Spadek eksportu do Niemiec zatrzymuje eksportową ekspansję Polski
Statystyki handlu zagranicznego wskazują na istotne obniżenie wartości polskiego eksportu do Niemiec w 2024 r. Zmiany eksportu w ostatnich latach, jak i w poszczególnych kategoriach towarów mogą wskazywać, że ten spadek ma charakter strukturalny i nie wynika tylko z wahań koniunktury. Gdy weźmiemy pod uwagę duże znaczenie Niemiec w polskim eksporcie, perspektywy dla naszego wywozu stają się raczej niekorzystne.
(@Getty Images)
Według danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny wartość polskiego eksportu wyrażona w złotych obniżyła się w 2023 r. o 0,3 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim, a w 2024 r. zmniejszyła się o 7,0 proc. (dane obejmują okres od stycznia do listopada 2024 r.). To pierwsza taka sytuacja w handlu zagranicznym Polski co najmniej od roku 2000, kiedy wartość eksportu zmniejszyła się w dwóch kolejnych latach.
Coraz silniejsze szoki ze strony gospodarki niemieckiej
Duży wpływ na słabsze wyniki eksportu ma sprzedaż do Niemiec – najważniejszego partnera handlowego Polski od 1990 r. W okresie styczeń–listopad 2024 r. wartość eksportu do Niemiec była o 10,3 proc. niższa w porównaniu z analogicznym okresem 2023 r. (wobec zmniejszenia eksportu do pozostałych krajów o 5,8 proc. rdr. [rok do roku – przyp. red.]). Oznacza to, że obniżenie sprzedaży do Niemiec w 2024 r. przyczyniło się do osłabienia dynamiki polskiego eksportu ogółem o blisko 3 pkt proc.
Głębszy spadek eksportu do zachodniego sąsiada w porównaniu z eksportem ogółem wpłynął na zmniejszenie się jego znaczenia w polskim eksporcie do 27,1 proc., tj. o 1 pkt proc. w porównaniu z rokiem 2023. Tym samym udział Niemiec w polskim eksporcie obniżył się do najniższego poziomu od 2015 r.
Pomimo obniżenia się w ostatnich latach udziału Niemiec w polskim eksporcie (który w 2020 r. wyniósł 29,0 proc.) wciąż pozostaje on jednym z najwyższych w Unii Europejskiej. Średnio w 26 gospodarkach UE udział Niemiec w eksporcie kształtował się na poziomie 17,8 proc. Oznacza to, że Polska należy do tego grona krajów, których gospodarki są w największym stopniu narażone na negatywny wpływ szoków pochodzących z Niemiec, w tym zwłaszcza dotyczących branży motoryzacyjnej. W 2024 r. wyższy udział Niemiec w eksporcie notowały tylko Czechy (32,3 proc.) oraz Austria (29,3 proc.).
Pomimo obniżenia się w ostatnich latach udziału Niemiec w polskim eksporcie (który w 2020 r. wyniósł 29,0 proc.) wciąż pozostaje on jednym z najwyższych w Unii Europejskiej. Średnio w 26 gospodarkach UE udział Niemiec w eksporcie kształtował się na poziomie 17,8 proc.
Duży udział Niemiec w strukturze eksportu odzwierciedla rolę tego kraju w światowej gospodarce. Niemcy, pod względem wartości obrotów handlowych, są trzecią największą gospodarką świata, po Chinach i Stanach Zjednoczonych. Cechą charakterystyczną niemieckiego handlu jest wysoka nadwyżka, druga najwyższa na świecie. Pozycja jednego z liderów światowego handlu powoduje silne oddziaływanie na sąsiednie gospodarki. Kolejną istotną cechą jest kluczowa rola branży motoryzacyjnej, która obecnie stanęła w obliczu poważnych wyzwań związanych z polityką klimatyczną i konkurencją z Chin.
Duży udział Niemiec w strukturze eksportu odzwierciedla rolę tego kraju w światowej gospodarce. Niemcy, pod względem wartości obrotów handlowych, są trzecią największą gospodarką świata, po Chinach i Stanach Zjednoczonych. Cechą charakterystyczną niemieckiego handlu jest wysoka nadwyżka, druga najwyższa na świecie
Niemiecki eksport od dłuższego czasu charakteryzują tendencje recesyjne. Od początku 2019 r. do końca 2023 r. realny wzrost eksportu nastąpił jedynie w trzech kwartałach. Również w 2024 r. była kontynuowana tendencja spadkowa. W jej wyniku eksport wyrażony w cenach stałych był w pierwszych trzech kwartałach 2024 r. o 13,6 proc. niższy niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Jest to o tyle ważne, że duża część polskiego eksportu do Niemiec znajduje zastosowanie w produkcji przeznaczonej na rynki zagraniczne.
Wysoka wartość polskiego eksportu do Niemiec to wynik wieloletniego procesu integracji zarówno instytucjonalnej, jak i związanej z międzynarodowymi łańcuchami dostaw. Te ostatnie bardzo ewaluowały w ostatnich latach w celu zwiększenia konkurencyjności produktów.
Inwestycje zagraniczne, które były głównym czynnikiem kreacji polskiego eksportu, sprawiały, że rósł on znacznie szybciej niż wynikałoby to tylko ze zmian popytu zewnętrznego. Import z Polski do Niemiec rósł znacznie szybciej niż cały niemiecki import, co znalazło odzwierciedlenie zarówno w zwiększeniu się znaczenia Polski w niemieckim imporcie, jak i awansie do grona najważniejszych dostawców dla zachodniego sąsiada. Według danych Federalnego Urzędu Statystycznego (DESTATIS) w 2000 r. Polska zajmowała 14. miejsce spośród wszystkich krajów świata pod względem wartości eksportu do Niemiec. Polskę wyprzedzały wówczas m.in. Austria, Szwajcaria i Czechy. Jednocześnie na Polskę przypadało niespełna 2,0 proc. niemieckiego importu ogółem. W kolejnych latach zarówno wartość eksportu, jak i udział naszego kraju w niemieckim imporcie się powiększał. W 2014 r. Polska stała się już szóstym najważniejszym eksporterem na rynek niemiecki, a udział w imporcie Niemiec zwiększył się do 4,4 proc. W 2019 r. polski eksport do Niemiec miał już większą wartość niż eksport włoski, a w 2020 r. – głównie w wyniku wzrostu eksportu towarów konsumpcyjnych – sprzedaż produktów pochodzących z Polski była wyższa niż towarów francuskich. Od 2020 r. Polska jest czwartym, a de facto trzecim najważniejszym dostawcą towarów do Niemiec, gdyż wartość importu z Holandii zawyża występujący w europejskiej statystyce handlu zagranicznego tzw. efekt rotterdamski. Polega on na tym, że przez holenderskie porty trafiają do Niemiec produkty z krajów pozaeuropejskich, w tym przede wszystkim z Chin.
Środki transportu i dobra konsumpcyjne – kluczowe w eksporcie do Niemiec
Eksport do Niemiec był głównym czynnikiem rozwoju wielu branż działających w Polsce. Na pierwszym miejscu należy wskazać branżę motoryzacyjną, w tym zwłaszcza producentów części samochodowych. Jeszcze na przełomie XX i XXI w. części środków transportu odgrywały stosunkowo niewielką rolę w polskim eksporcie. W kolejnych latach ich znaczenie zaczęło szybko rosnąć i obecnie to kluczowa kategoria polskiego eksportu, a Polska jest liderem eksportu tych części w Unii Europejskiej. To samo można powiedzieć m.in. o wzroście produkcji i eksportu branży meblarskiej, urządzeń AGD czy przemysłu tytoniowego.
Na większą rolę Niemiec w polskim eksporcie, niż wynika to tylko z udziału w eksporcie ogółem, może wskazywać długa lista pozycji towarowych, dla których zachodni sąsiad jest najważniejszym rynkiem eksportowym. W 2024 r. eksport do Niemiec obejmował 1156 pozycji czterocyfrowej klasyfikacji towarowej HS (Harmonized System). Dla 652 z nich (tj. 56 proc.) Niemcy były najważniejszym kierunkiem eksportu (drugie miejsce pod tym względem zajmowały Czechy, które były najważniejszym kierunkiem w eksporcie dla 75 pozycji), w tym w 92 pozycjach udział Niemiec przekraczał 50 proc.
Niemcy są najważniejszym rynkiem eksportowym dla Polski we wszystkich kategoriach oprócz paliw. Największe znaczenie nasz zachodni sąsiad ma w eksporcie środków transportu, w tym przede wszystkim części oraz w eksporcie dóbr konsumpcyjnych. W 2024 r. na Niemcy przypadało 28,4 proc. wartości eksportu środków transportu (w tym 32,9 proc. eksportu części) oraz 31,3 proc. eksportu dóbr konsumpcyjnych.
Niemcy są najważniejszym rynkiem eksportowym dla Polski we wszystkich kategoriach oprócz paliw. Największe znaczenie nasz zachodni sąsiad ma w eksporcie środków transportu, w tym przede wszystkim części oraz w eksporcie dóbr konsumpcyjnych.
Kluczowe znaczenie w eksporcie do Niemiec ma kategoria obejmująca środki transportu i ich części. Wśród 10 najważniejszych produktów eksportowanych do zachodniego sąsiada połowa reprezentuje branżę motoryzacyjną. Mimo problemów sektora samochodowego najważniejszą pozycją w eksporcie do Niemiec pozostały części samochodowe. Od 2006 r. niemal nieprzerwanie to one są liderem w eksporcie do zachodniego sąsiada (tylko w 2009 r. nieco większą wartość eksportu odnotowano w autach osobowych, a w 2021 r. w przypadku odzieży). W 2024 r. do Niemiec trafiło 39 proc. wartości eksportu części samochodowych. Wśród głównych kierunków eksportu tej kategorii znajdują się także Czechy, Słowacja oraz Hiszpania, co może wskazywać, że duża część eksportu jest realizowana do jednostek powiązanych w ramach grupy Volkswagen. Jednocześnie Polska jest najważniejszym dostawcą części motoryzacyjnych do niemieckich fabryk. W 2024 r. wartość ich eksportu zwiększyła się o 7,9 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Wzrost ten wynikał przede wszystkim ze zwiększenia produkcji samochodów osobowych w Niemczech, jaki nastąpił w II połowie 2024 r.
Na czwartym miejscu pod względem wartości eksportu do Niemiec znalazła się kolejna kategoria z branży motoryzacyjnej – akumulatory elektryczne. W latach 2022 i 2023 był to drugi najważniejszy produkt w eksporcie za Odrę. Jednak w 2024 r. eksport akumulatorów do zachodniego sąsiada doświadczył dramatycznego spadku (o ponad 50 proc. w porównaniu z 2023 r.), co było spowodowane spowolnieniem rozwoju elektromobilności i silnym wzrostem konkurencji ze strony chińskich dostawców . Zmiany struktury geograficznej eksportu akumulatorów wskazują, że najwięksi polscy eksporterzy szukali nowych rynków zbytu, m.in. w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, jednak nie zmieniło to istotnie sytuacji w polskim eksporcie akumulatorów.
Kolejnym produktem branży motoryzacyjnej na liście najważniejszych towarów w eksporcie do Niemiec są silniki spalinowe. W 2024 r. wartość ich eksportu zmniejszyła się o 14,7 proc. rdr., na co złożył się silny spadek dostaw silników Diesla. Do 2023 r. w eksporcie silników dominowały silniki wysokoprężne. Jednak ze względu na silne ograniczenie produkcji pojazdów z tym napędem, ich eksport zmniejszył się o 34 proc. rdr., natomiast eksport silników benzynowych wzrósł o 16,5 proc. Są to głównie silniki o małej pojemności przeznaczone do montażu w samochodach hybrydowych.
Niższe miejsca w eksporcie Polski do Niemiec zajmują gotowe samochody. Samochody dostawcze pod względem wartości eksportu do Niemiec zajęły ósme miejsce, a auta osobowe – dziewiąte. W 2024 r. wartość eksportu samochodów dostawczych zwiększyła się o 25,4 proc. rdr., natomiast pojazdów osobowych zmniejszyła się o 30,6 proc.
Pozostałe produkty polskiego eksportu do Niemiec reprezentują towary konsumpcyjne (odzież, meble i urządzenia AGD). Natomiast papierosy należą do kategorii produktów rolnych, a komputery i procesory do dóbr inwestycyjnych. Wysoka pozycja odzieży w eksporcie do zachodniego sąsiada w dużej mierze wynika z rozbudowy dróg i związanego z tym wzrostu powierzchni magazynowych w naszym kraju. Coraz większą rolę w eksporcie do Niemiec odgrywa zatem sektor TSL – transport, spedycja, logistyka. Odzież pochodząca z krajów azjatyckich trafia bowiem do Niemiec za pośrednictwem polskich magazynów i firm transportowych.
Tradycyjnie wśród najważniejszych produktów eksportowanych na rynek niemiecki są meble oraz urządzenia AGD. Niski wzrost popytu w Niemczech, jak i przesunięcie się w stronę dostaw z Chin niekorzystnie wpływają na polski eksport towarów konsumpcyjnych trwałego użytku. W 2024 r. wartość eksportu mebli zmniejszyła się o 8,7 proc. rdr., a eksportu AGD o 8,4 proc. W obu przypadkach był to już drugi kolejny rok spadku eksportu. W efekcie spadku dostaw z Polski i wzrostu importu z pozostałych krajów, w tym przede wszystkim z Chin, zmniejszył się udział Polski w niemieckim imporcie.
Podobnie jak w większości głównych towarów eksportowych, także wywóz papierosów zmniejszył się w 2024 r. o 6,9 proc. rdr. Polska pozostaje zdecydowanym liderem w ich eksporcie, jednak przesuwanie się popytu w stronę e-papierosów będzie wyraźną przeszkodą w wywozie tradycyjnych papierosów, które są najczęściej eksportowanym produktem rolnym do zachodniego sąsiada. Łącznie produkty rolne stanowiły 13,5 proc. polskiego eksportu do Niemiec. Dużą grupę stanowiły również produkty mięsne. Ogólnie Polska jest drugim po Holandii najważniejszym dostawcą produktów rolnych do Niemiec.
Spadek eksportu był także głębszy w porównaniu ze zmniejszeniem importu z Niemiec, co wpłynęło na zmniejszenie się nadwyżki w handlu z Niemcami. Zmiany te niekorzystnie wpłynęły na eksport oraz saldo wymiany Polski z zagranicą.
Obecnie handel z Niemcami charakteryzuje wysoka nadwyżka. W 2024 r. (w okresie styczeń–listopad) ukształtowała się ona na poziomie 109,3 mld zł. Jednak do 2011 r. obroty były względnie zrównoważone, w niektórych latach pojawiał się deficyt. Po roku 2012 nadwyżka w handlu z Niemcami bardzo szybko rosła, a jednocześnie zmniejszyło się znaczenie Niemiec m.in. jako dostawcy towarów zaopatrzeniowych. Obecne w Polsce firmy coraz częściej bowiem korzystały z części i półproduktów pochodzących z Chin, które zastąpiły swoje odpowiedniki z Niemiec i innych krajów europejskich. Ze względu na tańsze produkty obniżyła się wartość importu w tych kategoriach, co wpłynęło na ogólną poprawę salda wymiany towarowej. Jednocześnie silnie pogłębił się deficyt w handlu z Chinami, a udział chińskiej wartości dodanej w polskim eksporcie należał do zdecydowanie najwyższych w UE. W 2023 r. dodatnie saldo w obrotach z Niemcami osiągnęło rekordowe rozmiary – blisko 140 mld zł, czyli 4,1 proc. produktu krajowego brutto.
Problemy, z jakimi boryka się obecnie niemiecka gospodarka, istotnie dotykają polskich eksporterów. Po pierwsze – eksportu, który trafia do Niemiec, nie da się przekierować na inne rynki. Ukształtowane przez wiele lat łańcuchy dostaw powodują, że produkcja i eksport z Polski mają konkretnych odbiorców za Odrą, i do nich są dostosowane. Po drugie – sytuacja w niemieckim eksporcie może się dalej pogarszać. Popyt w Europie Zachodniej wciąż nie wykazuje oznak poprawy, a wskaźniki aktywności gospodarczej PMI kształtują się na poziomie wieloletnich minimów. Prognozy wskazują na spadek eksportu samochodów (podczas gdy w 2024 r. utrzymał się na poziomie z roku poprzedniego). Nadal będzie się zwiększała konkurencja ze strony Chin, obejmując coraz więcej branż. Rosną także obawy co do zwiększenia poziomu protekcjonizmu przez nową amerykańską administrację. Ma to o tyle istotne znaczenie, że USA są najważniejszym rynkiem eksportowym Niemiec.
Autor wyraża własne opinie, a nie oficjalne stanowisko NBP.
Artykuł pochodzi z 20. wydania kwartalnika „Obserwator Finansowy” – marzec-maj 2025 r.
Niemcy pozostają od 1990 r. najważniejszym partnerem handlowym Polski. Zachodni sąsiad odgrywa kluczową rolę we wzroście naszego eksportu zarówno ze względu na potencjał ekonomiczny, jak i silne powiązania kapitałowe. Z uwagi na relatywnie niewielkie zmiany popytu w największej europejskiej gospodarce na przestrzeni ostatnich lat, eksport do naszego zachodniego sąsiada przyczyniał się do stabilizowania dynamiki polskiego eksportu. Wraz ze wzrostem obrotów handlowych i zmniejszającą się rolą inwestycji zagranicznych, koniunktura u Niemczech ma jednak coraz silniejszy bezpośredni wpływ na polską gospodarkę. Zwłaszcza koniunktura w branży motoryzacyjnej, która w ostatnim okresie napotyka na liczne wyzwania.
Rok 2024 był drugim z kolei rokiem recesji niemieckiej gospodarki. Wyrównany sezonowo PKB Niemiec zmniejszył się w ubiegłym roku o 0,2 proc., wobec spadku o 0,3 proc. w 2023 r. Jednocześnie Niemcy są największym odbiorcą polskich produktów rolno-spożywczych. Słabe wyniki gospodarcze naszego zachodniego sąsiada rodzą pytania o możliwe negatywne konsekwencje dla polskiego eksportu żywności, który w ostatnich dwóch dekadach systematycznie rósł.
Niemcy, jak wynika ze standardowych statystyk handlowych, są najważniejszym partnerem handlowym Polski. Statystyki te nie są jednak wystarczające do kompleksowej oceny roli powiązań handlowych dla gospodarki w czasach międzynarodowej fragmentaryzacji produkcji i rozwiniętych globalnych sieci podaży.
Dedolaryzacja gospodarki światowej postępuje od lat. Kontynuacja polityki handlowej USA tylko ten proces przyśpieszy. Brakuje jednak waluty, która mogłaby w pełni zastąpić dolara. Istnieje ryzyko fragmentacji systemu finansowego.
Kryzys w 2008 r. i pandemia COVID-19 przyniosły wielkie wyzwania dla sposobu prowadzenia polityki pieniężnej na całym świecie. Nasz artykuł przedstawia wyniki aktualizacji klasyfikacji Kompleksowych Ram Polityki Pieniężnej, która obejmuje obecnie 186 krajów i okres 50 lat, od 1974 do 2023 roku.
Rośnie import towarów o najniższej wartości do Unii Europejskiej w ramach handlu elektronicznego. Bruksela planuje zmiany, które mogą znacząco wpłynąć na rynek e-commerce i uderzyć m.in. w chińskie platformy internetowe.
Statystyki handlu zagranicznego wskazują na istotne obniżenie wartości polskiego eksportu do Niemiec w 2024 r. Zmiany eksportu w ostatnich latach, jak i w poszczególnych kategoriach towarów mogą wskazywać, że ten spadek ma charakter strukturalny i nie wynika tylko z wahań koniunktury. Gdy weźmiemy pod uwagę duże znaczenie Niemiec w polskim eksporcie, perspektywy dla naszego wywozu stają się raczej niekorzystne.
Francuska ekonomistka z Uniwersytetu Harvardzkiego – laureatka nagrody Clarka – została wyróżniona za analizę wpływu podatków na innowacje. Charakterystyczną cechą jej badań jest między innymi udział dużej liczby ankietowanych.
Finansowanie rozwoju infrastruktury modeli sztucznej inteligencji globalnie wiąże się z mobilizacją znacznego kapitału. Doświadczenia z Ameryki czy Azji wskazują, że wymaga to pojawiania się profesjonalnych inwestorów, takich jak np. specjalistycznych REIT, ewentualnie emisji niestandardowych instrumentów dłużnych, tzw. asset backed securities. Taki stan jest czymś nowym dla Europy, gdzie finansowanie w znacznie większym stopniu odbywa się za pośrednictwem sektora bankowego.
To już nie science fiction. Sztuczna inteligencja na dobre zadomowiła się w sektorze publicznym w wielu krajach, także w Polsce. Wiążą się z tym korzyści, ale również istotne wyzwania. Często etyczne.
Rynkowe anomalie nie są drobnymi odstępstwami od idealnego modelu – są trwałym elementem rzeczywistości. Finanse behawioralne pokazują, że błędy inwestorów bywają systematyczne, niekiedy przewidywalne i... ludzkie. Nie negują dorobku teorii neoklasycznych – przeciwnie, wzbogacają go o ludzki kontekst, który wcześniej był pomijany. O sile emocji w gospodarce i lekcjach płynących z kryzysów opowiadał prof. Adam Szyszka z SGH w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym”.
Czy pandemia COVID-19 pogorszyła sytuację finansową polskich gospodarstw domowych? Na pewno znacznie wpłynęła na ich portfele. Szczegóły na ten temat ujawnia monografia „Sytuacja finansowa gospodarstw domowych w Polsce”.
Do 2050 r. około 70 proc. ludzi będzie mieszkać w miastach. Czy inteligentne miasta, łączące technologię z zarządzaniem, są przyszłością urbanizacji? Ich rolę w obliczu współczesnych wyzwań wyjaśnia w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym” dr Sabina Baraniewicz-Kotasińska, autorka książki o smart cities.
Techniki cyfrowe zmieniają sektor finansowy. Banki i inni pośrednicy finansowi również inwestują w rozwój nowoczesnych technologii, a to powoduje dalszy postęp. Obecnie tradycyjne finanse przechodzą głęboką transformację, na co ma wpływ coraz szybszy rozwój sztucznej inteligencji. Zastosowanie jej w sektorze finansowym przynosi nowe szanse, ale rodzi również ryzyko.
Kiedy świat wynurzył się z chaosu II wojny światowej, władzę objęli ludzie o przekonaniach makroekonomicznych, ukształtowanych w formacyjnym dla nich doświadczeniu lat 30. XX w.
Mija blisko trzydzieści lat od chwili, gdy Narodowy Bank Polski przeprowadził denominację złotego. Jej przygotowanie było złożonym procesem – należało bowiem wszystko zaplanować, zaprojektować nowe monety i banknoty, zlecić ich produkcję, przygotować całą logistykę, a na koniec przekazać je przy pomocy banków do portfeli wszystkich Polaków.
Na koniec marca 2024 r. liczba ludności Polski wynosiła niecałe 37,6 mln i – jak podaje GUS – tym samym zmniejszyła się w porównaniu z analogicznym okresem 2023 r. o 133 tys. osób. Urząd alarmuje, że te niekorzystne trendy obserwowane są od lat. W konsekwencji prognozy pokazują, że pod koniec 2050 r. liczba ludności naszego kraju wyniesie 34,0 mln osób, a w 2060 r. nie przekroczy 31 mln (30,9 mln).
Na kanwie wspólnej niechęci do dominacji Zachodu Rosja i Chiny budują antyzachodnią koalicję w ramach bloku BRICS+. Jego członkowie od lat starają się zmniejszyć swoją zależność od dolara, ale dopiero zachodnie sankcje nałożone na Rosję po inwazji na Ukrainę przyspieszyły ten proces.
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rząd największej wyspy świata dąży do przyspieszenia rozwoju gospodarczego, a docelowo także do uzyskania pełnej niezależności. Eksploatacja surowców może pomóc w osiągnięciu obu celów.
