Mark Skousen nie jest wielką postacią amerykańskiej ekonomii, mało kto o nim słyszał, a jego uniwersytet Grantham University, który on-line kształci studentów zaocznych, to nawet nie średniak. Mimo to jego wykład „Co tak naprawdę napędza gospodarkę: C (konsumpcja), G (rząd) czy I (inwestycje)?”, w warszawskiej Szkole Głównej Handlowej okazał się całkiem ciekawy.
Źródłem bogactwa jest wytwarzanie a nie konsumowanie (CC BY-NC-ND Toyota Material Handling EU)
Skousen zaczął od kluczowej tezy: dziennikarze, ekonomiści, a czasem nawet autorzy podręczników, uważają, że o wzroście gospodarczym decyduje konsumpcja, która odpowiada w krajach wysokorozwiniętych za 55-70 procent produktu krajowego brutto. To mit. Konsumpcja jest efektem, a nie przyczyną prosperity.
Najważniejszy jest biznes. Tylko oszczędności, inwestycje, przedsiębiorcy, nowe technologie i wynalazki, mogą zwiększyć produktywność i zyskowność firm napędzając wzrost gospodarczy. Tu Skousen zacytował noblistę Roberta Solowa („technologia jest pierwszym czynnikiem wzrostu gospodarczego” i byłego szefa rady doradców ekonomicznych prezydenta Busha – Gregory Mankiwa („stopa oszczędności jest kluczową determinantą wzrostu”).
Zwrócił też uwagę na niedawny artykuł Daniela Thorntona z FED w St. Louis, w którym wykazał on, że wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych był najwyższy w latach 1948-1975, gdy stopa oszczędności równocześnie wzrosła z 6 do 12,5 procent PKB. Trzeba bowiem rozróżniać długi i krótki horyzont. W długim wzrost gospodarczy i stopa oszczędności są ściśle i pozytywnie skorelowane. W krótkim może być tak, że wyższa stopa oszczędzania ogranicza wzrost. Może, ale nie musi!
Na danych amerykańskich Thornton policzył, że wyższa stopa oszczędności w danym kwartale podwyższa (a nie obniża!) wzrost w nim i w kilku następnych, tyle, że korelacja jest słaba. Co sugeruje, że krótkoterminowy negatywny efekt wzrostu stopy oszczędności jest mniejszy niż pozytywny skutek wyższych inwestycji. Tymczasem politycy, analitycy, dziennikarze płaczą, gdy popyt konsumpcyjny siada, bo ludzie oszczędzają i wzrost PKB będzie słabszy…
Tymczasem już od czasów Jean Baptiste Saya – tak, tak, tego od prawa Saya z początku XIX wieku – to podaż jest najpierw i podaż kreuje swój własny popyt. Nokia nie pytała opinii publicznej, czy chce telefonu komórkowego. Apple nie pytał o to, czy ludzie będą chcieli iPhone’a. Steve Jobs powiedział wprost: konsumenci nie wiedzą co chcą, dopóki im się tego nie powie. Zresztą, popatrzmy jak sami odpowiadamy na banalne pytanie „co chcesz na obiad”? – A co masz? Jednak jeżeli pytanie brzmi: „ spaghetti, czy kotlet?”, dokonujemy wyboru. A czy Seattle jest bogate – pytał dalej Skousen – bo rząd, czy konsumenci coś tam robią? Nie, jest bogatym miastem, bo tam powstały, mają siedzibę lub fabryki, Microsoft, Boeing, Starbucks.
Po czym przeszedł do stworzonej przez siebie idei GDE – Gross Domestic Expenditure jako całkowitej miary ekonomicznej aktywności w całym procesie wytwarzania. Każdy produkt powstaje w wyniku przejścia przez cztery kolejne etapy: od surowców przez produkcję, dystrybucję, do produktu finalnego. Produkt krajowy brutto (GDP) opisuje jedynie ostatni etap – finalną wartość produktów i usług (lub tylko wartość dodaną na każdym etapie) pomijając wszystkie transakcje (wydatki) pośrednie. To dlatego na PKB w USA składa się konsumpcja (70,4 proc.), a w znacznie mniejszym stopniu inwestycje (14,0 proc.) i wydatki rządowe (20,2 procenta). Do tego dochodzi jeszcze eksport netto (-4,6).
Tymczasem jak policzył Skousen, jeśli uwzględnić etapy pośrednie i wszystkie decyzje, jakie trzeba podjąć dotyczące zgromadzenia kapitału, czy niezbędnych wydatków na surowce, płace, części itp., całkowite wydatki biznesu, czyli inwestycje I plus wydatki pośrednie IE, dają w sumie 62,8 proc. GDE, wydatki konsumentów już tylko 30,5 proc., rządowe zaledwie 8,7 proc., a eksport netto minus 2,0. Owszem, GDE liczy wartość podwójnie, nawet potrójnie, ale ten wskaźnik nie ma zastąpić PKB, tylko pokazać, kto jest ważny w rozwoju gospodarczym.
I znacznie lepiej opisuje gospodarkę. Na przykład na indeks koniunktury amerykańskiej Conference Board składa się 10 wskaźników. Tylko jeden – indeks zaufania (optymizmu) konsumentów zależy od konsumpcji (podobnie jest w innych krajach). Dziewięć jest związanych z biznesem: zamówienia, pozwolenia na budowę, podaż pieniądza, godziny pracy, ceny akcji i inne. Co więcej, nawet sam indeks nastrojów konsumenckich także w znacznej części powstaje z odpowiedzi na pytania o wartości związane z biznesem, a nie o konsumpcję, m.in. o warunki gospodarowania, czy pracę.
GDE lepiej odpowiada także realiom cykli koniunkturalnych. Gdy popatrzeć na wykres konsumpcji (C) jest ona w miarę stabilna, bez względu na fazę cyklu. Wydatki rządu (G) często wręcz rosną w okresie spowolnienia czy recesji (w relacji do PKB). GDE jest natomiast znacznie bardziej zmienny, cykliczny, bo więcej w nim waży czynnik I (inwestycje) i IE (wydatki pośrednie).
Co zachęca biznes do większych wydatków? Inwestycje są funkcją bieżącej konsumpcji i przewidywanych przyszłych wydatków konsumpcyjnych. Biznes działa wyprzedzająco. Aktywny producent jest sercem ekonomii, ale potrzebuje mocnego pieniądza, niskich podatków, pokoju na świecie, niewielkiej administracji i sprawnego sądownictwa – wyliczał przedstawiciel austriackiej szkoły ekonomii, „najbardziej wolnorynkowej z wszystkich szkół” – jak ją przedstawił wprowadzając Skousena za katedrę Leszek Balcerowicz.
W jednym z tekstów Mark Skousen napisał: „Oczywiście, ostatecznym celem aktywności biznesu i przedsiębiorczości jest zaspokojenie potrzeb konsumentów. Ale ważniejsze jest kto odkrywa nowe produkty, których konsumenci pożądają. Czy to konsumenci wystąpili z ideą komputera, SUV-a, faxu, internetu czy telefonu komórkowego? Nie, te przełomowe produkty i technologie są efektem geniuszu kreatywnych przedsiębiorców oraz wysiłku oszczędzających i kapitalistów, którzy je sfinansowali”.
Oczywiście, można powiedzieć – nic nowego, rachunki Skousena, który jako ekonomista, doradca inwestycyjny i profesor napisał kilkanaście popularnych a nie naukowych książek, to jedynie publicystyka. Eksponująca to, co każdy wie: bez inwestycji i przedsiębiorców nie ma rozwoju, jeśli chcesz chleba, upiecz większy bochenek itd. Ale kiedy patrzę jak w najbliższych latach sposobem równoważenia finansów publicznych ma być – według rządowych dokumentów – gwałtowne zmniejszenie inwestycji to pytam: czy naprawdę każdy wie?
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Dane Głównego Urzędu Statystycznego o PKB za IV kwartał 2023 r. pokazują stagnację w spożyciu gospodarstw domowych. Ekonomiści przewidują odwrócenie tych tendencji w bieżącym roku.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Czy realizacja amerykańskiego snu na kredyt zakończy się koszmarem? Na to pytanie próbuje odpowiedzieć R. Christopher Whalen w książce „Inflated: Money, Debt, and the American Dream”.
Do końca 2025 r. mają zakończyć się unijno-indyjskie negocjacje umowy o wolnym handlu. Ma to być porozumienie przynoszące obu stronom nie tylko ekonomiczne korzyści.
Niepewność wokół handlu między UE a Stanami Zjednoczonymi – wywołana ogłoszeniem nowych ceł i niestabilnością globalnej sytuacji gospodarczej – budzi niepokój przedsiębiorstw, pracowników i polityków Wspólnoty. W artykule przedstawiamy dane dotyczące wrażliwości sektorowej i regionalnej rynków pracy UE na eksport do Stanów Zjednoczonych.
Białoruski dyktator w ostatnich latach ostatecznie zdegenerował gospodarkę. – Pojawiają się szalone pomysły Łukaszenki o sprowadzeniu 150 tys. Pakistańczyków, co powoli jest wdrażane – stwierdził Kamil Kłysiński, ekspert w Zespole Ukrainy, Białorusi i Mołdawii w Ośrodku Studiów Wschodnich, w wywiadzie dla „Obserwatora Finansowego”.
Światowe bezpieczeństwo kosztuje coraz więcej, a kolejne państwa przeznaczają rekordowe kwoty na wojsko i modernizację armii. To zjawisko, które nie omija również Polski, a jego konsekwencje gospodarcze, polityczne i społeczne są ogromne. Najnowsze wydanie kwartalnika „Obserwator Finansowy” — od dziś dostępne w kioskach — rzuca światło na te tematy.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
