(©GettyImages)
Na przestrzeni lat polscy uczeni i inżynierowie, pracujący w kraju i za granicą, dołożyli wielu starań w powstanie cennych koncepcji naukowych, wynalazków i urządzeń, które na stałe wpisały się w historię podboju kosmosu. Zaprojektowali i skonstruowali ponad osiemdziesiąt instrumentów wykorzystywanych w misjach kosmicznych. Konstanty Ciołkowski i Ary Sternfeld stworzyli teoretyczne podwaliny pod budowę rakiet wielostopniowych i obliczanie orbit statków kosmicznych, a Mieczysław Bekker, Werner Kirchner, Eugeniusz Lachocki, Wojciech Rostafiński, Stanisław Stankiewicz i Kazimierz Piwoński pracowali w amerykańskim programie Apollo.
Od ponad 40 lat Centrum Badań Kosmicznych PAN realizuje projekty urządzeń pokładowych satelitów i międzyplanetarnych sond kosmicznych. Kulminacją udziału Polski w radzieckim programie Interkosmos był lot orbitalny Mirosława Hermaszewskiego, a potomkowie polskich emigrantów: Karol Bobko, Scott Parazynski, James Pawelczyk, George Zamka i Christofer Ferguson, zostali astronautami amerykańskiego programu lotów wahadłowców. W 2022 r. Sławosz Uznański znalazł się na liście rezerwowej astronautów Europejskiej Agencji Kosmicznej.
W ciągu ostatniego półwiecza polscy naukowcy i inżynierowie zaprojektowali i skonstruowali ponad osiemdziesiąt instrumentów wykorzystywanych w misjach kosmicznych
10-lecie członkostwa Polski w ESA
W 2022 r. obchodziliśmy 10-lecie członkostwa Polski w Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). Okres ten zaowocował kontraktami rodzimych podmiotów na kwotę 140 mln euro, ich bezpośrednim udziałem w projektach, dostępem do infrastruktury naziemnej i kosmicznej, współpracą z agencjami narodowymi innych krajów członkowskich i największymi firmami sektora kosmicznego. Przyniósł rozwój autorskich technologii i kadry, znaczący udział w łańcuchu dostaw projektów kosmicznych oraz liczne programy edukacyjne. W efekcie polskie firmy regularnie biorą już udział w programach dotyczących obserwacji Ziemi, nawigacji satelitarnej, telekomunikacji, eksploracji kosmosu, systemów informacji o sytuacji w przestrzeni kosmicznej czy budowy instrumentów naukowych.
Zacieśnienie współpracy z ESA w 2022 r. umożliwiło utworzenie w Polsce inkubatora kosmicznej przedsiębiorczości ESA Business Incubation Center (ESA BIC), który ma ułatwić start nowopowstającym firmom kosmicznym. ESA BIC to sieć wsparcia młodego biznesu utworzona w Europie z wykorzystaniem środków krajowych oraz pochodzących z ESA. Celem zlokalizowanego w Warszawie i Rzeszowie inkubatora będzie w szczególności wsparcie przedsiębiorczości oraz wykorzystania technologii kosmicznych w różnych sektorach gospodarki, dzięki czemu przedsięwzięcia te będą miały szansę na szybszą komercjalizację.
Zobacz również: https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/polski-biznes-kosmiczny-ma-sie-dobrze/
Krajowy Program Kosmiczny
Aby zrealizować te ambitne cele konieczne jest przygotowanie i wdrożenie Krajowego Programu Kosmicznego (KPK), który wynika z Polskiej Strategii Kosmicznej (PSK) przyjętej przez rząd w 2017 r. Za wdrażanie i monitorowanie KPK przy ścisłej współpracy z innymi resortami, odpowiedzialna jest Polska Agencja Kosmiczna (POLSA).
Praktycznym celem KPK jest zbudowanie systemu optymalnych narzędzi wsparcia doradczego, finansowego i edukacyjnego dla sektora kosmicznego, a także instytucji realizujących oraz wspierających polską politykę kosmiczną. Priorytetem jest m.in. obserwacja Ziemi z kosmosu, wykorzystanie danych satelitarnych przez administrację publiczną, a także nawigacja satelitarna i telekomunikacyjna, bezpieczeństwo kosmiczne oraz badania naukowe i możliwości konstruowania aparatury do realizacji tych celów. W projekcie KPK, opublikowanym w 2021 r. i poddanym konsultacjom, określono realizację działań w ramach czterech priorytetów. Pierwszy dotyczy budowy zdolności konstruowania i wynoszenia obiektów kosmicznych (Priorytet I). Drugi to budowa Systemu Satelitarnej Obserwacji Ziemi MikroGlob (Priorytet II). Trzeci priorytet to budowa Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej, NSIS (Priorytet III). A czwarty określa rozbudowę Narodowego Systemu Bezpieczeństwa Kosmicznego (Priorytet IV).
Prace nad przyjęciem i wdrożeniem KPK wciąż trwają, ale okazuje się, że aktualnie funkcjonują już pewne mechanizmy wspierające rodzimy sektor kosmiczny, zarówno w ramach środków krajowych, jak i programów Unii Europejskiej. Warto tu wymienić programy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oraz realizowane w ramach środków unijnych – np. Horyzont Europa, a także wspomniany już ESA BIC Poland.
Artemis Accords i polska misja księżycowa
W uzupełnieniu aktualnego obrazu polskiego sektora kosmicznego warto wspomnieć o amerykańskim programie Artemis, który pół wieku po ostatniej misji Apollo 17, zainicjował działania zmierzające ku ponownej załogowej eksploracji Księżyca, budowy okołoksiężycowej stacji kosmicznej Gateway i stałej bazy na powierzchni satelity. Porozumienie Artemis Accords, do którego Polska przystąpiła w 2021 r. podczas Międzynarodowego Kongresu Astronautycznego w Dubaju, wybiega jednak znacznie dalej, do lat 30. XXI w., do planów pierwszej załogowej wyprawy na Marsa. Fakt zaproszenia naszego kraju do grona sygnatariuszy porozumienia świadczy o zaufaniu, jakim obdarza nas strategiczny partner zza oceanu.
Ze Srebrnym Globem związane są też niedawno zakończone konsultacje dotyczące polskiej misji księżycowej, podczas których wyznaczono kilka najważniejszych celów do realizacji. Jednym z nich ma być pierwszy polski sztuczny satelita Księżyca, który około 2030 r. ma zacząć mapować obszary związane z pozyskiwaniem surowców na potrzeby habitatów, powstających na jego powierzchni.
Ze Srebrnym Globem związane są też niedawno zakończone konsultacje dotyczące polskiej misji księżycowej, podczas których wyznaczono kilka najważniejszych celów do realizacji. Jednym z nich ma być pierwszy polski sztuczny satelita Księżyca, który około 2030 r. ma zacząć mapować obszary związane z pozyskiwaniem surowców na potrzeby habitatów, powstających na jego powierzchni. Realizacja tej misji ma stanowić element długoterminowego planu dotyczącego m.in. rozwijania górnictwa kosmicznego oraz technologii niezbędnych do realizacji przyszłych misji załogowych na Księżyc.
Zobacz również: https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/globalny-sektor-kosmiczny-z-nowym-napedem/
Zastosowania technologii satelitarnych
Wojna w Ukrainie uświadomiła wszystkim jak wielkie znaczenie mają technologie satelitarne na współczesnym polu bitwy. Walka toczy się nie tylko na froncie, ale także w domenie cyfrowej – w internecie, łączach komunikacyjnych, szyfrowanych kontaktach w czasie niejawnych posiedzeń pomiędzy partnerami politycznymi. Jednym z najważniejszych programów związanych z bezpieczną komunikacją satelitarną na poziomie rządowym pomiędzy krajami Unii Europejskiej jest GOVSATCOM (Governmental Satellite Communications). Inicjatywa ma na celu stworzenie niezależnego, autonomicznego i bezpiecznego od wrogich działań szpiegowskich systemu łączności satelitarnej, dotyczy przestrzeni kosmicznej i dostarczy informacji na temat wymogów operacyjnych, jakim powinny odpowiadać usługi GOVSATCOM.
W dobie brutalnego konfliktu na Ukrainie możliwość stałego monitorowania naszych granic staje się obowiązkiem administracji publicznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, dlatego też satelitarną obserwacją Ziemi zainteresowane jest Ministerstwo Obrony Narodowej, które zamówiło w całości rodzime rozwiązania dotyczące budowy satelitów obserwacyjnych w ramach projektu minikonstelacji satelitarnej PIAST, współfinansowanej ze środków NCBiR. Celem projektu jest rozmieszczenie na orbicie trzech nanosatelitów przeznaczonych do prowadzenia optoelektronicznego rozpoznania obrazowego i zademonstrowanie zdolności do pozyskiwania zobrazowań w rozdzielczości poniżej 5 m. Partnerami całości są Wojskowa Akademia Techniczna we współpracy z Creotech Instruments S.A., CBK PAN, Scanway S.A., Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa i PCO S.A. Wartość całego projektu przekracza 70 mln zł.
W zakresie monitorowania przestrzeni okołoziemskiej POLSA jest członkiem europejskiego konsorcjum EU SST realizującego zadania obserwacji i śledzenia sztucznych obiektów kosmicznych. Program służy głównie zabezpieczeniu europejskiej infrastruktury kosmicznej, naziemnej i obywateli EU przed zagrożeniami wynikającymi z poruszania się na orbitach okołoziemskich tysięcy operacyjnych sztucznych satelitów i ponad miliona odłamków kosmicznych powstałych w wyniku defragmentacji nieczynnych satelitów, szczątków rakiet nośnych czy śmieci kosmicznych będących efektem testów o znaczeniu militarnym.
Monitorowanie przestrzeni okołoziemskiej dotyczy również obiektów nadlatujących z wnętrza Układu Słonecznego, w tym meteoroidów, planetoid i komet. Ma to możliwie wcześnie wykryć potencjalne zagrożenie i dać czas na przedsięwzięcie odpowiedniej strategii obronnej. W tej dziedzinie widać zaawansowane starania zarówno ze strony EU, ESA, jak i NASA. Ta ostatnia przeprowadziła w 2022 r. udany test zmiany orbity niewielkiej planetoidy w ramach misji sondy DART. Tego typu rozwiązania mogą dać ludzkości narzędzie do skutecznej obrony przed tego typu zagrożeniami.
Zobacz również: https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/ukraina-chce-byc-samodzielna-w-projektach-kosmicznych/
Współpraca polsko-ukraińska
POLSA, od początku swego funkcjonowania, zacieśnia współpracę z Ukraińską Agencją Kosmiczną (SSAU). Aktywność obu agencji dotyczy rozwijania technologii kosmicznych i satelitarnych, wzajemnego korzystania z potencjału, a także prowadzenia wspólnej i skoordynowanej polityki wobec partnerów z innych państw. POLSA zacieśnia także współpracę z ukraińskim Narodowym Satelitarnym Centrum Kontroli i Testowania w obszarze bezpieczeństwa kosmicznego, co przełożyło się na podpisanie kontraktów na dostarczanie danych z obserwacji obiektów orbitujących Ziemię. Najbardziej obiecujące obszary przyszłej współpracy technologicznej z Ukrainą dotyczą jednak technologii rakietowych systemów wynoszenia oraz technologii obserwacji Ziemi.
W ramach dwustronnych kontaktów zdecydowano o powołaniu polsko-ukraińskiego eksperckiego zespołu technicznego w celu opracowania katalogu wspólnych projektów w dziedzinie technologii kosmicznych i satelitarnych, określenia formalnych, prawnych i organizacyjnych warunków współpracy i potencjalnych źródeł ich finansowania. Agresja Rosji na Ukrainę utrudnia realizację praktycznych celów wspólnych porozumień, ale wszystkie one będą aktualne w okresie powojennym, w którym nasz sąsiad będzie odbudowywał kraj z ogromu zniszczeń. W tych warunkach polsko-ukraińska współpraca kosmiczna również przyspieszy i nabierze rozmachu.
Starania Polski, aby dołączyć do grona państw aktywnie wykorzystujących eksplorację przestrzeni kosmicznej, to ważny element budowania jej pozycji międzynarodowej.
Starania Polski, aby dołączyć do grona państw aktywnie wykorzystujących eksplorację przestrzeni kosmicznej, to ważny element budowania jej pozycji międzynarodowej. Rosnący potencjał gospodarczy i polityczny sprzyja tym działaniom, ale zmusza do stałego zwiększania wysiłków, aby dotrzymać kroku największym graczom. Rola Polski, także w sektorze kosmicznym, będzie zatem stale rosła. Niezbędne będą jednak starania i decyzje na najwyższym szczeblu, alokacja odpowiednich środków budżetowych oraz stworzenie systemowych mechanizmów funkcjonowania sektora kosmicznego w naszym kraju. To wyzwania XXI w., przed którymi nie można kapitulować, ale wykorzystać jako historyczną szansę.
Przemysław Rudź, Polska Agencja Kosmiczna
W styczniu 2020 roku Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską. Oczekiwane korzyści z brexitu, poza odzyskaniem suwerenności w zakresie kształtowania prawa i zewnętrznych relacji gospodarczych, jednak się nie zmaterializowały. Widoczny jest natomiast spadek wydajności i konkurencyjności brytyjskiej gospodarki, co wpływa także na kondycję rynku pracy.
