Przedsiębiorcy nie inwestują, gdy odczuwają otoczenie deflacyjne
Według wstępnych danych GUS nakłady brutto na środki trwałe w 2016 roku spadły o 5,5 proc. rok do roku. Wbrew zarzutom opozycji firmy nie wstrzymały inwestycji na złość rządowi. Winna była deflacja. Wraz z powrotem inflacji jest szansa na zmianę trendu.
(CC0 pixabay)
Z danych GUS wynika, że w 2016 roku inwestycje spadły o 5,5 proc. Wbrew komentarzom Marka Borowskiego, który na łamach Gazety Wyborczej podzielił się kiedyś opinią, że przedsiębiorcy wstrzymali inwestycje na złość ekipie rządzącej żaden przedsiębiorca nie powstrzymuje się od działania tylko po to, żeby popsuć rachunki narodowe. Dlaczego więc polscy przedsiębiorcy mniej inwestują? Czy spadek inwestycji oznacza, że więcej konsumowali, czy też może gromadzą więcej oszczędności – w instytucjach finansowych lub poza nimi. A może brak im środków, które mogliby zainwestować?
Na pytanie czy więcej konsumowali, zamiast inwestować odpowiedzi nie ma. Nie wiemy tego, bo dla statystyka przedsiębiorca spożywający, nawet miliarder, jest takim samym gospodarstwem domowym jak każde inne. Chyba, że jego spożycie wliczone jest w inwestycje firmy. Nowe, uciążliwe wymagania VAT-owskie mają teoretycznie pomóc oddzielić inwestycyjny element zakupu np. komputera od elementu konsumpcyjnego. Nie zmieni to jednak faktu, że granica miedzy konsumpcją i inwestycją zawsze będzie arbitralna, sztuczna i nieuchwytna.
Skoro nie możemy orzec, czy wzmożona konsumpcja zastąpiła przedsiębiorcom inwestowanie, zapytajmy, czy może zamiast inwestować w środki trwałe gromadzili ostatnio więcej oszczędności? Na pewno ich środki nie zasiliły bankowych lokat. Poziom depozytów (i innych zobowiązań monetarnych instytucji finansowych wobec przedsiębiorstw) spadł wg danych NBP między grudniem 2015 roku a październikiem 2016 roku z 250 mld do 249 mld zł. Natomiast wartość wolnych środków, którymi dysponowali Polacy, w tym przedsiębiorcy, w styczniu 2016 roku wyniosła 152 mld zł, czyli o 16,8 proc. więcej niż rok wcześniej.
Jak spadek inwestycji tłumaczą autorzy raportu NBP z listopada 2016 roku? Powtarzana jest kilkakrotnie myśl, że przyczyną jest „przejściowe zmniejszenie wykorzystania środków unijnych oraz z niepewność co do otoczenia regulacyjnego”. W uzupełnieniu ekonomista z Akademii Finansów i Biznesu Vistula przytomnie zauważa, że duże firmy związane z państwem zawiesiły inwestycje w związku ze zmianą rządu i organów wielu spółek. Te czynniki są ważne.
Ale raport NBP zwraca też uwagę na niską dynamikę inwestycji we wszystkich gospodarkach rozwiniętych. Ma ona wyraźnie związek z procesami zachodzącymi na Zachodzie po kryzysie kryzysów hipotecznych rozpoczętym w 2007 roku. I tu dochodzimy do kluczowej kwestii otoczenia gospodarki.
Już jesienią 2008 roku w niepublikowanym materiale zamówionym dla rządu przez Centralne Biuro Antykorupcyjne pod tytułem „Kryzys jako szansa” wraz z dr Waldemarem Koziołem opisywaliśmy nadchodzący czas deflacji: „W ostatnich dziesięcioleciach propaganda monetarystyczna nie pozwalała przyjrzeć się deflacji”, czyli głównemu efektowi załamania architektury finansowej po kryzysie hipotecznym. „Najprościej mówiąc jest to spadek popytu i cen, ucieczka od inwestycji, fala bankructw”.
Dezinflacja i deflacja trwale zmieniają świat, co właśnie następuje. Deflacja z zasady wywołuje spadek inwestycji i zniechęca do zaciągania kredytów. A niechęć do zadłużania się i inwestycji jest lepszym wskaźnikiem deflacji niż badania cen.
16 stycznia statystycy ogłosili, że widzą już na termometrze inflację. Jednocześnie zaobserwowaliśmy już skokowy wzrost depozytów w bankach w listopadzie (9552 mln zł miesiąc do miesiąca) i grudniu 2016 roku (13288,7 mln zł miesiąc do miesiąca). Powrót do depozytów może być potwierdzeniem, że przedsiębiorcy odczuli powrót inflacji. Być może inwestycje ruszą więc na nowo z kopyta.
Zmienność na globalnych rynkach paliw i żywności może jednak w każdym momencie przywrócić otoczenie deflacyjne. Śledzenie i prognozowanie cen może okazać się kluczowe dla gospodarczych planów rządu.
Dr Marcin Masny – historyk, dziennikarz magazynów ekonomicznych. Pracował m.in. w Urzędzie Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, był asystentem sejmowej komisji śledczej ds. banków i nadzoru bankowego i doradcą przewodniczącego KNF. Autor książek „Na progu IV Rzeczypospolitej”, „Wolni Polacy. Poradnik antysystemowca”.
Na pisanie o tym, jak ważne jest oszczędzanie i inwestowanie zużyto morze atramentu i farby drukarskiej. O oszczędzaniu mówią dziesiątki przysłów np. „oszczędnością i pracą ludzie się bogacą”. Tak, tak „i pracą” – a może lepiej by było: „przede wszystkim pracą”? Liczni publicyści przekonują, a politycy pouczają, że Polacy muszą więcej oszczędzać, by gospodarka szybciej się rozwijała. Ale gdy się zastanowimy, co by było, gdyby tak nagle wszyscy zaoszczędzili dajmy na to 90 proc. tego co zarobili, to zauważymy, że byłoby niedobrze – katastrofa: towary leżałyby na półkach, a przedsiębiorcy by pobankrutowali – przecież tego, czego nie udało się sprzedać w kraju nie byłoby łatwo upchnąć za granicą, i tak borykającą się z nadprodukcją, szukającą po świecie rynków zbytu. Sprawy są zatem bardziej skomplikowane niż się powierzchownie wydaje.
Banki były i są szczególnie narażone na pojawienie się problemów z płynnością. Źródła ich finansowania (głównie depozyty) są bowiem często rozproszone i krótkoterminowe, a czasem nawet płatne na żądanie.
Ekonomia była zawsze nauką żywą, starającą się nadążyć za zmianami. Gdy Keynesowi zarzucono, że zmienia poglądy, dał prostą odpowiedź, zmienia, bo zmieniają się fakty. Z drugiej strony naukowe podejście popychało ekonomistów do stosowania formalizacji matematycznej. Posługiwanie się matematycznymi modelami stało się wręcz koniecznością, gdy zaczęto je łączyć z danymi statystycznymi. Ekonometria – wynalazek ekonomistów i statystyków – na trwale zapisała się w rozwoju badań ekonomicznych.
Na październikowym posiedzeniu Rada Polityki Pieniężnej (RPP) obniżyła stopy procentowe NBP o 0,25 pkt. proc. w tym referencyjną do 4,50 proc. Co dalej? „Członkowie Rady widzą przestrzeń do obniżek, ale kiedy to nastąpi jeszcze nie wiedzą” - poinformował prof. Adam Glapiński.
Nie istnieje jedna ponadczasowa i prawdziwa historia o inflacji; ceny potrafią rosnąć z różnych powodów, a podnoszenie stóp procentowych to nie jedyne remedium – o czym starają się przekonywać Mark McGann Blyth i Nicolo Fraccaroli w „Inflation: A Guide for Users and Losers”.
Waluty cyfrowe powiązane z pieniądzem fiducjarnym, czyli stablecoins, mierzą się z nieuniknionym w ich sytuacji napięciem pomiędzy wiarygodnością a konkurencyjnością – czyli „paradoksem stablecoina". By go lepiej zrozumieć, w artykule analizujemy konkurencyjne strategie USA i Chin.
Przez ostatnie lata rynki wschodzące zmagały się z silnym kursem dolara i zdominowanym przez Wall Street rynkiem kapitałowym. Dziś, w obliczu zmian strukturalnych w światowej gospodarce, a także nastawienia Fed oraz ich własnego rozwoju, kraje rozwijające się stają się nie tylko motorem globalnego wzrostu, ale i magnesem dla kapitału, sygnalizując koniec ery „amerykańskiej wyjątkowości”.
Regulacje tworzone w dobrej wierze czasem stają się jednak dla firm biurokratycznym ciężarem. Unijna dyrektywa CSRD jest tego przykładem – zmusza duże przedsiębiorstwa do raportowania danych ESG, czyli informacji o wpływie na środowisko, społeczeństwo i ład korporacyjny. Ratunkiem dla spółek coraz częściej okazuje się sztuczna inteligencja.
O obronie gotówki jako ważnego środka płatniczego w obrocie gospodarczym i roli państwa w tej wojnie mówił w rozmowie z „Obserwatorem Finansowym“ Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może nie tylko przejąć wiele zadań wykonywanych przez ludzi, ale też radykalnie zmienić fundamenty globalnego ładu. W optymistycznym scenariuszu oznaczać to może „w pełni zautomatyzowany luksusowy komunizm”. Jednak jeszcze bardziej prawdopodobne są mroczne wizje: podział ludzkości na kasty, neokolonializm technologiczny, ekstremalne nierówności czy cyfrowe dyktatury zarządzane przez ogólną sztuczną inteligencję. Utopia może łatwo przerodzić się w dystopię – przestrzega prof. Jakub Growiec, doradca ekonomiczny w Departamencie Analiz i Badań Ekonomicznych NBP i wykładowca SGH.
Unia Europejska jako pierwsza na świecie wdrożyła kompleksowe przepisy regulujące sztuczną inteligencję. Czy AI Act wystarczy, by zapewnić bezpieczeństwo obywatelom, a jednocześnie nie zahamować innowacji? – Na pewno to dobry krok, ale wciąż brakuje nam technologicznego przywództwa – mówi dr Michał Nowakowski, radca prawny i ekspert ds. etyki AI.
Marketing miejsc długo uchodził za luksusowy dodatek – „ładne hasła i logotypy”. Dziś to narzędzie zniuansowanej rywalizacji o mieszkańców, inwestorów i turystów – mówi dr Jarosław Górski, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW.
Kiedyś skomplikowane operacje w sieci dla anarcho-kapitalistów, wkrótce forma aktywów inwestycyjnych dla amerykańskich emerytów dostarczana przez miliarderów z Wall Street – bitcoin przez prawie 17 lat przeszedł długą drogę.
Potrzebny jest nowy sposób myślenia o ekonomii politycznej, który odrzuca dychotomię „rynek kontra rząd”, zastępując ją wizją dotyczącą tego, w jaki sposób przedsiębiorczy liderzy mogą wykorzystać siłę rynków do osiągania celów politycznych i społecznych – przekonuje Chris Hughes w książce „Marketcrafters”.
Polska chce zablokować umowę o wolnym handlu z krajami Ameryki Południowej. Powodem są głównie obawy rolników o konkurencyjność ich produktów. W jaki sposób realizacja umowy z Mercosur może wpłynąć na unijne rolnictwo i jakie mogą być też jej inne skutki?
Czy Polska rzeczywiście dokonała gospodarczego cudu? Ostatnie trzy i pół dekady pokazują, że odpowiedź może być tylko jedna – tak. Nowy numer kwartalnika „Obserwator Finansowy” to opowieść o sukcesie, który nie wydarzył się w naszej gospodarce sam, ale był efektem odwagi, determinacji i pracy całego społeczeństwa. A także o wyzwaniach, które dopiero przed nami.
Rosnące napięcia geopolityczne, demontaż globalnych łańcuchów dostaw, protekcjonizm, wojny handlowe i ekspansja sztucznej inteligencji coraz mocniej kształtują nowy, wielobiegunowy ład gospodarczy. Najnowszy numer kwartalnika Narodowego Banku Polskiego stawia pytania o przyszłość światowej gospodarki.
