(©Envato)
Pomoc państwa i organizacji ponadnarodowych częściowo złagodziła spadek dochodów przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. Dzięki temu po krótkotrwałym załamaniu ruchu transgranicznego, w miarę normalizacji sytuacji zdrowotnej, stosunkowo szybko udało się wznowić turystykę biznesową i rekreacyjną, na co wskazują dane dotyczące podróży zagranicznych mieszkańców Polski i wydatków na ten cel.
NBP a problematyka podróży zagranicznych
W Polsce stan zagrożenia epidemicznego został wprowadzony 20 marca 2020 r., a jednym z jego skutków była redukcja aktywności podróżniczej, która uwidoczniła się w bilansie płatniczym. Zgodnie z Ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 2020 r. poz. 2027) NBP jest zobligowany do opracowania statystyki bilansu płatniczego w Polsce, a także do przedstawienia Sejmowi i Radzie Ministrów informacji o tych statystykach. Bilans płatniczy to zestawienie, które rejestruje transakcje dokonywane między rezydentami (podmiotami krajowymi) a nierezydentami (podmiotami zagranicznymi) w danym okresie sprawozdawczym. W artykule termin „Polacy” został użyty odnośnie do polskich rezydentów, obejmując zarówno osoby urodzone w Polsce, jak i te pochodzące z zagranicy, którzy na stałe (przez okres dłuższy niż rok) przebywali na terytorium kraju. Dane z bilansu płatniczego są istotne dla oceny równowagi gospodarki narodowej.
Zobacz również:
Karty płatnicze jako źródło informacji o transakcjach transgranicznych
NBP, który między innymi pełni rolę strażnika stabilności finansowej kraju, monitoruje bilans płatniczy w celu identyfikowania potencjalnych zagrożeń. Podróże zagraniczne są jednym z ważniejszych komponentów salda usług w tym bilansie. Obliczając saldo, uwzględnia się różnicę pomiędzy przychodami z wydatków cudzoziemców w Polsce (eksport usług) a rozchodami wynikającymi z wydatków Polaków za granicą (import usług). W 2019 r. rozchody związane z podróżami zagranicznymi stanowiły niemal 19 proc. wszystkich rozchodów z usług, co wskazuje na ważny ich udział w strukturze obrotów bieżących bilansu płatniczego. Dane do sporządzania statystyk podróży zagranicznych dostarcza Narodowemu Bankowi Polskiemu Urząd Statystyczny w Rzeszowie. Współpraca ta odbywa się na zasadzie wypracowanych przez obie strony praktyk, zgodnie z metodyką obowiązującą wszystkie kraje członkowskie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (Balance of Payments and International Investment Position Manual Sixth Edition (BPM6), International Monetary Fund, Washington, D. C. 2009, str. 26).
Podróże a turystyka zagraniczna
Podróże zagraniczne często są utożsamiane z turystyką zagraniczną, której definicja została opracowana przez Światową Organizację Turystyki i upowszechniona przez Eurostat. Mowa w niej o tym, że turystyka to ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż jeden rok poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, dla których głównym celem jest działalność zarobkowa.
W metodyce sporządzania bilansu płatniczego podróże zagraniczne są jednak definiowane szerzej. Do tej kategorii włączane są również wydatki osób przebywających za granicą krótkoterminowo (do jednego roku), których głównym celem jest działalność zarobkowa. Dotyczy to w szczególności, pomniejszonych o podatki i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, takich wydatków pracowników sezonowych oraz przygranicznych, jak np. koszty zakwaterowania, wyżywienia, transportu, rozrywki itd. Dla celów analitycznych dane o podróżach Polaków poza granice naszego kraju nie uwzględniają wydatków pracowników sezonowych i przygranicznych.
Charakterystyka wyjazdów zagranicznych Polaków
Przed wybuchem pandemii zarówno liczba podróży zagranicznych Polaków, jak i związane z nimi wydatki, systematycznie rosły. Warto podkreślić, że 2019 r. charakteryzował się stabilnością gospodarczą, co sprzyjało intensyfikacji aktywności turystycznej naszych rodaków, doprowadzając do rekordowej liczby podróży 62,5 mln razy w całym roku (podana liczba jest rozumiana jako wielkość strumieniowa). Z danych wynika, że łączna kwota wydatków wyniosła 31,6 mld zł. W tym około 8,3 mld zł przeznaczono na podróże jednodniowe (bez noclegu), natomiast 23,3 mld zł na podróże przynajmniej z jednym noclegiem. Wprowadzenie ograniczeń w przemieszczaniu się za granicę w 2020 r. spowodowało znaczący spadek liczby podróży zagranicznych Polaków oraz poniesionych na nie wydatków w porównaniu z 2019 r. Było to spowodowane przede wszystkim zmianami warunków życia i ograniczeniem aktywności wywołanej koronakryzysem.
Warto zaznaczyć, że celem zagranicznych podróży na jeden dzień są przeważnie zakupy lub potrzeba tranzytu z jednego kraju do drugiego. Zagraniczne podróże turystyczne z przynajmniej jednym noclegiem mają związek z biznesem, wypoczynkiem, edukacją, zdrowiem czy rekreacją. W 2019 r. zarejestrowano ponad 18 mln podróży turystycznych Polaków, co stanowiło 29 proc. całkowitej liczby tych podróży, przy czym pomimo stosunkowo niewielkiego ich udziału w ogólnej liczbie podróży, wyjazdy te wygenerowały 23,3 mld zł wydatków, co stanowiło 74 proc. wydatków na podróże zagraniczne ogółem.
Po wybuchu pandemii COVID-19, liczba podróży zagranicznych w 2020 r. spadła do 40,6 mln (o 35 proc.), a wydatki zmniejszyły się o 14,9 mld zł (o ok. 47 proc.). W 2020 r. w porównaniu z 2019 r. odnotowano zmianę struktury wydatków: wzrósł udział kosztów na podróże jednodniowe (bez noclegu) z 26 proc. do 34 proc., a zmniejszył się udział wydatków na wyjazdy turystyczne z 74 proc. do 66 proc.
Zobacz również:
Turystyka motorem globalnego wzrostu gospodarczego
Dane o podróżach zagranicznych podlegają wahaniom sezonowym. Największą liczbę podróży i największy strumień płatności z tego tytułu obserwuje się w III kwartale roku kalendarzowego, a najmniejszy w pierwszym kwartale. Pandemia zmieniła jednak tę prawidłowość: w II kwartale 2020 r. ograniczenia sanitarne tak bardzo obniżyły mobilność podróżujących, że w tym czasie odnotowano najniższe wydatki na podróże zagraniczne od ponad 15 lat. Tendencja spadkowa podróży zagranicznych była zauważalna nie tylko w Polsce, ale również w krajach Unii Europejskiej i na świecie. Światowa Rada ds. Podróży i Turystyki (WTCC) wraz z Trip.com Group podała, że w całym 2020 r. globalne wydatki na podróże spadły o 69,4 proc.
Od 2021 r., wraz z łagodzeniem restrykcji i wzrostem poczucia bezpieczeństwa zdrowotnego, zaobserwowano stopniowy wzrost liczby podróży zagranicznych i wydatków na zagraniczne wyjazdy, jednak wyraźne ożywienie ruchu transgranicznego nastąpiło dopiero w 2022 r., po zniesieniu większości ograniczeń. Analizując zmiany kwoty wydatków, należy zauważyć, że kurs polskiego złotego w 2022 r. w porównaniu z 2021 r. osłabił się względem głównych walut zagranicznych (euro, dolar amerykański, funt brytyjski). „Odbudowany” w znacznej mierze (choć nie w pełni) popyt na podróże zagraniczne w 2022 r. spowodował zaś wzrost wydatków na podróże o blisko 11,9 mld zł (65 proc.) w porównaniu z 2021 r. Od 2023 r. liczba podróży i poniesionych na nie wydatków zbliżyły się do poziomu sprzed pandemii COVID-19, a wartościowo nawet je przekroczyły. Liczba podróży zagranicznych Polaków w 2023 r. wyniosła 62,1 mln i była tylko o 2,5 mln niższa niż przed koronawirusem. Wydatki wzrosły natomiast do 36,2 mld zł, przewyższając poziom z 2019 r. o 4,6 mld zł. Struktura wydatków na podróże turystyczne i jednodniowe powróciła do poziomu z 2019 r. (udział wydatków na podróże jednodniowe wyniósł 26 proc., a turystyczne 74 proc. w 2023 r.).
Zobacz również:
Turystyka masowa: pieniądze i konflikty
Struktura geograficzna wydatków na wyjazdy i wyzwania na przyszłość
Przed pandemią Polacy najczęściej podróżowali do państw sąsiadujących z naszym krajem (Niemcy, Czechy, Słowacja), a także do tych cieszących się dużą popularnością „wakacyjną” (Włochy, Hiszpania i Grecja) i wydawali tam najwięcej pieniędzy.
Struktura głównych kierunków podróży oraz wydatków na ten cel nie uległa znaczącym zmianom pod wpływem koronawirusa. Wydatki Polaków w Niemczech po pandemii wyniosły 7,8 mld zł, z czego 47 proc. dotyczyło podróży jednodniowych. Warto odnotować, że nominalny wzrost wydatków w Niemczech wyniósł 1,4 mld zł, co było rekordowym przyrostem w skali globalnej. W kategorii „pozostałe kraje” znaczący wzrost wydatków zarejestrowano w przypadku Turcji – z 0,7 mld zł w 2019 r. do 1,4 mld zł w 2023 r. Z kolei wydatki Polaków w Wielkiej Brytanii spadły nieznacznie w tym okresie, z 1,5 mld zł do 1,4 mld zł.
Pomimo powrotu wydatków na podróże zagraniczne do poziomu sprzed pandemii, sektor turystyki wciąż mierzy się z takimi wyzwaniami, jak rosnące koszty podróży, podwyższona inflacja czy niepewność związana z rozwojem sytuacji geopolitycznej. Na podstawie dynamiki wzrostu wydatków można jednak przypuszczać, że zainteresowanie Polaków podróżami zagranicznymi w przyszłości będzie rosło, zwłaszcza do krajów będących naszymi głównymi partnerami gospodarczymi oraz do tych, które oferują stabilne warunki zdrowotne i polityczne.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Adam Panuciak, Departament Statystyki NBP
