Realia wymuszają zmiany globalnego ładu gospodarczego
Skutkiem fragmentacji w skali globalnej, dotyczącej zarówno kwestii ekonomicznych, politycznych, jak i społecznych, są zmiany w międzynarodowym ładzie gospodarczym. Ekonomiści, finansiści i politycy zaczęli intensywnie myśleć, jak zbudować wspólną przyszłości w podzielonym świecie.
Postawa USA zmienia się w stronę większego skupienia na sprawach wewnętrznych. Pole, z którego ustępują chcą zająć Chiny. (CC By NC ND Tracy Lee Caroll)
Istniejący światowy porządek gospodarczy, zainicjowany przez Stany Zjednoczone i ich sojuszników po II wojnie światowej, opiera się na instytucjach międzynarodowych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Bank Światowy. Instytucje te zostały zaprojektowane w szczególności w celu określenia obowiązków państw członkowskich dotyczących polityki gospodarczej i obejmowały stworzony zestaw najlepszych praktyk w tym zakresie, który przekształcił się w tzw. konsensus waszyngtoński.
Układ ten opierał się na paradygmacie ekonomicznym, który miał na celu promowanie wzajemnych korzyści gospodarczych między krajami, kładąc nacisk na liberalizację handlu, względnie nieograniczony transgraniczny przepływ kapitału, ceny kształtowane na wolnym rynku i deregulację na poziomie krajowym.
Przez kilka dziesięcioleci międzynarodowy porządek ekonomiczny kierowany przez instytucje z Bretton Woods funkcjonował dobrze, wspierając wzrost dobrobytu i względną stabilność finansową. Potem wstrząsnęły nim serie szoków finansowych, których kulminacją był globalny kryzys finansowy z 2008 roku.
Kryzys ten nie był jednak głównym źródłem problemów dla obecnego porządku gospodarczego. Ewolucja ładu globalnego była od dawna prześcigana przez zmiany strukturalne w światowej gospodarce, a instytucje międzynarodowe zbyt długo nie uwzględniały coraz większego znaczenia rozwoju sektora finansowego i jego wpływu na realną gospodarkę, a także nie stworzyły odpowiednich warunków dla wschodzących gospodarek.
Rozbudowany system koordynacji polityki makroekonomicznej nie pozwolił uniknąć powstania nowych nierównowag globalnych, z których najważniejszymi są rosnące nadwyżki po stronie gospodarek rozwiniętych i rosnące deficyty dużej grupy krajów wschodzących i rozwijających się. Dodatkowo rosnące znaczenie gospodarek wschodzących zmieniło kształt międzynarodowego systemu monetarnego i finansowego.
Globalna koordynacja polityki makroekonomicznej i regulacyjnej, prowadzona w ramach takich instytucji, jak MFW, Bank Światowy, Rada ds. Stabilności Finansowej czy Bank Rozrachunków Międzynarodowych powinna zatem zapewnić właściwą reprezentację przedstawicieli tej grupy krajów. Struktury zarządzania, w tym siła głosu, w instytucjach międzynarodowych lepiej odpowiadają bowiem realiom gospodarczym XX niż XXI wieku – mimo trwających wewnętrznych reform.
Konsekwencje braku pełnego zreformowania sposobu zarządzania i reprezentacji w międzynarodowych instytucjach finansowych zostało spotęgowane przez Chiny próbujące pogodzić priorytety krajowe z globalną odpowiedzialnością gospodarczą drugiej co do wielkości gospodarki świata. Inne kraje, zwłaszcza niektóre gospodarki rozwinięte, również nie zmieniły swoich polityk, aby uwzględnić zmiany w stosunkach gospodarczych wynikające z globalizacji, liberalizacji i deregulacji.
Doprowadziło to do dalszych reperkusji ekonomicznych, politycznych i społecznych. Ze względu na niezadowolenie społeczeństw z marginalizacji ekonomicznej i brak pełnego dostępu do korzyści z dobrobytu, w wielu krajach nasiliła się presja polityczna ukierunkowana na większą rolę interesów narodowych.
Ta tendencja ma odzwierciedlenie na przykład w renegocjacjach porozumienia NAFTA (North American Free-Trade Agreement), wycofaniu się Stanów Zjednoczonych z TPP (Trans-Pacific Partnership), czy też wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej.
W tym kontekście szczególnie ważna jest postawa USA, gdzie od kilku lat można zaobserwować większe skupienie na sprawach wewnętrznych, kosztem przewodnictwa globalnego w zakresie ekonomicznym.
Jednocześnie Chiny, druga gospodarka świata, wykorzystują słabnący rdzeń globalnego systemu gospodarczego i budują własne, regionalne struktury. Przykładem może być tutaj Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB), będący jednocześnie i kontynuacją i narzędziem do realizacji inicjatywy „Jeden Pas, Jedna Droga”, nazywanej Nowym Jedwabnym Szlakiem, mającej na celu budowę infrastruktury łączącej Chiny z zachodnią Azją, Europą i Afryką, oraz wzrost liczby dwustronnych umów międzynarodowych.
Nie sposób nie wspomnieć również o powoływanych nowych, alternatywnych w stosunku do już działających, instytucjach regionalnych i subregionalnych m.in. w obszarze banków rozwoju, czy też zapowiedzi powstania Europejskiego Funduszu Walutowego (>>więcej na ten temat).
Zmiany te powodują z kolei napięcia handlowe i zwiększają ryzyko fragmentacji gospodarczej. Kontynuacja tych tendencji może spowodować, że konfiguracja gospodarcza i finansowa na świecie stanie się mniej stabilna, co jest szczególnie ryzykowne w świetle kolejnych zagrożeń geopolitycznych (jak ze strony Korei Płn.).
Dotychczasowy system światowego zarządzania gospodarczego i finansowego wydaje się być nieoptymalny, a brak zmian w zakresie jego organizacji może oznaczać intensyfikację problemów.
Podczas ostatniego Światowego Forum Ekonomicznego w Davos liderzy biorący udział w dyskusjach w większości wskazywali na konieczność kontynuowania i pogłębiania współpracy gospodarczej i handlowej (m.in. Christine Lagarde, szefowa MFW, kanclerz Niemiec Angela Merkel, prezydent Francji Emmanuel Macron, czy też Narendra Modi, premier Indii) przeciwstawiając się protekcjonizmowi handlowemu i tendencjom dezintegracyjnym. Najbliższa przyszłość pokaże, na ile te deklaracje będą odzwierciedlone w podejmowanych działaniach – zarówno w skali krajowej i regionalnej, jak i międzynarodowej.
Postawa USA zmienia się w stronę większego skupienia na sprawach wewnętrznych. Pole, z którego ustępują chcą zająć Chiny. (CC By NC ND Tracy Lee Caroll)
Na przełomie czerwca i lipca 2025 r., czyli na zakończenie polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, odbędzie się w Sewilli czwarta konferencja nt. finansowania rozwoju. Przed jej uczestnikami stoi niełatwe zadanie usprawnienia globalnej architektury finansowej w dość niesprzyjających warunkach politycznych i gospodarczych. To, co wydarzyło się w tym obszarze w 2024 r., będzie w dużym stopniu wpływać na rezultat tego spotkania.
Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło, pół wieku temu – 1 maja 1974 r., deklarację w sprawie ustanowienia Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego (New International Economic Order - NIEO) wraz z programem działania. Mimo że od tamtej pory w gospodarce i polityce światowej zmieniło się bardzo dużo, niektóre postulaty zawarte w tych dokumentach są nadal aktualne. Warto do nich wrócić w momencie, w którym coraz częściej mówi się o konieczności zasadniczej przebudowy globalnego porządku gospodarczego i „nowego Bretton Woods”.
Globalna architektura finansowa ewoluuje wraz ze zmieniającym się układem sił gospodarczych na świecie i kolejnymi kryzysami. Ale jej fundamenty pozostały jednak te same, na czele z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, którego członkami są niemal wszystkie państwa. Kolejne lata przyniosą nowe rozwiązania i wyzwania. W przyszłości światowy system finansowy musi lepiej odzwierciedlać interesy słabszych ekonomicznie krajów. Konieczne będzie również większe zaangażowanie w sprawy związane ze zmianami klimatycznymi.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Głównym tematem tegorocznego sympozjum w Jackson Hole, organizowanego przez Bank Rezerwy Federalnej w Kansas City, była sytuacja i aktualne trendy na rynku pracy. Nie zabrakło tam również innych tematów, w tym prezentacji dotyczącej reguły Taylora, z której można się było dowiedzieć, dlaczego trudno jest opisywać i intepretować politykę pieniężną za pomocą prostych matematycznych formuł.
Rezerwa Federalna Stanów Zjednoczonych (Fed) dokonała w ostatnim czasie kolejnego przeglądu swojej strategii polityki pieniężnej. W nowym dokumencie strategicznym potwierdzono główne założenia dotychczasowego podejścia Fed do prowadzenia polityki pieniężnej.
Autonomiczna sztuczna inteligencja w ciągu kilku lat zrewolucjonizuje wiele biznesów i branż, zmieni łańcuchy wartości firm i strukturę zatrudnienia. Nie powinna jednak być pozostawiona bez nadzoru.
Pomimo wyzwań gospodarczych i społecznych, coraz dłuższe życie otwiera również nowe możliwości ekonomiczne, które mogą przekształcić starzenie się społeczeństw z obciążenia w źródło wzrostu i rozwoju.
Kraj byłego bloku wschodniego, który – podobnie jak my – zaczął dynamicznie się rozwijać po upadku komunizmu to Rumunia. Dziś ma apetyt na znacznie więcej, ale czy wystarczy jej sił i ambicji, by sięgnąć po więcej?
Podczas pandemii inflacja CPI w ujęciu rocznym w Stanach Zjednoczonych gwałtownie wzrosła, osiągając w czerwcu 2022 r. maksimum na poziomie 9 proc. W artykule przekonujemy, że ten wzrost inflacji można wyjaśnić w ramach metodologicznych, w których inflacja zależy od trzech czynników: długoterminowych oczekiwań, stopnia zacieśnienia rynku pracy mierzonego stosunkiem wakatów do bezrobocia oraz dużych zmian cen względnych w poszczególnych branżach, np. sektorze energetycznym i motoryzacyjnym.
Im dłużej europejskie rządy będą inwestowały w obronność, tym większe są szanse na znaczny wzrost innowacyjności i w długim horyzoncie czasowym na Starym Kontynencie zobaczymy efekt spin-off, czyli transferu technologii z sektora defence do sektorów cywilnych – uważa prof. Hubertus Bardt, dyrektor zarządzający IW Köln.
Swobodny dostęp do zdrowej i relatywnie taniej żywności wciąż nie jest czymś powszechnym w skali globu, i wymaga interdyscyplinarnego podejścia, współpracy państw i firm z organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnienia odpowiedniego finansowania przedsiębiorstwom z branży rolnej – przekonują autorzy monografii „Współczesne wyzwania bezpieczeństwa żywnościowego”.
Pracownicy tracą pracę bezpowrotnie. Klienci zostają bez usług, na których polegali przez lata. Drużyny sportowe tracą sponsorów, a społeczności swoje instytucje, które były ich opoką. Wygrywa tylko private equity. Taki krajobraz USA maluje Megan Greenwell w książce „Bad Company”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
