi na potencjał w sektorze nowych technologii, ma szansę, aby się stać istotnym graczem w tej dziedzinie – uważa dr inż. Jan Klimaszewski z Instytutu Automatyki i Robotyki na Wydziale Mechatroniki Politechniki Warszawskiej, naukowiec specjalizujący się m.in. w robotyce współpracującej, sensoryce oraz elektronicznej skórze.
O tym, czemu dwa małe kraje doprowadziły do uzależnienia światowej gospodarki od ich produkcji układów scalonych opowiada książka Chrisa Millera „Wielka wojna o chipy”.
Współczesne problemy prawne Unii Europejskiej, sztuczna inteligencja w bankowości oraz polityka pieniężna były tematami grudniowego zjazdu na podyplomowych studiach MBA organizowanych w ramach drugiej edycji projektu „Akademia NBP”.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Przełomowym pomysłem ekonomicznym zrywającym z dotychczasowym paradygmatem opieki społecznej okazuje się bezwarunkowy dochód podstawowy. Część osób uznaje go za klucz do pokonania bolączek stechnicyzowanej gospodarki. Zdaniem innych – to idea tyleż kosztowna co utopijna.
Wprowadzenie euro jest niebezpieczne z ekonomicznego i politycznego punktu widzenia. Polska gospodarka jest jeszcze niedojrzała, różnice technologiczne, rozwój systemu finansowego, poziom konkurencyjności wymagają przyspieszonej modernizacji. Nasza gospodarka wychodzi dopiero z rozwoju zależnego, potrzebny jest czas.
Cena złota osiągnęła w kwietniu najwyższy poziom w historii. W głównym stopniu przełożyły się na to zakupy dokonywane przez banki centralne, czynniki behawioralne oraz przejściowy wzrost ryzyka geopolitycznego, wynikający z walk na Bliskim Wschodzie.
W ostatnich latach, a szczególnie po rozpoczęciu wojny z Ukrainą, z Rosji płynie nieprzerwany przekaz o sukcesach. Ich skala narasta – gospodarka uodporniła się na sankcje i nawet się rozwija oraz restrukturyzuje, bieda spada, a zamożność rośnie, produkcja krajowa wypiera zaś import. Czy sukcesy mają jednak realny wymiar, czy głównie propagandowomedialny?
